افزایش مرگ‌ومیر ناشی از عفونت‌های بیمارستانی

عفونت بیمارستانی، حالا بیشتر از گذشته، بیماران را می‌کشد. این را رئیس انجمن میکروب‌شناسی ایران اعلام می‌کند، زمانی که درباره شیوع عفونت‌های بیمارستانی توضیح می‌دهد. او می‌گوید: «مقاومت میکروبی افزایش پیدا کرده و این موجب شده تا دسترسی به داروهای قوی‌تر ضدمیکروبی مشکل‌تر شود.» کار به جایی رسیده که آنتی‌بیوتیک‌های فعلی، توانایی از بین بردن میکروب‌های مقاوم را ندارند. میکروب‌هایی که به جان سالمندان و نوزادان می‌افتد و در موارد حاد، می‌تواند قربانی‌شان کند.

این نخستین‌بار نیست که موضوع عفونت‌های بیمارستانی نگران‌کننده می‌شود. ماجرای این عفونت‌ها، چند ماه پیش، اواخر فروردین‌ماه امسال، رسانه‌ای شد. زمانی که ماجرای مرگ ٩ نوزاد در بیمارستان امام خمینی تهران، جنجال به پا کرد. هر چند که مسئولان دانشگاه علوم پزشکی تهران، همان موقع، کوتاهی کادر بیمارستان را در مرگ‌ومیر این نوزادان رد کردند اما بعدها اعلام شد که مشکل همان بود؛«عفونت بیمارستانی». ماجرا اما تنها به همین یک اتفاق ختم نمی‌شود، شهریور پارسال هم، عفونت بیمارستانی، بخش جراحی قلب بیمارستان مدرس را به تعطیلی کشاند. عفونت منتشره در این بخش به اندازه‌ای بود که هر بیماری پس از خروج از بخش جراحی، درگیر عفونت بیمارستانی می‌شد. آمار شیوع عفونت‌های بیمارستانی اما خیلی شفاف نیست، با این‌که شیوع‌اش در کشور پایین نیست اما به گفته معاون درمان وزارت بهداشت، نظامی برای ثبت آن وجود ندارد. با این همه آخرین بار پاییز ‌سال ٩٢ بود که آمار رسمی از میزان شیوع عفونت بیمارستانی در مراکز درمانی کشور به نقل از رئیس وقت اداره بیماری‌های منتقله از آب و غذا و عفونت‌های بیمارستانی وزارت بهداشت اعلام شد. همان موقع گفته شد که ١٠ تا ١٥‌درصد بیماران بستری در بیمارستان‌های کشورمان به عفونت‌های بیمارستانی مبتلا می‌شوند. آمار دیگر هم حکایت از ابتلای سالانه ٦٠٠‌هزار نفر به انواع عفونت‌های بیمارستانی دارد. آماری که رئيس بعدی اداره مبارزه با بيماري‌هاي منتقله از آب و موادغذايي و كنترل عفونت‌هاي بيمارستاني اعلام کرد.« اگر كف شيوع عفونت‌هاي بيمارستاني در ايران را با توجه به برآوردها ۱۰درصد در نظر بگيريم، با توجه به اين كه سالانه ۶ميليون بستري در بيمارستان‌ها داريم، مي‌توان برآورد كرد كه سالانه حدود ۶۰۰هزار نفر به انواع عفونت‌هاي بيمارستاني مبتلا مي‌شوند اما تا وقتي نظام مراقبت مناسب وجود نداشته باشد، نمي‌توان آمار دقيقي در اين زمينه ارایه كرد.»

همه پزشکان تأیید می‌کنند، عفونت بیمارستانی از عوارض شایع در بیماران بستری به‌ویژه در بیماران بخش‌های ویژه است. گفته می‌شود این عفونت‌ها معمولا ٤٨ ساعت پس از بستری بیمار در بیمارستان خودش را نشان می‌دهد. بیش از همه هم سراغ بیماران بستری در بخش‌های ویژه، زنان و زایمان و کودکان می‌رود.

