دست‌های نامرئی قاچاق مواد غذایی

فرآورده‌های خوراکی و غذایی قاچاق که مهم‌ترین تهدید سلامت جامعه هستند از دیرباز معضلی برای بازار مصرف به شمار می‌روند. بهداشت محیط به عنوان نهادی نظارتی یکی از شاخه‌هایی است که در کنار اتحادیه‌های اصناف و سازمان غذا و دارو، فرآورده‌های قاچاق را پیش از رسیدن به سفره مردم از چرخه بازار خارج می‌کند.  در این شرایط با توجه به اینکه عمده برخوردها با واحدهای صنفی متقلب صورت می‌گیرد، دست‌های پنهان و نامرئی قاچاقچیان اصلی مواد خوراکی و غذایی راه گریز دیگری را پیدا کرده و فعالیت‌های مجرمانه خود را ادامه می‌دهند.

روزنامه «ایران» در ادامه واکاوی بحران قاچاق تنقلات و مواد خوراکی در سطح عرضه، پس از بررسی موضوع از نگاه سازمان غذا و دارو، گفت و گویی با مهندس محسن فرهادی معاون فنی بهداشت محیط  مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت به عنوان آخرین ارگان کنترل کننده کالاها در سطح عرضه داشته است.

همانطور که می‌دانید بسیاری از فرآورده‌های غذایی و خوراکی قاچاق وارد چرخه بازار شده،معاونت بهداشت محیط وزارت بهداشت برای مقابله با این پدیده چه اقدامی ‌کرده است؟

بهداشت محیط به صورت روزانه به مواد خوراکی، آشامیدنی، آرایشی و بهداشتی نظارت دارد و کالاهای خارج از این طیف در دستور کار ما نیست. در بخشی که ما کنترل می‌کنیم تیم‌های بازرسی صبح (وقت اداری) در مراکز بهداشتی درمانی که همکاران ما در آنجا مستقر هستند نظارت‌ها را آغاز می‌کنند و بعدازظهر نیز این نظارت‌ها به شکل سیار در مکان‌هایی مانند رستوران‌ها، فست‌فودها و... که ما به آنها مراکز با ریسک بالا می‌گوییم تا 8 شب ادامه دارد. در طول این 2 بازرسی ممکن است با کالای قاچاق نیز روبه‌رو شویم که شناخت این کالاها بخش سخت کار ما است.

این شناخت به چه شکلی صورت می‌گیرد؟

این قسمت سخت ترین بخش کار ما و نخستین مسیر است. همانطور که می‌دانید وظیفه کنترل مبادی ورودی کالا به ویژه در بخش غذا برعهده سازمان غذا و دارو است، بنابراین نخستین نشانه قانونی بودن یک کالا آرم غذا و دارو یا برچسب اصالت است و بازرسان در گام نخست این نشانه‌ها را کنترل می‌کنند. البته گاهی این برچسب‌ها هم جعل می‌شود و کار را سخت تر می‌کند. به طور کلی زمانی که کالا در حجم گسترده وارد می‌شود، کنترل آن دشوارتر خواهد شد. همکاران ما در این شرایط باید تک تک برندها را کنترل کنند تا در صورت مشاهده تخلف اقدام قانونی انجام شود.

این برخورد مستقیم از سوی بازرسان بهداشت محیط انجام می‌شود؟

وقتی همکاران ما با کالای قاچاق یا غیرقانونی در سوپرمارکت در حجم عمده روبرو می‌شوند قطعاً برای اعمال قانون با مقاومت فروشنده به مشکل می‌خورند. به طور کلی هر کالایی چه قانونی و چه قاچاق ارزش ریالی دارد که فروشنده به خاطر آن براحتی به توقیف موقت محصول رضایت نمی‌دهد و مثلاً فاکتور نشان می‌دهد و سعی در اثبات قانونی بودن خریدش می‌کند. خوشبختانه قانون مبارزه با قاچاق کالا تمهیداتی دارد که به ما این اجازه را می‌دهد که مستقیم وارد عمل شویم اما در این راه نیاز به همکاری قوه قضائیه و نیروی انتظامی ‌نیز داریم.

