گردشگري ايران چگونه توسعه مي يابد؟

گردشگري و سفر از ديرباز بخشي جدانشدني از علاقه مندي هاي انسان بوده است که روز به روز بر دامنه و اهميت آن افزوده مي شود و در هزاره سوم نيز به عنوان صنعت سفيد و پاک در جهان شناخته شده و در اين حوزه سرمايه گذاري هاي کلاني مي شود.

در تمام مناطق جهان به لحاظ مزيت هاي گردشگري به اين صنعت پرداخته مي شود و هر کشور، سرزمين و جامعه با توجه به توانمندي ها و ذخاير فرهنگي، تاريخي، طبيعي، اجتماعي خود، زمينه هاي شکوفايي و بهره مندي از اين بسترها را فراهم مي آورد.

امروزه گردشگري نه فقط منبعي سرشار از درآمد و عاملي مهم در رونق و توسعه اقتصادي است بلکه بستري مهم و بنيادي در تعاملات فرهنگي، سياسي و اجتماعي کشورها به شمار مي رود و از اين رو، رونق آن با جديت زيادي دنبال و براي آن هدفگذاري و برنامه ريزي مي شود.

برخي کشورها که در همسنجي با کشورها و جوامع ديگر، در ابعاد گوناگون گردشگري همچون سلامت، علم و فناوري، آثار تاريخي، طبيعت و... توانمندترند مي توانند با برنامه ريزي و سرمايه گذاري، اين بخش را به شکوفايي برسانند.

در همسنجي با ديگر انواع گردشگري، گردشگري تاريخي، فرهنگي و طبيعت جاذبه بيشتري دارد و از اين رو، گردشگران زيادي به آن گرايش دارند.

ايران به دليل برخورداري از مناظر طبيعي و آب و هواي چهار فصل، توانمندي هاي علمي، جاذبه هاي تجاري و... هر ساله ميزبان جهانگردان و بازديدکنندگان بسياري است.

از سوي ديگر، ايران در زمره کشورهايي با پيشينه تمدني- تاريخي طولاني و ظرفيت هاي فراوان گردشگري قرار دارد و مولفه هاي فرهنگي کهن آن نماد هويتي از تاريخ ايراني را به جهان معرفي مي کند. آثار و سازه هاي باستاني، آيين هاي کهن و آداب و رسوم ملي شناسنامه يي گويا در اين عرصه به شمار مي روند به طوري که بسياري از اين آثار و آيين ها به عنوان ميراث جهاني در سازمان علمي، فرهنگي و تربيتي ملل متحد (يونسکو) به ثبت جهاني رسيده اند.

نهادينه کردن فرهنگ گردشگري و توسعه آن به عنوان يک صنعت از مولفه هاي مهم توسعه پايدار است. از سوي ديگر، امروزه آيين ها، آداب و رسوم، بناها و آثار باستاني يک کشور نه فقط ثروت ملي، بلکه ميراثي جهاني هستند که بايد در حفظ و پاسداشت آنها کوشيد.

همچنين برخي آيين ها در گستره اي فراتر از مرزهاي کنوني کشورها جاري است. عيد باستاني نوروز که در ايران و کشورهاي همسايه گرامي داشته مي شود، در يونسکو ثبت شده است. اين امر، گستردگي قلمرو فرهنگ ايراني فراتر از مرزهاي سياسي و جغرافيايي را نشان مي دهد و از پيشينه کهن و پيوستگي تاريخي تعاملات اقوام و مذاهب گوناگون در اين سرزمين پهناور حکايت دارد.

با اين همه، گاهي آنگونه که بايد به اين آيين ها، آداب و رسوم و شاخصه هاي فرهنگي توجه و پرداخته نمي شود، تا جايي که کشورهاي ديگر از کوتاهي ها نسبت به ميراث ملي سوء استفاده کرده و ويژگي هاي فرهنگي و مفاخر ملي ايراني را به نام خود به ثبت مي رسانند.

