نقش نیروهای مسلح در سیاست

جمهوری اسلامی در سرمقاله امروز نوشت:

با نزدیک شدن زمان انتخابات مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری بار دیگر بحث بر سر ورود یا عدم ورود نیروهای مسلح به عرصه سیاست بالا گرفته است.

بعد از آنکه رئیس‌جمهور روحانی در جمع استانداران، مبحث نقش شورای نگهبان در انتخابات را مطرح کرد، فرمانده سپاه پاسداران، وزیر کشور، بعضی از اعضاء شورای نگهبان، بعضی از نمایندگان مجلس، رئیس مجلس خبرگان رهبری، تعدادی از ائمه جمعه و تعدادی از صاحبنظران حوزوی و دانشگاهی در این زمینه مطالبی گفتند و نوشتند و موضوع بقدری بالا گرفت که به سئوال معروف و مهم «آیا سپاه می‌تواند وارد سیاست شود؟» منجر شد.

در جواب این سوال، عده‌ای می‌گویند امام خمینی، نیروهای مسلح را از ورود به سیاست منع کرده‌اند و عده‌ای در مقابل، این فرمایش امام خمینی را به عضویت نیروهای نظامی در احزاب سیاسی محدود می‌دانند و می‌گویند منظور بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی این نبود که نیروهای مسلح وارد سیاست نشوند. همین اختلاف برداشت از بیانات امام خمینی موجب شده است مبحث سپاه و سیاست که مبحث سابقه‌داری است همچنان مطرح بماند و هر کس طبق نظر خود درباره آن سخن بگوید و حتی عمل کند.

هر چند مبحث ورود یا عدم ورود سپاه به سیاست در دوران دولت یازدهم بار دیگر جان گرفته و بیش از زمان‌های دیگر مطرح است، ولی هر کس بخواهد به این مبحث وارد شود و پاسخ سئوال معروف و مهم مربوط به آن را بدهد نباید براساس علائق و گرایش‌های خود به آن بپردازد، زیرا هم مسئولین دولت یازدهم و هم فرمانده سپاه و سایر افرادی که در دو طرف مبحث قرار دارند، عناوین و مقامات خود را روزی به دیگران تحویل می‌دهند و می‌روند ولی اصل انقلاب و نظام و دولت و سپاه و سایر نیروهای مسلح باقی می‌مانند. بنابر این، به مبحث ورود نیروهای مسلح باید با نگاهی عمیق‌تر نگریست و در چنین مبحث مهمی باید از اسیر شدن در دام بخشی‌نگری و منافع و مصالح زودگذر پرهیز کرد.

معمولاً کسانی که سخنان امام خمینی درباره منع کردن نیروهای مسلح از ورود به سیاست را بگونه‌ای معنا می‌کنند که به عضویت این نیروها در احزاب سیاسی محدود شود و شامل ورود به عرصه‌های سیاسی نشود، به اصل 150 قانون اساسی استناد می‌کنند. متن اصل 150 قانون اساسی جمهوری اسلامی چنین است: «سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شد، برای ادامه نقش خود در نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن پا بر جا می‌ماند. حدود وظایف و قلمرو مسئولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسئولیت نیروهای مسلح دیگر با تاکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها بوسیله قانون تعیین می‌شود.»

نحوه استدلال کسانی که این اصل قانون اساسی را مجوز ورود سپاه به سیاست می‌دانند اینست که در این اصل «نگهبانی از انقلاب و دستاوردهای آن» به سپاه واگذار شده و بدیهی است که انجام این ماموریت بدون ورود به سیاست امکان ندارد. بعضی از این افراد، حتی از اینهم فراتر رفته و می‌گویند اصولاً سپاه قرار نبود وارد کار نظامی شود ولی با پیش آمدن جنگ ناچار شد وارد این عرصه هم بشود والا فقط به کار فرهنگی و سیاسی و... می‌پرداخت.