و متخلفان توسط بهداشت محیط تحویل قوه قضائیه می‌شوند؟

ما در گام اول سعی می‌کنیم متصدی یا صاحب کالا را متقاعد به توقیف کالا کنیم، اما در صورت مقاومت خلاف میلمان آن را صورتجلسه کرده و کالا را توقیف می‌کنیم. در این مرحله اگر مقاومت متصدی فروش زیاد باشد با دستور قضایی و کمک نیروی انتظامی‌برای ضبط کالا وارد عمل می‌شویم.

در صحبت‌هایتان گفتید برخی فرآورده‌های غذایی خوراکی با برچسب تقلبی در بازار پخش شده اند، این محصولات چگونه شناسایی می‌شوند؟

شناسایی کالاهای تقلبی کار بسیار دشواری است. مثلاً در حال حاضر نمکی با برند «نمک دریا» با تبلیغات گسترده وارد چرخه بازار شده است. این نمک به خاطر خطر وجود فلزات سنگین در ترکیباتش از سوی سازمان غذا و دارو رد شده است و تا به حال تأییدیه و پروانه ای نگرفته است، اما تعداد زیادی از این محصول برخی حتی با آرم جعلی سازمان غذا و دارو در اختیار سوپرمارکت‌ها قرار گرفته است که ما پس از ابلاغ غذا و دارو تا به حال حجم زیادی را از سطح عرضه جمع‌آوری کرده‌ایم.

پس بهداشت محیط با برندهایی برخورد می‌کند که سازمان غذا و دارو اعلام کند؟

بله، این درباره کالاهایی است که پروانه‌ای ندارند اما ما محصولات تقلبی یا قاچاقی را داریم که برندش تأییدیه غذا و دارو را گرفته است. شناسایی این نوع محصولات تنها با کد رهگیری است که امیدواریم سازمان غذا و دارو بزودی برای همه کالاهای غذایی صنعتی این کد را تعیین کند. با اجرای این طرح ما بازرسی‌هایمان را مجهزتر خواهیم کرد و با دستگاه‌های بارکدخوان این محصولات را شناسایی خواهیم کرد.

همانطور که می‌دانید مشتری فرآورده‌های خوراکی و تنقلات بیشتر افراد کم سن و سال هستند و نمی‌توانند از طریق برچسب اصالت و تأییدیه‌ها صحت محصول را بررسی کنند، چه تدبیری برای این موضوع دارید؟

به محض اعلام سازمان غذا و دارو درباره قاچاق یا تقلب یک برند غذایی و تنقلات، مشخصات، تاریخ تولید، انقضا و حتی در برخی مواقع  یک سری ساخت مشکل دار محصول مجوزدار یک کارخانه را به فوریت و در کمترین زمان ممکن برای اقدامات قانونی به همه معاونت‌های بهداشتی دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور ابلاغ می‌کنیم و همچنین گروه‌های تخصصی و مهندسی بهداشت محیط رسیدگی به این کالاها را در دستور کار قرار می‌دهند تا اقدامات قانونی درباره آنها انجام شود.

معمولاً رسیدگی و نظارت بر این کالاها چه مدت طول می‌کشد؟

ما چیزی نزدیک به 2 میلیون واحد صنفی در کل کشور داریم که قطعاً نمی‌توانیم این تعداد را در یک روز پوشش دهیم. اما مواردی داشته ایم که مثلاً توزیع نمک غیرمجاز در سطح کشور را ظرف 2 تا 3 هفته تحت کنترل درآوردیم یا با آغاز سال تحصیلی در کمتر از 3 هفته 85 هزار بوفه مدرسه را نظارت کردیم. قطعاً بررسی این واحدهای صنفی کار آسانی نیست اما نمی‌توانیم آن را غیرممکن بدانیم.

روزانه چند گروه بهداشت محیط در سطح شهر نظارت می‌کنند؟

با کسر سیستم اداری ما تقریباً 2 هزار و پانصد اکیپ سیار داریم و 4 هزار و 500 بازرس نیز در کل کشور نظارت‌ها را انجام می‌دهند. البته این تعداد کافی نیست و ما مجبوریم مراکز پرخطرتر و آنهایی که ریسک بالا دارند را در اولویت کاری قرار دهیم.