سالمندان و نوزادان؛ بیشترین قربانیان
حالا محمدمهدی فیض‌آبادی، رئیس انجمن میکروب‌شناسی ایران، به مناسبت برگزاری شانزدهمین کنگره بین‌المللی میکروبیولوژی ایران، به همین عفونت‌های بیمارستانی اشاره و تأکید می‌کند که آمار آن در ایران رو به افزایش است. او در گفت و گو با «شهروند» توضیحات بیشتری می‌دهد: « عفونت بیمارستانی تنها به کشور ما محدود نمی‌شود، در کشورهای پیشرفته که سیستم‌های کنترلی فشرده‌ای هم دارند، عفونت بیمارستانی رخ می‌دهد، به‌هرحال فضای بیمارستان و محیط مراکز درمانی، خود بیمار و رفت‌و‌آمدهایی که به بیمارستان می‌شود، مراقبت‌های بهداشتی، پاکیزه نگه‌داشتن فضای بیمارستان و ... در ایجاد عفونت‌های بیمارستانی نقش دارند.» به گفته او رعایت نشدن همین موارد، منجر می‌شود تا میکروب‌ها فضای خوبی برای رشد و زندگی پیدا کنند.

میکروب‌ها به سراغ بیماران سالمند و نوزادان می‌روند. همان‌ها که سیستم ایمنی‌شان، هنوز شکل نگرفته و خیلی ضعیف است یا آنها که به‌دلیل بالا بودن سن، داشتن بیماری‌های زمینه‌ای و مقاومت ایمنی پایین، مستعد ابتلا به هر نوع بیماری جدید هستند. حالا همین عفونت‌های بیمارستانی، همین بیماران را شکار می‌کنند. درست وقتی از اتاق عمل بیرون می‌آیند و زخم دارند، یا وقتی سرمی به آنها وصل می‌شود یا حتی به خاطر بیماری‌های سطحی‌تر، پای‌شان به بیمارستان می‌رسد.

میکروب‌ها مقاوم شده‌اند
رئیس انجمن میکروب‌شناسی ایران می‌گوید: «بیماران به خاطر داروهایی که مصرف می‌کنند، ضعیف شده و بدن‌شان مستعد ورود هرگونه میکروب می‌شود. همه اینها در شرایطی است که میکروب‌ها در زمان حاضر نسبت به گذشته مقاوم‌تر شده‌اند، آنتی‌بیوتیک و پنی‌سیلین و ... میکروب‌های ضعیف را از بین می‌برند و در برابر میکروب‌های قوی، شاید برای مدت کوتاهی مقاومت می‌کنند اما دیگر از پس‌شان بر نمی‌آیند. سالمندان و نوزادان در گروه افراد در معرض خطر قرار می‌گیرند و نسبت به عفونت‌ها حساس هستند.»

او می‌گوید که عفونت‌های بیمارستان البته تنها به این دو گروه محدود نمی‌شود، بخش‌های دیگر بیمارستان ازجمله زنان و زایمان و بخش‌های جراحی و ویژه هم خیلی مستعد شیوع بیماری‌های عفونی هستند.« البته افراد از نظر ابتلا به عفونت با یکدیگر متفاوت هستند، برخی مقاوم و برخی غیرمقاوم‌اند. ممکن است یکی با ورود میکروب، حالش وخیم شود اما برای فرد دیگری مشکلی پیش نیاید.»  به گفته فیض‌آبادی، منشأ این میکروب‌ها یا از داخل بیمارستان است یا خارج از آن: «مراجعه‌کنندگان یا همراهان بیمار، عمدتا این میکروب‌ها را وارد محیط بیمارستان می‌کنند، میکروب‌هایی که مقاوم هستند و در اغلب موارد بیماران را درگیر می‌کنند.»

 درمان طولانی‌تر می‌شود
عفونت‌های بیمارستانی، دردسری برای بیماران است. طول درمان بیماری آنها را دو یا سه برابر افزایش می‌دهد، اگر بیماری باید پس از یک هفته از بیمارستان مرخص شود، به خاطر همین عفونت‌ها، ناگزیر زمان بیشتری باید در بیمارستان بماند. از سوی دیگر عفونت‌ها، میزان مصرف داروی بیماران را هم افزایش می‌دهد و اگر کنترل نشود،‌ می‌تواند در موارد حاد، جان‌شان را هم بگیرد.  فیض‌آبادی می‌گوید: « ممکن است عفونت در بیمارستان خودش را نشان دهد و زمانی که فرد مرخص شد، عفونتی که در بیمارستان وارد بدن بیمار شده، خودنمایی کند. معمولا ٤٨ ساعت پس از بستری ممکن است فرد دچار عفونت شود. همه چیز با یک تب شروع می‌شود، اگر هم میکروب وارد سیستم تنفسی شده باشد، با سرفه و عفونت ریوی همراه می‌شود، اگر وارد زخم شود، زخم را شدیدتر می‌کند، پزشکان در همان مرحله اول می‌توانند تشخیص دهند که مشکل از کجاست، دارو می‌دهند و در موارد سطحی می‌توانند جان بیمار را نجات دهند، هر چند با دو برابر شدن دوره درمان اما در بیماران مسن یا نوزادان یا آنها که بیماری زمینه‌ای دارند، سیستم ایمنی‌شان ضعیف است، ماجرا فرق می‌کند. می‌تواند همین عفونت، جان‌شان را بگیرد.»

