ابعاد پنهان بحران صنعت خودرو در ایران

رکود بازار خودرو کشور کم‌کم نتایج خود را نشان می‌دهد به‌گونه‌ای که گفته می‌شود ١٠ هزار کارگر قطعه‌ساز تعدیل یا تعلیق شده‌اند. آرش محبی‌نژاد  با اشاره به اینکه امروز صنعت قطعه‌سازی کشور رو به احتضار است، از افزایش دومینوی تعدیل نیروی انسانی در صنعت قطعه‌سازی کشور خبر داده و همچنین در سخنانی هشدارگونه، تبعات ادامه روند فعلی و احتمال بی‌کاری ٣٠٠ هزار نیروی انسانی در این صنعت را گوشزد کرده است. به هر صورت گویا اولین قربانیان بحران رکود بازار خودرو، کارگران این صنعت باشند. در گفت‌وگويي که با محمدرضا نجفی‌منش، عضو هیأت‌مدیره انجمن قطعه‌سازان خودرو، داشتیم، از صحت خبر و وضعیت فعلی شرکت‌های قطعه‌ساز پرسیدیم. متأسفانه ایشان هم خبر را تأیید کرد و نسبت به عواقب ادامه این روند هشدار داد.

‌گفته شده که طی دو هفته گذشته نزدیک به ١٠ هزار نفر در صنعت قطعه‌سازی تعدیل یا تعلیق شده‌‌اند، شما این خبر را تأیید می‌کنید؟
بله تأیید می‌کنم و این را هم اضافه می‌کنم که اگر به‌موقع به داد اوضاع نرسیم، این تعداد بیشتر هم خواهد شد.
‌دقیقا چه تعداد تعدیل و تعلیق شده‌اند؟
حدود ١٠ هزار نفر تعدیل یا تعلیق شده‌اند اما با وضعیت موجود، این تعداد حتما افزایش پیدا می‌کند.
‌ما در کشور چند شرکت قطعه‌ساز داریم و کلا چه تعداد نیروی کار در این صنعت مشغول فعالیت هستند؟
برآورد ما این است که حدود هزار و ٢٠٠ شرکت داریم و حدود ١٩٠ هزار نفر هم مستقیما در این شرکت‌ها مشغول به کار هستند.
‌گفته می‌شود اگر اوضاع فعلی استمرار پیدا کند، تعداد تعدیل و تعلیق‌ها به ٣٠٠ هزار نفر هم می‌رسد؛ چطور ممکن است از ١٩٠ هزار نفر ٣٠٠ هزار نفر تعدیل و تعلیق ‌شوند؟
١٩٠ هزار نفر در شرکت‌های قطعه‌ساز فعالیت دارند درحالی‌که تعداد بیشتری در زنجیره تأمین، یعنی شرکت‌های تأمین‌کننده مواد اولیه قطعه‌سازی، فعال هستند. کسادی و بحران خودروسازی قطعه‌سازان را با مشکل مواجه کرده و بی‌شک شامل حال عقبه این صنعت هم می‌شود. افراد زیادی در این شرکت‌ها مشغول هستند، تعداد زیادی هم در صنایع مرتبط با خودروسازی طعم این مشکلات را می‌چشند.
‌چند درصد از قطعات خودروهای تولید داخل، توسط صنعت قطعه‌سازی داخلی تولید می‌شود؟
بیش از ٨٠ درصد از قطعات را خودمان می‌سازیم.
‌از وضعیت فعلی قطعه‌سازان و کارگران آنها بیشتر بگویید؟
وضعیت شرکت‌ها که خراب است وگرنه تعدیل نیرو نمی‌کردند. حقوق کارگران هم متأسفانه به تعویق افتاده چون فروش شرکت‌ها و وصول مطالبات آنها با مشکل مواجه است و نمی‌توانند به‌موقع حقوق پرداخت کنند.