دیده شده برخی مغازه‌های لوکس که عمدتاً در بالای شهر و معابر پرتردد قرار دارند به فروش تنقلات و خوراکی‌های خارجی بدون تأیید مبادرت می‌کنند. آیا مجوز این کار را از بهداشت محیط گرفته‌اند؟

برخی از واحدهای صنفی هستند که بدون کسب پروانه فعالیت می‌کنند. حالا همین واحدها کالاهای خوش آب و رنگی را می‌آورند که عموماً قاچاق هستند. البته نه به این معنا که کالا ایراد دارد اینکه محصول از راه قانونی وارد کشور نشده است و پروانه سازمان غذا و دارو را ندارد. طبیعتاً این واحد مشکل دار است و طبق قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز فروش کالاهای آن ممنوع است. در این شرایط باید اتاق اصناف که متشکل از اتحادیه اصناف است برای قانونمند کردن این واحد مشکل‌دار وارد عمل شود. از طرفی در کل دنیا هم همین است که مردم خودشان باید خود مراقبتی کنند.

چطور؟

مردم باید خودشان ناظر باشند. در دنیا هم این موضوع مطرح است. به این معنا که مثلاً والدین برای فرزندانشان نباید پاستیل یا آدامسی را بگیرند که آرم و نشان خارجی دارد و هیچ تأییدیه ای از سازمان استاندارد و غذا و دارو روی آن وجود ندارد. مردم خودشان باید از خرید این محصولات صرفنظر کنند مگر اینکه خلاف آن ثابت شود. البته خودم بارها دیده ام که مردم تا چه حد در زمان خریدها روی این نشان‌ها حساس هستند.

بهداشت محیط به عنوان یک نهاد نظارتی تا به حال با این مراکز برخورد قانونی داشته است؟

ما موارد متعددی از این واحدهای بدون پروانه دیده‌ایم. البته نمی‌خواهم توپ را به زمین سازمان‌های دیگر بیندازم اما واقعیت این است که قانون نظام صنفی را متولیان صنف اجرا می‌کنند و ما دخل و تصرفی در آن نداریم. اما بهداشت محیط هشدار را به اتحادیه صنفی می‌دهد که در این مرحله واحد مربوطه برای گرفتن مجوز نیاز به استعلام بهداشتی ما دارد. ما در این مرحله تعهدات لازم را درباره مواد غذایی و تنقلات از واحدها می‌گیریم و این کار ما را برای برخوردهای بعدی ساده تر می‌کند. البته این مورد با توجه به موجودیت قانونی واحد صنفی و فروش کالای غیرقانونی بازرسان ما را با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند.

پس مستقیم با این مراکز برخورد نمی‌کنید؟

اگر لازم باشد برخورد می‌کنیم. ما رأساً اختیار پلمب یا فک پلمب واحدهای متخلف را داریم اما در برخی مواقع مقدماتی لازم است.

آماری از برخوردهای بهداشت محیط در سطح عرضه دارید؟

آمار دقیقی از کل کشور ندارم اما نظارت‌ها روزانه صورت می‌گیرد البته نه صرفاً برای کنترل قاچاق بلکه برای کنترل چهار محور اساسی.

این چهار محور را نام می‌برید؟

اول؛ رعایت نکردن بهداشت فردی که خدمات ارائه شده را نیز دچار مشکل می‌کند. دوم؛ بهداشت مواد غذایی که این موضوع از فروش مواد قاچاق تا مواد غذایی بحرانی را در بر می‌گیرد. مثلاً در رستورانی مرغ فاسد ارائه می‌کند که آلودگی میکروبی دارد. سوم؛ ابزار و تجهیزات کنترل می‌شوند مثلاً در نانوایی‌ها و چهارم؛ سازه و ساختمان  که می‌تواند با نبود کنترل خطرات سلامتی را ایجاد کند.

