این میهمانان ناخوانده از کجا آمده‌اند؟

بیشتر شهاب‌واره‌ها پس از ورود به جو زمین، به‌دلیل سرعت بسیار و گرمای ناشی از اصطکاک با مولکول‌های هوا، گرم می‌شوند و در نتیجه می‌سوزند. این اجسام به‌دلیل سوختن شدید، ردی از نور از خود برجای می‌گذارند که شهاب نام دارد. اما شهاب‌سنگ آن بخشی از شهاب‌واره‌ است که پس از ورود به جو یا اتمسفر زمین، در برابر فشار و حرارت آن دوام آورده و به سطح زمین می‌رسند. بیشتر شهاب‌واره‌ها اجرامی جامد و کوچک هستند که چگالی کمی دارند و اندکی پس از ورود به جو به آسانی خرد و متلاشی می‌شوند.

شهاب‌سنگ‌ها بیشتر از سنگ و فلز تشکیل شده‌اند. این اجرام هنگامی که وارد جو زمین می‌شوند به‌دلیل قطر زیادشان از جو می‌گذرند و پس از برخورد به زمین، دهانه‌ها و عوارض گوناگونی را از خود برجای می‌گذارند. دهانه بارینجر در آریزونا و دهانه وردفورت در آفریقای جنوبی نمونه‌هایی از این پدیده‌هاست. با بررسی شهاب‌سنگ‌ها می‌توان به سن زمین، منظومه شمسی و همچنین ترکیب شیمیایی اجزای تشکیل‌دهنده آنها پی برد و حتی فرایندهایی را که به تشکیل این سیارات و حتی تشکیل هسته و پوسته و فرایند مهمی چون تشکیل حیات منجر می‌شود، به دقت بررسی کرد. با بررسی شهاب‌سنگ‌های فلزی (آهنی) و پژوهش‌های لرزه‌نگاری بود که دانشمندان ترکیب تقریبی هسته زمین را تعیین کردند.

انواع شهاب‌سنگ‌ها
شاید بتوان برخی از شهاب‌سنگ‌‌ها را در زمان سقوط، مشاهده و بقایای آن را پس از برخورد با زمین یافت. این دسته از شهاب‌سنگ‌ها «Meteorite Fall» یا «شهاب‌سنگ‌های تازه سقوط‌کرده» نام دارند. اما شهاب‌سنگ‌هایی هم هستند که در زمان‌های گذشته سقوط کرده بودند یا در مکانی سقوط کردند که کسی سقوط آنها را ندید و بعدها پیدا شدند. این دسته از شهاب‌سنگ‌ها را «Meteorite Find» یا «شهاب‌سنگ‌های یافت‌شده» می‌نامند.

تفاوت این دودسته در زمان اکتشاف و جمع‌آوری آنهاست؛ «شهاب‌سنگ‌های یافت‌شده» ممکن است در اطراف دهانه‌های برخوردی  یا در نتیجه‌ جست‌وجو‌های پراکنده یافت شوند. نکته‌ مهم در مورد این دسته از شهاب‌سنگ‌ها این است که اینها در گذر زمان دستخوش فرسایش‌های ناشی از باد، آب و بارش‌ها می‌شوند. این پدیده علاوه‌بر اینکه چهره و ظاهر آنها را تغییر می‌دهد و پیداکردنشان را مشکل‌تر می‌کند، آنها را دچار هوازدگی می‌کند.

شهاب‌سنگ‌ها را براساس مقدار هوازدگی در شش دسته‌ استاندارد بین W٠ (بدون تغییر) تا W٦ (بیشترین تغییرات) طبقه‌بندی می‌کنند. اگر شهاب‌سنگی در اثر پدیده‌های محیطی دچار تغییرهای فیزیکی و شیمیایی شود، از ارزش علمی آنها کاسته می‌شود. اما از آنجایی که «شهاب‌سنگ‌های تازه سقوط‌کرده»، عمر زمینی بسیار کمی دارند و هنوز دچار تغییرات چندانی نشده‌اند، اطلاعات بیشتری دارند و برای دانشمندان مهم‌ترند.