‌با این اوضاع طلب قطعه‌سازان که در آخرین برآوردها بیش از چهار هزار میلیارد تومان عنوان شده بود باید افزایش پیدا کرده باشد. درست است؟
من فعلا آمار دقیقی ندارم اما مسلما بیشتر شده چون نه وضعیت خودروساز بهتر شده و نه گشایشی در این ماجرا شده است. قطعه‌ساز هم در همان جایگاه قبلی قرار دارد و وضعیت وصول مطالباتش هم تغییری نکرده است.
‌ وصول‌نکردن مطالبات از خودروسازان باعث بدهکارشدن قطعه‌سازان هم شده؟
نمی‌شود که بدهکار نشوند. به کارگر خود بدهکارند، به بیمه، به بانک، به سازمان مالیات و... به همه بدهکارند. این مشکل همیشه وجود داشته و یکی از مسائلی است که عملا دست‌وپای قطعه‌سازان را بسته و نه‌تنها به آنها اجازه نوشدن و پیشرفت‌کردن نمی‌دهد بلکه ادامه وضعیت فعلی را هم برایشان سخت کرده است.
‌از میزان بدهی قطعه‌سازان اطلاعی دارید؟
رقم دقیقی نمی‌توانم بدهم اما این‌قدر بدهکار هستند و اوضاع مالی آنها به‌هم ریخته که ناچارا مجبور به تعدیل نیرو شده‌اند. کارشان‌ به جایی رسیده که باید نیروهایی که برایشان زحمت کشیده شده و آنها را آموزش داده‌‌اند و برایشان هزینه کرده‌‌اند را تعدیل کنند.
‌این تعدیل‌ها در بلندمدت بیشترین زیان را متوجه قطعه‌سازان نمی‌کند؟
شک نکنید. نیروی کار یکی از بزرگ‌ترین سرمایه‌های یک تولیدکننده محسوب می‌شود، هم وقت و هم هزینه زیادی برای آموزش و باتجربه‌شدن این نیروها صرف شده است. اما وقتی حقوق ندارند بدهند چه کنند؟ کسی بدون حقوق که کار نمی‌کند.
‌مگر با این تعدیل‌ها مشکلی حل می‌شود؟ آخرش چه؟
این تعدیل‌ها هزینه‌های جاری را کمی تقلیل می‌دهد، آن‌قدر که چند صباح دیگر بتوانند به کارشان ادامه دهند اما آخرش اقتصاد ملی زیان می‌کند. قطعه‌ساز هم به تاریخ می‌پیوندد. می‌رود کنار دست صنعت نساجی.
‌تولید خودرو در شهریور امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته از ١١١ هزار دستگاه به حدود ٦٠ هزار دستگاه رسید، آیا تقاضای خودروسازان برای قطعه به همین اندازه کاهش یافته یا طبق روال قبل قطعه خریده‌اند؟
خودروساز که هیچ‌وقت بیش از نیاز نمی‌خرد. آنها به‌موقع قطعه را می‌گیرند و خودرو را تولید می‌کنند. یعنی براساس نیازشان و براساس تولیدی که انجام می‌دهند قطعه سفارش می‌دهند.
‌با چه اختلاف زمانی‌اي سفارش می‌دهند. تولیدی که حالا کاهش پیدا کرده است قطعاتش را کی سفارش داده‌اند؟
شاید حدود یک هفته بین سفارش قطعه و تولید اختلاف زمانی باشد یعنی خودروساز برای تولید امروزش یک هفته پیش سفارش داده است.
‌یعنی خودروساز قطعه انبار نمی‌کند؟
سیستم انبارِش دیگر معنا ندارد. قدیم به این صورت بود. حالا فقط برای تولیدی که می‌خواهند انجام دهند قطعه سفارش می‌دهند. خودروساز دیگر موجودی انبار را نگه نمی‌دارد.
