سید حسن خمینی: حاکمان در چارچوب نگاه امام خادم مردم هستند

 یادگار گرامی امام با بیان اینکه در نگاه امام، حاکمان وظیفه ای جز رعایت احکام الهی و حقوق عمومی ندارند، گفت: هنگام ایجاد این تزاحم که کجا حقوق عمومی و کجا حقوق خصوصی باید رعایت شود، امام عنصری به نام «مصلحت» و جایگاهی عرفی به نام «مجمع تشخیص مصلحت نظام» را تبیین کردند.
 
حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی در پیش همایش حقوق مردم و حکومت دینی در اندیشه امام خمینی(س) که در محل پژوهشکده امام خمینی و انقلاب اسلامی برگزار شد، با اشاره به حقوق مردم در حکومت دینی اظهار داشت: این موضوع از دو منظر قابل بحث است؛ اول اینکه در یک نظام دینی که حاکمیت را از آن دین می داند چه حقوقی برای مردم قرار داده شده است و دوم اینکه در صورت تزاحم میان حقوق مختلف کدام حق بر دیگری اولویت دارد.
 
وی با اشاره به اینکه مردم دارای دو معنای عام مجموعی و عام انحلالی است و تعبیر حقوق مردم حامل دو معنای «جمعی» و «فردی» است، افزود: حقوقی همچون استقلال، عزت و محیط زیست مربوط به تمام مردم است و اگر حقوقی برای جامعه قائل می شویم، جامعه امری انتزاعی متشکل از مجموع افراد است. همچنین در مقابل، برخی حقوق مانند امنیت و آزادی برای تک تک افراد جامعه معنا دارد؛ بر این اساس، آزادی همان استقلال در بعد فردی است و استقلال، به معنای آزادی در حیطه فردی است.
 
سید حسن خمینی با بیان اینکه حق تعیین سرنوشت الزاما به این معناست که تک تک افراد باید از آن برخوردار باشند، تصریح کرد: همه افراد جامعه از حقوقی چون آزادی بیان باید برخوردار باشند گرچه در نظام حقوقی برخی کشورها ممکن است این حقوق کمتر یا گسترده تر باشد.
 
وی با اشاره به قاعده «تزاحم» در فقه، گفت: گاهی میان حقوق دینی و حقوق مردم، یا بین حقوق افراد یا میان برخی حقوق فردی و اجتماعی، تزاحم رخ می دهد؛ بدین معنا که اگر در جایی حق فردی بخواهد اعمال شود حق جمعی دچار مشکل می شود یا در نقطه مقابل، اعمال برخی حقوق جمعی موجب تضییع حقوق فردی می شود.
 
یادگار امام با اشاره به سخنان اخیر مقام معظم رهبری در مورد حق الناس بودن شورای نگهبان گفت: «مردم» در جایی که سخن از شورای نگهبان مطرح می شود عام مجموعی است؛ به این معنی که حق عمومی مورد نظر است و در جایی که سخن از حق رأی است مراد از مردم عام انحلالی و استغراقی است به این معنی که حق تک تک مردم مورد نظر است.
 
وی گفت: در تمام نظام های فکری و فلسفی جهان اگر یک دستگاه فکری توانایی حل نقاط تزاحم را داشته باشد نشانگر توانمندی آن است.
 
سید حسن خمینی با اشاره به سوالات گوناگون در این زمینه از جمله دامنه اختیارات اکثریت یک جامعه یا اختیارات حاکم، تصریح کرد: ما نه می توانیبم بگوییم حق تقدم با امور جمعی است و نه با امور فردی؛ نمی توان گفت یک نفر آزاد است اما به قیمت اینکه آزادی بخش اعظم مردم از بین برود؛ زیرا در سابقه تاریخی جهان، با همین استدلال شکنجه توجیه می شد و به بهانه هایی چون حفظ امنیت عمومی، با این روش از افراد اعتراف گرفته می شد؛ لذا دیده ایم که در برخی کشورها به مدت 40 سال حالت فوق العاده اعلام شده و برخی حقوق اجتماعی و سیاسی مردم تعطیل می شد؛ در آن کشورها که شوروری از جمله آنها بود یک بُعد از حقوق مردم تأمین می شد و بقیه شئون کنار گذاشته می شد.
 
وی در همین زمینه یادآور شد: «خطابات قانونیه» امام تغییر یک پارادایم دائمی در فقه است زیرا مفهوم «شهروند» از آن متولد می شود و طی آن رابطه فقه یا فقیه یا حاکم با مردم، تبدیل به رابطه قانون و شهروند می شود که این اتفاق آثار بزرگ درون فقهی دارد.
 
سید حسن خمینی در خصوص تزاحم میان حقوق فردی و جمعی همچنین گفت: افراد بیرون حکومت معمولا اصالت را به افراد می دهند زیرا وقتی حکومت ها محدود شوند کسانی که در اپوزسیون قرار دارند راحت تر نفس می کشند؛ همچنین کسانیکه وارد حکومت ها می شوند مقداری حقوق جمعی را مهم تر می بینند.
 
یادگار امام با اشاره به قاعده «اهم فالاهم» گفت: نمی توان گفت کدام یک از این دو نوع حقوق بر یکدیگر تقدم دارد؛ در اینجا دو نکته وجود دارد یکی اینکه امر «محتمَل» چقدر قوی است و دیگر اینکه «احتمال» چقدر قوی است؛ اینکه ما کسی را تعزیر کنیم تا افشا کند محل یک بمب کجاست، باید بررسی کنیم اگر آن بمب منفجر شود چه پیامدهایی خواهد داشت و دیگر اینکه چقدر احتمال دارد این فرد به حل مشکل کمک کند؛ اگر ما اینگونه عمل کنیم در برخی جاها به تقدم حق عمومی و برخی جاها به تقدم حق خصوصی می رسیم.
 
وی یادآور شد: طبق بیان امام، حاکمان از جایگاهی برخوردار می شوند که باید حق عمومی را رعایت کنند و وظیفه ای جز این ندارند؛ اما هنگام ایجاد این تزاحم که کجا حقوق عمومی و کجا حقوق خصوصی باید رعایت شود، ایشان عنصری به نام «مصلحت» و جایگاهی عرفی به نام «مجمع تشخیص مصلحت نظام» را تبیین کردند.
 
سید حسن خمینی با توصیف مجمع تشخیص مصلحت نظام به جایگاهی که در آن مجموعه ای از کارشناسان باید حقوق فردی و جمعی را پاسداری کنند و قوانین و مصوباتشان مخصوص دوره های زمانی مشخص است، تصریح کرد: حاکمان در چارچوب نگاه امام تبدیل به خادم مردم می شوند؛ همانطور که ایشان تا پایان سخنان خود یادآوری می کنند حکومت طاغوتی حقوق مردم را از بین برده بود و بعد از پیروزی انقلاب دائما به مسئولان تنبه می دادند که مردم شما را سر کار آوردند و اگر آنان نبودند شما همچنان در زندان و تبعید بودید.
 
وی گفت: وقتی حاکمان وظایفشان به جز اجرا و اداره، حل تزاحم به نحو اهم است، باید توجه کنند که حقوق فردی و حقوق جمعی که هر دو در نظام حقوقی به رسمیت شناخته شده رعایت شود. لذا تشکیل مجمع تشخیص مصلحت نظام توسط امام برای تعیین قانون مهم تر میان قوانینی است که با هم به مشکل و تزاحم برخورد کرده اند.

منبع: جماران