مردم سراسر ایران در بامداد روز دوشنبه، ششم مهرماه می توانند به تماشای یک ماه گرفتگی کلی بنشینند.
شورای مرکز تقویم موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران در توضیح روند وقوع این ماه گرفتگی که پایان آن در هیچ نقطه ای از ایران دیده نشده و در مناطق شرقی کشور، غروب ماه حتی قبل از گرفت کلی آن است اعلام کرد: ورود لبه ماه به سایه زمین در ساعت 4 و 37 دقیقه بامداد دوشنبه رخ می دهد و در ساعت 5 و 41 ثانیه، سایه زمین تمام قرص ماه را می پوشاند و ماه گرفتگی کلی آغاز می شود.
در ساعت 6 و 53 دقیقه ماه ماه گرفتگی کلی تمام شده و ماه شروع به خروج از سایه (باز شدن) می‌کند.
پایان ماه گرفتگی در ساعت 7 و 57 دقیقه بامداد دوشنبه است.
این گرفتگی که در سراسر کشور قابل رویت است به جز شرق آسیا و بخش‌هایی از آسیای میانه، اقیانوسیه و بخش کوچکی از آلاسکا از سراسر دنیا قابل رویت است.
محمد رحیمی، منجم آماتور که در زمینه طراحی و توسعه سیستم‌های تصویربرداری از آسمان فعالیت دارد در گفت‌و‌گو با خبرنگار ایسنا در توضیح پدیده ماه گرفتگی یا خسوف گفت: ماه گرفتگی زمانی رخ می دهد که زمین با قرارگرفتن میان ماه و خورشید مانع رسیدن نور خورشید به ماه می شود. هنگامی که ماه از درون سایه زمین عبور کند، خسوف کامل خواهد بود و اگر ماه ازمیان نیم سایه زمین بگذرد خسوف به صورت نیم سایه ای دیده خواهد شد.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به موقعیت های مختلف زمین، ماه و خورشید سه نوع متفاوت ازماه گرفتگی قابل تشخیص است. «خسوف نیم سایه‌یی» که طی آن ماه از قسمت نیم سایه ی زمین عبور می کند. دراین حالت تغییر نور سطح ماه بسیار کم بوده ومشاهده آن دشواراست، «خسوف جزیی» که طی آن بخشی از ماه از سایه زمین عبور می کند و قسمتهایی از آن درتاریکی فرو می‌رود. رصد این رویداد حتی بدون استفاده از ابزار اپتیکی نیز ساده است و بلاخره خسوف کامل که طی آن، تمام ماه از داخل سایه زمین عبور می کند و به طور کامل در تاریکی فرو می رود. این رویداد به خاطر رنگهای گوناگون و متغیری که ماه درلحظه گرفت کامل در سطح خود دارد بسیار برجسته و مورد توجه است.
این منجم آماتور با دعوت از عموم مردم به تماشای ماه گرفتگی بامداد دوشنبه گفت: برخلاف خورشیدگرفتگی ( کسوف) که نیاز به استفاده ازعینک های خاص و ابزار مخصوص است، رصد ماه گرفتگی کاملا" بی خطراست و شما به هیچ پالایه (فیلتر) یا محافظی نیاز ندارید. حتی برای رصد این پدیده نیازی به استفاده از تلسکوپ هم نیست. در زمان خسوف می توانید ماه را با چشمان خود نیز رصد کنید. البته اگر از ابزاری نظیر تلسکوپ و دوربین دو چشمی یا شکاری استفاده کنید می توانید جزییات بسیار خوبی از ماه درزمان خسوف جزیی یا زمان خسوف کامل مشاهده کنید.
وی با بیان این که در ماه گرفتگی روز دوشنبه یک فرصت استثنایی برای عکاسی از ماه گرفتگی وجود دارد، افزود: اگرعلاقمند به عکاسی از ماه گرفتگی هستید و دسترسی به ابزاری نظیر لنزهای تله یا تلسکوپ دارید ازدوربین های عکاسیDSLR یا خودکار دیجیتال Compact یا دوربین های تلفن های همراه برای عکاسی استفاده کنید.
دوربین و لنز باید حتما روی یک پایه محکم سوار شده باشد و در زمان خسوف جزیی از سرعت های بالا برای عکاسی استفاده کنید و در خسوف کامل نوردهی چند ثانیه‌یی برای ثبت ماه قرمزرنگ رنگ را امتحان کنید.
وی خاطرنشان کرد: کسانی که علاقمند به عکاسی از قرص ماه کنار مناظر زمینی هستند با توجه به ارتفاع کم ماه و همچنین نور کم آن به سبب خسوف کلی می توانند با استفاده از دوربین های دیجیتالی تلفن‌های همراه از ماه گرفته در کنارطبیعت، آثار تاریخی و یا مناظر دیدنی عکاسی کنند.