این استدلال با توجه به دیگر اصول قانون اساسی که در مبحث مربوط به نیروهای مسلح وجود دارند، قابل پذیرش نیست. اصل 143 قانون اساسی جمهوری اسلامی می‌گوید: «ارتش جمهوری اسلامی ایران، پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی کشور را برعهده دارد.»
در این اصل «پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی» وظیفه ذاتی ارتش دانسته شده است. روشن است که یکی از دستاوردهای انقلاب اسلامی و بلکه مهم‌ترین دستاورد این انقلاب، نظام جمهوری اسلامی است. وقتی قانون اساسی می‌گوید پاسداری از «نظام جمهوری اسلامی» برعهده ارتش است، طبق استدلال کسانی که می‌گویند چون اصل 150 گفته نگهبانی سپاه از انقلاب و دستاوردهای آن پا برجا می‌ماند، پس سپاه می‌تواند وارد سیاست شود، به راحتی با استناد به اصل 143 می‌توان گفت ارتش هم می‌تواند وارد سیاست شود درحالی که همه معتقدند ارتش نمی‌تواند وارد سیاست شود. با توجه به این واقعیت، استناد به اصل 150 قانون اساسی برای جواز ورود سپاه به سیاست، موجه نیست.

این نکته نیز که گفته‌اند سپاه قرار نبود نظامی باشد با توجه به اینکه اصل مربوط به سپاه پاسداران در مبحث مربوط به نیروهای مسلح و تحت عنوان «ارتش و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» در قانون اساسی آمده، درست نیست. زیرا وجود اصل 150 در این مبحث، بطور طبیعی به معنای نظامی بودن آنست و نشان می‌دهد ورود به عرصه نظامی، وظیفه ذاتی سپاه است. جالب است که بدانیم دو اصل مربوط به ارتش و سپاه، در نسخه اول قانون اساسی (1358) و در بازنگری آن (1368) یکسان و بدون کوچک‌ترین تغییر آمده‌اند.

نکته قابل توجه دیگر در زمینه اینکه کار نظامی، از آغاز وظیفه ذاتی سپاه بوده و اکنون نیز هست اینست که در ذیل اصل 150 با صراحت آمده است: «حدود وظایف و قلمرو مسئولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسئولیت نیروهای مسلح دیگر با تاکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها بوسیله قانون تعیین می‌شود.» این عبارت با توجه به اینکه سپاه را در ردیف نیروهای مسلح دیگر قرار داده و از همکاری و هماهنگی سپاه و دیگر نیروهای مسلح می‌گوید، بدون کم‌ترین ابهامی نشان می‌دهد کار نظامی وظیفه ذاتی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است. طبعاً در هر زمانی استفاده از نیروهای مسلح در امور دیگر با صلاحدید فرمانده کل قوا مجاز است.

تکلیف این نکته که نظر امام خمینی درباره ورود سپاه به سیاست چه بود؟ نیز با مراجعه به بیانات امام کاملاً مشخص می‌شود. امام، در یک سیر تاریخی نقطه‌نظرهای خود درباره سپاه و سایر نیروهای مسلح را با صراحت اعلام کردند. ایشان در فروردین سال 61 نیروهای مسلح را از عضویت در احزاب سیاسی منع فرمودند (صحیفه امام جلد 16 صفحه 203)، در مرداد ماه 1362 نیروهای مسلح را از ورود به سیاست منع فرموده و خطاب به وزیر سپاه و سایر مسئولان وزارت سپاه فرمودند: «شما باید سعی کنید جهات سیاسی در سپاه وارد نشود که اگر افکار سیاسی وارد شود، حیات نظامی آن از بین می‌رود» (صحیفه امام جلد 18 صفحه 45)، در مرداد ماه 1363 در دیدار رئیس جمهور، نخست‌وزیر و سایر مسئولین با اشاره به اینکه در همه کشورها نیروهای مسلح از ورود به سیاست ممنوعند فرمودند: «ما که می‌خواهیم سپاه و ارتش جندالله باشند و دسته‌بندی نداشته باشند و جهات سیاسی را کنار بگذارند، برای اینکه اگر جهات سیاسی و مناقشات سیاسی در سپاه رفت و در ارتش رفت باید فاتحه این سپاه و ارتش را ما بخوانیم» (صحیفه امام جلد 19 صفحه 11) و در ادامه همین بیانات، با صراحت بیشتر فرمودند: «برای سپاهی‌ها جایز نیست که وارد بشوند به دسته‌بندی و آن طرفدار آن یکی، آن یکی طرفدار آن یکی. به شما چه ربط دارد که در مجلس چه می‌گذرد. در امر انتخابات باز هم به من اطلاع دادند که بین سپاهی‌ها باز هم صحبت هست. خوب انتخابات در محل خودش دارد می‌شود، جریانی دارد، به سپاه چه کار دارد که آنها هم اختلاف پیدا کنند؟ برای سپاه جایز نیست این. برای ارتش جایز نیست این. سپاهی را از آن تعهدی که دارد، از آن مطلبی که برعهده اوست باز می‌دارد و همینطور ارتش را (صحیفه امام جلد 19 صفحه 12).