گشت‌های بهداشت محیط در سطح پایتخت بیشترین تخلف را در چه مناطقی ثبت کرده است؟

سؤال سختی است، چون ما مقایسه‌ای نداشته‌ایم اما تقریباً می‌توان گفت نظارت‌ها یکسان است و تخلف هر منطقه نیز خاص خودش است مثلاً در منطقه 2، فرحزاد؛ بیشترین آمار تقلب دستی یعنی رنگ‌آمیزی آلوچه و لواشک با مواد صنعتی مشاهده و برخورد شده است. با توجه به اینکه این منطقه تفریحی است افزایش دستفروشی و در نتیجه تخلف بیشتر را داریم. البته نمی‌توان گفت صد درصد اما 90 درصد مشکل آلودگی شیمیایی دیده شده است.

محصولات سوپرمارکتی چطور؟

آنها تخلف کمتری دارند چون بیشتر محصولات بسته بندی کارخانه‌ای دارند، البته کالاهای تقلبی هم داشته‌ایم که برخی مواقع از دست غذا و دارو دررفته است.

می‌توانید چند مورد را مثال بزنید؟

برخی محصولات لبنی، لواشک، کیک‌ها و... البته نه اینکه غذا و دارو در نظارت اهمال کرده باشد برخی مواقع ساعات تولید کارخانه‌ای به گونه‌ای است که عملاً کنترل را دچار مشکل می‌کند. در این مرحله در سطح عرضه و پیش از رسیدن محصول به سفره مردم کنترل نهایی با ما است و ما در این مرحله این فرآورده‌ها و محصولات را شناسایی و توقیف می‌کنیم.

عمده محصولات قاچاق چه مواد غذایی و خوراکی هستند؟

عمدتاً تنقلات خوش آب و رنگی هستند که در فروشگاه‌های بزرگ با قیمت بالا فروخته می‌شوند؛ تنقلاتی مثل آدامس، پاستیل، شکلات، آب نبات و انواع چیپس‌ها که مستقیم وارد کشور شده و هیچ پروانه‌ای ندارند.

برخورد با فروشگاه‌های بزرگ چگونه است؟

ابتدا باید بگویم منظور از این مراکز، فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیست، منظور مغازه‌های بزرگ عرضه‌کننده تنقلات، لبنیات، مواد غذایی و حتی تنباکو است. این مراکز بسیار شیک و با دکور جذاب هستند اما در بسیاری مواقع فاقد پروانه کسب هستند. همکاران ما محصولات آنها را در گشت‌ها کنترل کرده و در صورت دیدن تخلف برخورد می‌کنند.

چند برند شناسایی شده متخلف را نام می‌برید؟

برندها را باید سازمان غذا و دارو اعلام کند، ما نمی‌توانیم این برندها را بگوییم.

سوپرمارکت‌ها و فروشندگان متخلف چه مجازاتی می‌بینند؟

فروشنده یا صاحب کالا به عنوان متخلف بهداشتی به مراکز قضایی سپرده می‌شوند. سوپرمارکت‌های متخلف نیز تعطیل خواهند شد. در برخی مواقع نیز که به شبکه غیرقانونی توزیع می‌رسیم بازرسان محیط با آنها نیز برخورد می‌کنند. مثلاً نان‌های لواشی که بسته‌بندی دستی شده و در مغازه‌ها فروخته می‌شود اینها چون در حالت گرم در بسته‌بندی قرار می‌گیرند کپک‌های ریز می‌زنند که متأسفانه خطرآفرین است. در این مورد با شناسایی شبکه توزیع با آن برخورد می‌کنیم.

آیا بهداشت محیط به فروش مواد غذایی و تنقلات در مترو توسط دستفروش‌ها هم نظارت دارد؟

در این مورد اولین مرجع شرکت مترو است که باید از فروش مواد غذایی و خوراکی غیرمجاز جلوگیری کند. ما می‌توانیم نظارت داشته باشیم اما مترو واحد بهداشتی مجزا دارد که با تماس‌های تلفنی و ارتباط اینترنتی تمامی ‌قوانین بهداشتی را به روز دریافت می‌کند. فکر می‌کنم کنترل قطارها و مراکز تجمع مردم در مترو برعهده این مرکز است. به هر حال ما آمادگی کامل برای همکاری و تعامل را داریم.

بهداشت محیط اطلاع رسانی هم در این باره دارد؟

سایت خاصی برای اطلاع‌رسانی به مردم نداریم اما آنچه که لازم است را از طریق روزنامه‌ها، رادیو و تلویزیون در اختیار مردم قرار می‌دهیم.