این منجم آماتور تصریح کرد: ویژگی دیگر ماه گرفتگی ششم مهرماه، پدیده «ابرماه» است. در این حالت، ماه کمی بزرگتر از اندازه معمول خود در شب 14 خواهد بود. افزایش قطر ماه، حضور ماه در افق غرب آسمان و هم راستا شدن با مناظر زمینی و همچنین رنگ قرمز ماه که حالتی غیر عادی برای ماه محسوب می‌شود میتواند فرصتی برای عکاسان و علاقمندان به ثبت پدیده های آسمانی و مناظر زمینی باشد. برای این منظور می توانید از لنز های تله فوتو بین 70 تا تله های قوی تر نظیر 200 – 300 و 500 میلیمتر استفاده کنید.
رحیمی افزود: برای نوردهی دوربین های DSLR در حالت M یا BULB نوردهی را به نسیت حساسیت ISO و دیافراگم مورد استفاده تنظیم کنید. ایزو در حالت ماه گرفتگی جزیی میتواند 100 یا 200 و در حالت ماه گرفتگی کامل 800 تا 1600 باشد. دیافراگم در حالت ماه گرفتگی جزیی بین 4.5 تا 11 تنظیم کنید و در ماه گرفتگی کامل آن را بین 2.8 تا 4.5 قرار دهید.
توجه داشته باشید ماه و زمین هر دو در حال حرکت هستند. این حرکت اگر چه با چشم قابل مشاهده نمیباشد ولی در لنز ها و نوردهی طولانی چند ثانیه ای کاملا نمود پیدا می‌کند.
وی تصریح کرد: در خسوف کامل اگر نوردهی را درست تنظیم نکنید می تواند باعث مات شدت و کش آمدن ماه و یا ستارگان شود. برای رفع این مشکل باید از مقر یا پایه های موتور دار تلسکوپ استفاده کنید. اگر چنین ابزاری ندارید برای جبران نوردهی باید ISO را بالا ببرید و دیافراگم را در حالت باز قرار دهید.
به گفته رحیمی برای نوردهی هرچه لنز شما تله بالاتری باشد نوردهی محدودتری خواهید داشت. این نسبت را حرکت زمین به دور خودش و حرکت ماه به دور زمین تعیین می‌کنند. این حرکت اگر خنثی نشود باعث کش آمدن تصویر می شود.
وی با دعوت از علاقمندان عکاسی از ماه گرفتگی برای ارسال تصاویر تهیه شده از خسوف ششم مهرماه به وبگاه عکاسان آسمان شب به نشانی SkyPix.org گفت: وضعیت هوا در تهران، مناطق مرکزی، جنوب غرب و شمال غرب برای رصد این واقعه مساعد است. مناطق شمالی هوایی ابری و نیمه ابری خواهند داشت.
رحیمی در پاسخ به این سوال که چرا ماه در هنگام گرفت در تمام سایه زمین ناپدید نمی‌شود بلکه به‌رنگ سرخ تیره‌ای کماکان، با کمی دقت، پیداست، گفت: علت این مساله وجودِ جوّ زمین است. اگرچه زمین، نور خورشید را سد می‌کند و سایه آن در فضا و در مسیر گردش ماه سبب خسوف می‌شود اما نور خورشید در این هنگام در جوّ زمین پخش می‌شود و بخشی از نور در سایه زمین منتشر می‌شود. طول موج‌های بلند نور مرئی، یعنی سرخ، بهتر از جوّ عبور می‌کنند و طول‌موج‌های کوتاه بیشتر در جوّ پخش می‌شوند. در نتیجه نور سرخ ضعیف رسیده از جوّ زمین تمام سایه را کمی روشن می‌کند و ماه در اوج خسوف با بازتاب این نور با تَه‌رنگ سرخ ضعیفی پیداست اما میزان روشنایی و سرخی ماه در هر خسوف کلی تغییر می‌کند که سنجش آن موضوعی جذاب برای منجمان آماتور و دانشمندان است.
وی خاطرنشان کرد: تاریکیِ ماه گرفته در نگاه اول به‌مسیر ماه در تمام سایه زمین و این که چقدر از وسط سایه عبور کند یا لبه‌ها نزدیک باشد و این که ماه نزدیک به اوج یا حضیض (دورترین و نزدیک‌ترین فاصله از زمین) باشد وابسته است. اما جوّ زمین نیز نقش‌بزرگی دارد. میزان پوشش ابر در لبه‌های قرص زمین (نسبت به‌ماه) در میزان پراکندگی و جذب نور خورشید تعیین‌کننده است. از سوی دیگر پراکندگی ذرات غبار در جوّ زمین نیز بسیار اثرگذار است به طوری که هرچه بیشتر باشند نور بیشتری جذب می‌شود و تمام سایه تاریک‌تر می‌شود و خسوف هم همین‌طور.
رحیمی تصریح کرد: مثال بارز چنین خسوف تیره‌ای در آذر ۱۳۷۱ رخ داد و از سراسر ایران نیز دیده شد. فوران آتشفشان پیناتوبو در آسیای شرقی چنان جوّ زمین را غبارآلود کرده بود که یکی از تیره‌ترین خسوف‌ها رخ داد.
این منجم آماتور در پایان با اشاره به برخی خرافات و اعتقادات غلط که در گذشته درباره ماه گرفتگی وجود داشته است تاکید کرد: پدیده ماه گرفتگی هیچ اثری بر سلامت موجودات زنده زمین از جمله بر مادران باردار و جنین آنها ندارد. جنین یا مادر جنین ندارد.