‌کلا خودروسازان انبار قطعه ندارند یا حالا این‌طور شده؟
معمولا این‌طور است. باز در ایران خوب است؛ در ژاپن اختلاف زمانی تولید قطعه و رسیدن به خط تولید خودرو دوساعت است. حتی بعضی از قطعات، مثل صندلی خودرو، با همان کامیونی که در شرکت قطعه‌سازی بارگیری شده به خط تولید وارد می‌شود. وضعیت تولید خودرو در ژاپن به صورتی است که می‌توان گفت خطوط تولید قطعه‌ساز و خودروساز به‌هم‌پیوسته محسوب می‌شود.
‌تا حالا شرکت قطعه‌سازی ورشکسته شده است؟
بیشترین آمار ورشکستگی کشور به قطعه‌سازان مربوط می‌شود.
اخیرا هم ورشکسته شده‌اند؟
کلا می‌گویم. اگر نگاهی به آمار ورشکستگی‌ها در فهرستی که قوه قضائیه اعلام می‌کند، بیندازید، ٥٠درصد ورشکسته‌ها از صنعت قطعه‌سازی هستند.
‌در شرایط فعلی چطور، جدیدا قطعه‌سازی بوده که ورشکسته شده باشد؟
حالا آماری در ذهن ندارم که بگویم اما اگر از اداره ورشکستگی بپرسید، به شما می‌گویند که چند شرکت قطعه‌ساز ادعا و تقاضای ورشکستگی کرده‌اند.
‌به نظر شما اگر بپرسیم که آیا در یک ماه اخیر، قطعه‌سازی ورشکسته شده یا نه، جوابشان مثبت است؟
شما آمار یک‌ساله را بپرسید چراکه اگر امروز یک شرکت اعلام ورشکستگی کند، یک پروسه حدودا یک تا دوساله نیاز دارد تا جواب بررسی‌ها برسد. اعلام ورشکستگی هم تشریفات خودش را دارد. امروز که بگویی من ورشکسته هستم، فردا صبح جواب نمی‌دهند!
‌پس با این وضعیت نتایج اوضاع بد امروز، یک تا دو سال دیگر مشخص می‌شود، پیش‌بینی شما چیست؟
اینهایی که حالا تقاضای ورشکستگی می‌دهند تا یکی، دو سال دیگر نتیجه‌اش مشخص می‌شود و اگر اوضاع به این روال ادامه پیدا کند باید منتظر موجی از ورشکستگی شرکت‌های قطعه‌ساز در یکی، دو سال آینده باشیم.
‌آیا کارگران صنعت خودروسازی هم با تعدیل، تعلیق، اخراج یا مرخصی اجباری مواجه شده‌اند؟
شرکت‌های خودروسازی ساعت اضافه‌کاری نیروها را کم و تعطیل‌کاری و جمعه‌کاری را هم کلا حذف کرده‌اند. شرکت‌هایی که تا ساعت هشت و ٩ شب کار می‌کردند حالا ساعت چهار عصر تعطیل می‌شوند اما صنعت خودرو چون به‌هرحال مدیر دولتی دارد، ضرر می‌دهند اما کارگران را نگه می‌دارند.
‌واکنش مسئولان، به‌خصوص آقای نعمت‌زاده نسبت به اوضاع فعلی چیست؟
تولیدات قطعه‌سازان تا تیرماه روند افزایشی داشت اما از مرداد و شهریور روند تولید کاهشی شد. آقای نعمت‌زاده بعد از اطلاع از وضعیت بسیار ناراحت شد و برای بررسی و ساماندهی اوضاع جلسات متعددی با خودروسازان، مجموعه قطعه‌سازی، بانک مرکزی و معاون اول رئیس‌جمهور گذاشت. بعد از این قضایا حتی آقای نوبخت که تاکنون ایران‌خودرو را ندیده بود هم به آنجا رفت و شش ساعت از آنجا بازدید کرد.