به گفته او، در آزمایش خون هم عفونت با افزایش تعداد گلبول‌های سفید خودش را نشان می‌دهد. عفونت بیمارستان، رهاورد بیمارستان‌هاست. عفونت‌هایی که منشأشان میکروب‌هایی است که به گفته رئیس انجمن میکروب‌شناسی ایران، نسبت به قبل مقاوم‌تر شده‌اند: «نمی‌توان آمار دقیقی از میزان مرگ‌ومیر به خاطر عفونت بیمارستانی اعلام کرد، حتی نمی‌توان گفت که این عفونت‌ها بیشتر در کدام بیمارستان‌ها دیده می‌شود اما با این همه عفونت بیمارستانی از یک بیمارستان به بیمارستان دیگر متفاوت است، ممکن است جایی ٢‌درصد باشد و در جایی دیگر ٦ درصد. آنچه که مهم است سیاست‌های کنترلی این عفونت‌هاست.»

او می‌گوید: «افزایش عفونت‌های بیمارستانی را هم نمی‌توان با آمار اعلام کرد، به‌ هرحال هم مرگ و میرهای ناشی از این عفونت‌ها و حتی موارد ابتلا، متناسب با افزایش جمعیت است، هر چقدر میزان مراجعه و بستری بیمارستان‌ها بیشتر شود، احتمال شیوع این عفونت‌ها هم وجود دارد اما اینگونه هم نیست که هر بیماری پس از بستری مبتلا به عفونت شود.» فیض‌آبادی به نکته دیگری اشاره می‌کند. او معتقد است آزمایشگاه میکروب‌شناسی می‌تواند در شناسایی میکروب‌ها و مقاوم بودن آنها کمک کند: «پزشکان می‌توانند با تکیه بر نتایج همین آزمایش‌ها، برای درمان اقدام کرده و با نمونه‌برداری‌ها، اشاعه عفونت در بیمارستان را شناسایی کنند. این مراکز مشاوران خوبی برای کنترل عفونت‌ها هستند.»

او به شیوع عفونت در یکی از بیمارستان‌ها در پی تزریق سرم اشاره می‌کند: « حتی یک سرم هم می‌تواند عفونت را ایجاد کند و بدون رعایت موارد بهداشتی، در همان بیمارستان شایع شود، اتفاقی که چند ‌سال پیش هم رخ داد و مشکل ایجاد کرد.»

این همه ماجرا نیست. میکروب‌ها که مقاوم می‌شوند و به جان بیماران می‌افتند، دیگر نمی‌شود همان داروهای قبلی، آنتی‌بیوتیک‌های معمول را برایشان تجویز کرد، آنها نیاز به انواع دیگری از آنتی‌بیوتیک‌ها دارند. داروهایی که به گفته فیض‌آبادی، گران‌تر است و هزینه‌های زیادی به نظام سلامت وارد می‌کند: «آنتی‌بیوتیک‌های قوی هزینه‌بر هستند و حتی تولیدشان هم ممکن است ١٠‌سال طول بکشد، چرا که از سطح ضدمیکروبی بالا و خاصی برخوردار هستند.»

ضدعفونی کردن وسایل بیمارستان‌ها، محدود کردن تردد به بخش‌های بستری و مراقبت‌های ویژه، آموزش پرسنل بیمارستان و حتی خود بیماران، تمیز نگه‌داشتن پتو، ملافه و ... استفاده از ضدعفونی‌کننده‌های قوی برای تمیز کردن کف بیمارستان و در و دیوارها، اجبار همراهان بیمار برای استفاده از پوشش خاص ازجمله گان و ...، مواردی است که به گفته رئیس انجمن میکروب‌شناسی ایران به آنها اشاره می‌کند که در صورت رعایت‌شان می‌شود جلوی شیوع خیلی از عفونت‌های بیمارستانی را گرفت. او می‌گوید: «بیمارستان باید فضایی داشته باشد که اگر میکروب خاصی وارد بدن بیمار شد و مشخص هم شد که آن میکروب شدید و مقاوم است، بیمار را ایزوله کند.»

منبع: شهروند