تذکر این نکته را نیز لازم می‌دانیم که مقصود از عدم ورود به سیاست، عدم اطلاع از سیاست و دور ماندن از درک مسائل سیاسی نیست. نه تنها سپاه بلکه تمام افراد نیروهای نظامی و انتظامی و آحاد مردم باید از فهم و درک سیاسی بالائی برخوردار باشند، در انتخابات با درک سیاسی به افراد مورد نظر خود رای بدهند و در تمام مسائل سیاسی اهل نظر باشند. آنچه برای نیروهای مسلح ممنوع است علاوه بر عدم ورود به احزاب سیاسی، ورود به موضع‌گیری‌های سیاسی و دخالت در امور سیاسی است. برای نمونه، وقتی میان رئیس‌جمهور و شورای نگهبان اختلاف نظری پیش می‌آید، طبعاً دو طرف با پیمودن راهکارهای قانونی، آن را حل خواهند کرد، اما اینکه فرمانده سپاه وارد صحنه شود و با رئیس‌جمهور طرفیت کند، قطعاً خارج از وظایف سپاه است و از مصادیق ممنوعیت ورود نیروهای مسلح به عرصه سیاست می‌باشد.

فلسفه این ممنوعیت نیز روشن است. علاوه بر آنچه در بیانات مکرر و مفصّل امام خمینی آمده، اصولاً ورود نیروهای مسلح به سیاست، آنها را برای ورود به سایر عرصه‌ها وسوسه خواهد کرد به ویژه آنکه تصورشان این باشد که حافظ انقلاب و دستاوردهای آن هستند و اینها وظایف ذاتی آنهاست و کار نظامی را نه به عنوان وظیفه ذاتی بلکه در اثر شرایط پیش آمده انتخاب کرده‌اند. چنین تصوری موجب می‌شود نیروهای نظامی قائل به هیچ محدودیتی برای حوزه کاری خود نباشند و به تدریج وارد عرصه‌های دیگر هم بشوند و همه چیز را در قبضه خود بگیرند و به یک «خود همه کاره پنداری» برسند.
این، همان خطر بزرگی است که امام خمینی در بیانات مرداد ماه 1363 فرمودند: «اگر جهات سیاسی و مناقشات سیاسی در سپاه رفت و در ارتش رفت باید فاتحه این سپاه و ارتش را ما بخوانیم.» همین هشدار را رئیس‌جمهور روحانی در همایش ملی ارتقاء سلامت اداری و مبارزه با مفاسد که در 17/9/93 برگزار شد، اینگونه به زبان آورد که: «اگر اطلاعات، تفنگ، پول، سایت، روزنامه، خبرگزاری و دیگر مظاهر قدرت در یک نهاد جمع شوند، ابوذر و سلمان هم که باشد، فاسد می‌شود.»

این سخن را فقط از کسانی می‌توان شنید که دلسوزو خیرخواه نیروهای مسلح باشند. زیرا فقط دلسوزان و خیرخواهان هستند که به اقتدار نیروهای مسلح می‌اندیشند و می‌دانیم که اقتدار این نیروها تنها در پرتو سلامت آنها به دست می‌آید. سلامت نیز مرهون انجام وظیفه ذاتی و پرهیز از ورود به سایر عرصه هاست. حفاظت از سلامت نیروهای مسلح، در درجه اول برعهده مسئولین این نیروهاست و پای بندی آنها به قانون و تفسیر صحیح بیانات بنیانگذار جمهوری اسلامی است که می‌تواند سلامت نیروهای مسلح را تضمین کند.

ملت ما برای نیروهای مسلح اعم از ارتش و سپاه و بسیج احترام ویژه‌ای قائل است و خدمات آنها در دفاع مقدس را هرگز از یاد نخواهد برد. همه می‌خواهیم این نیروها همواره با عزت و سربلندی و اقتدار قرین باشند و بتوانند به فضل الهی و با برخورداری از پشتیبانی ملت، در برابر توطئه‌های دشمنان که در شرایط کنونی چنگ و دندان خود را برای کشور و نظام ما بیشتر از هر زمان دیگری تیز کرده‌اند بایستند و پیروز باشند. این هدف بزرگ و مقدس، قطعاً با حرکت نهادها، ارگان‌ها، نیروهای مسلح، قوای سه گانه و آحاد مردم در چارچوب قانون دردسترس خواهد بود.