‌حالا شما برای ساماندهی وضعیت فعلی صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی کشور راهکاری دارید؟
بانک‌ها و دولت‌ها در شرایط بحرانی به سیستم خرید خودرو کمک می‌کنند. در آلمان، فولکس‌واگن نصف محصولات خود را به بانک می‌دهد و بانک با لیزینگ و به صورت قسطی به مردم می‌فروشد. ما هم باید خرید قسطی را گسترش بدهیم.
‌خرید اقساطی که حالا هم هست. تسهیلات هم کم‌وبیش داده می‌شود، منظور شما چه‌جور فروش اقساطی‌ای است؟
منظورم خرید قسطی با بهره کم است. بهره زیاد بانکی آفت کل تولید و صنعت کشور شده، باید برای این مسئله فکری کرد. این بهره‌های بالای بانکی، تولید را از انتفاع ساقط کرده است، تولید دیگر اصلا توجیه اقتصادی ندارد. در این وضعیت هیچ صنعتی نمی‌تواند در جذب سرمایه با بانک‌هایی که بالای ٢٠، ٣٠درصد بهره می‌دهند، رقابت کند.
‌سود بانکی مربوط به دیروز و امروز نیست که وضعیت بد فعلی را تماما به گردن آنها بیندازیم، اتفاق تازه‌ای افتاده؟
بد نیست بدانید بانک‌ها در سال گذشته حدود ١٥٠ هزار میلیارد تومان سود فقط به سپرده‌ها داده‌اند. ما داریم آدرس غلط به مردم می‌دهیم. می‌گوییم ایهاالناس مبادا پولتان را در تولید وارد کنید، پول‌ها را به بانک بدهید و ماه‌به‌ماه ٢٠ درصد سود بگیرید. هیچ گرفتاری و هزینه‌ای هم ندارد. نه حق بیمه و مالیات می‌دهید، نه مزد کارگر و گرفتاری تولید گردنتان می‌افتد. بانک‌ها این‌گونه سپرده جمع می‌کنند و بعد از اینها، تولید قرار است از این بانک‌ها تسهیلات بگیرد! این تولید نمی‌تواند با این سودها دوام بیاورد. آخرسر هم وضعیت تولید و بانک و مردم و اقتصاد کشور، با هم خراب می‌شود.
‌وضعیت بد صنعت خودروسازی و قطعه‌سازی ما یک ماجرای دوسویه است، یک طرف ماجرا که باعث بروز بحران برای خودروسازان و قطعه‌سازان شده همین مسئله است، نظر شما به‌عنوان عضو هیأت‌مدیره انجمن قطعه‌سازان خودرو، در این‌باره چیست؟
این درست نیست. ما در سال ٩٠ به همین ماجرا گرفتار شدیم. در آن سال یک میلیون و ٦٥٠ هزار دستگاه خودرو تولید کردیم، در سال ٩١ تولید به ٩٩٠ هزار دستگاه کاهش پیدا کرد. یعنی یک افت ٤٠ -٥٠درصدی را تجربه کردیم. نبود مکانیسم‌های مدرن فروش و نبود کمک‌هایی که دیگر کشورها به این صنعت می‌کنند، دلیل این افت تولید بود. در سال ٩٢ هم تولید به ٧٣٠ هزار دستگاه رسید و اگر انجمن خودروسازان کمک نکرده بود، وضعیت از این هم بدتر می‌شد و تولید به زیر ٥٠٠ هزار دستگاه هم می‌رسید. صنایع خودرو یکی از صنایع مهمی است که معمولا کشورها به آن بها می‌دهند. در کشور ما هم همین‌طور است. صنعت خودرو در رشد اقتصادی سال ٩٣ سهم بالایی داشت و حالا کسانی که یا با دولت مخالفت دارند یا  دوست ندارند این کشور رشد کند یا به هر دلیل دیگری صنعت خودرو را به هر روشی که می‌توانند هدف گرفته‌اند.