سن شهاب‌سنگ‌ها
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های شهاب‌سنگ‌ها، سن آنها است. اما خود سن این سنگ‌را نیز براساس تعریف و کاربرد به چند دسته تقسیم می‌کنند.

سن زمینی: مدت زمانی که این سنگ‌ها روی زمین هستند.

سن تابش پرتوهای کیهانی: مدت زمانی که در مداری به دور خورشید می‌گشتند.

سن پیدایش: مدت زمانی که از آخرین تغییر دمای شهاب‌سنگ می‌گذرد.

سن پیش از پیدایش: مدت زمان میان تشکیل عناصر شیمیایی در ستاره‌ها تا به‌کاررفتن این عناصر در شهاب‌واره‌ها.

چگالی
بسیاری از شهاب‌سنگ‌های فلزی، بسیار چگال‌تر از سنگ‌های زمینی هستند. چگالی فلز آهن در حدود هشت گرم بر سانتی‌مترمکعب است. چگالی بیشتر سنگ‌های آسمانی بیشتر از ٣,٣ گرم بر سانتی‌مترمکعب است. چگالی شمار کمی از سنگ‌های زمینی، بیشتر از این مقدار است.

ویژگی مغناطیسی
بیشتر شهاب‌سنگ‌ها مقداری آلیاژ آهن - نیکل دارند و به آسانی یک آهن‌ربا را به سوی خود می‌کشند. این ویژگی شهاب‌سنگ‌ها را با استفاده از یک آهن‌ربا می‌توان به آسانی آزمایش کرد. معمولا آهن‌ربا به سنگ‌های آسمانی می‌چسبد. برخی از شهاب‌سنگ‌ها مانند شهاب‌های سنگی مقدار کمی فلز دارند، با این وجود یک آهن‌ربای آویخته با ریسمان را به سوی خود می‌کشند.

منشأ شهاب‌سنگ‌ها: منشأ شهاب‌سنگ‌ها همیشه یکی از پرسش‌های بسیار مهم درباره این میهمانان ناخوانده بود. برخی بر این باورند که سیارک‌ها، منشأ اصلی شهاب‌سنگ‌ها هستند. اما برخی اخترشناسان نظریه‌ دیگری را با نام «اشیای شهاب‌سنگی مادر» مطرح کرده‌اند و شهاب‌سنگ‌های امروزی را به بقایای آنها نسبت داده‌اند.

طبق این نظریه هنگام شکل‌گیری و پیدایش سیارات، اجسام کوچک دیگری نیز تشکیل شده‌اند. این اجسام به‌دلیل تحمل دماهای بسیار زیاد لایه‌لایه شده‌اند. چگال‌ترین ماده در مرکز قرار گرفت و کم‌چگال‌ترین ماده به سطح آمد و به این ترتیب جسمی با هسته‌ای از فلزات و پوششی از مواد سنگی و مواد دیگر شکل گرفت. این پوسته، فلزات مذاب داخلی را در برابر دما عایق کرد و موجب شد تا آنها به آرامی سرد شوند و در نتیجه بلور‌های درشتی در هسته شکل گیرند. در نهایت نیز این اجسام که «اشیای شهاب‌سنگی مادر» نامیده می‌شوند، در نتیجه‌ برخورد با یکدیگر یا اجسام دیگر، خرد و به قطعات کوچک‌تری تبدیل شدند، در نتیجه هسته‌ این اجسام، شهاب‌سنگ‌های آهنی؛ بخش خارجی و پوسته‌ آنها شهاب‌سنگ‌های سنگی و لایه‌های میانی‌شان شهاب‌سنگ‌های  سنگی-آهنی را پدید آورده است.

منبع: شرق