البته هم اکنون بسياري از آيين ها و شاخص هاي فرهنگي و آثار باستاني کشور به ثبت جهاني رسيده اند که معبد چغازنبيل شوش، گنبد سلطانيه زنجان، سازه هاي آبي شوشتر، باغ هاي ايراني، تخت جمشيد، ارگ بم و منظر فرهنگي آن، مجموعه کليساهاي تاريخي ايران، مسجد جامع اصفهان، ميدان امام (نقش جهان)، کاخ گلستان، آرامگاه شيخ صفي الدين اردبيلي، گنبد قابوس، پاسارگاد ، کتيبه و نقش برجسته بيستون، مجموعه بازار تاريخي تبريز، تخت سليمان در تکاب و شهر سوخته در شهر زابل در زمره ميراث ملموس فرهنگي ايران در پايگاه هاي جهاني ثبت شده اند.

همچنين آيين هاي کهن نوروز، رديف موسيقي ايران، موسيقي سنتي خراسان، آيين هاي پهلواني و زورخانه اي، تعزيه، هنر نمايش مذهبي، مهارت هاي سنتي فرشبافي استان فارس، مهارت هاي سنتي فرشبافي کاشان، نقالي، هنر داستان گويي- نمايشي ايراني، مهارت هاي سنتي لنج سازي و لنج راني در خليج فارس و مراسم قاليشويان مشهد اردهال به عنوان ميراث فرهنگي ناملموس جهاني از کشورمان در يونسکو به ثبت رسيده اند.

در قلمرو سرزميني ايران، اقوام و مذاهب گوناگوني با فرهنگ ها، زبان ها و گويش ها، آداب و رسوم و آيين هاي ويژه اي زندگي مي کنند. اين ويژگي در کنار وجود آثار و مفاخر ملموس فرهنگي مي تواند به عنوان ظرفيتي بزرگ به منظور دستيابي به توسعه پايدار مورد بهره برداري قرار گيرد.

ويژگي هاي فرهنگي کشور همچون اقوام، مذاهب، آداب و رسوم متفاوت و اشتراکات ويژه به عنوان جاذبه هاي متنوع گردشگري موجب شده است جهانگرداني که به ايران وارد مي شوند بتوانند با توجه به سليقه و علاقه شخصي برنامه هاي ويژه اي براي خود را تنظيم کنند و اين مزيت را در کمتر کشور و سرزميني مي توان يافت.

با اين همه، ثبت جهاني و ملي ميراث ملموس و ناملموس کشور زماني سودمند خواهد بود که افزون بر حفظ و پاسداري، براي بهره برداري هاي فرهنگي، اجتماعي، سياسي و اقتصادي از آنها در راستاي توسعه صنعت گردشگري زمينه سازي شود.

هم اکنون بسياري از کشورهاي جهان با داشتن اندک جاذبه هايي فرهنگي توانسته اند گردشگري خود را رونق داده و به سودآوري اقتصادي دست يابند. همچنين جدا از پيامدهاي اقتصادي، مي توان چشم اندازهاي اجتماعي و فرهنگي گوناگوني براي اين صنعت ترسيم کرد.

ورود گردشگران به جامعه يي با بافت فرهنگي و اجتماعي ويژه و منحصر به فرد افزون بر اينکه مي تواند زمينه هاي گسترش فرهنگ ايراني در ديگر مناطق و کشورها را فراهم کند، گامي مهم و پايه اي در راستاي گشايش بيشتر فضاي فکري حاکم بر نظام فرهنگي و اجتماعي کشور و به طور کلي افزايش تعاملات فرهنگي و اجتماعي به شمار مي رود.

توسعه و رونق گردشگري در هر کشوري بيش از همه، پيامد شرايط و ويژگي هاي آن و متاثر از سياست ها و خط مشي هاي نظام سياسي و دولت و همچنين موقعيت جغرافيايي، عوامل اجتماعي و فرهنگي، کشش جاذبه ها و کيفيت خدمات و تسهيلات ارايه شده به گردشگران است.

با وجود اينکه ايران از نظر بهره مندي از جاذبه هاي گوناگون در رتبه دهم و از نظر جاذبه هاي فرهنگي و تاريخي بالقوه جزو سه کشور اول جهان قرار دارد اما رتبه گردشگري ما در همسنجي با کشورهاي ديگر بسيار پايين است به طوري که ايران در سال 2013 ميلادي (1392 خورشيدي) رتبه چهل و هشتم را به دست آورد.

خط مشي سازمان هاي متولي ميراث فرهنگي و فرهنگ سازي در کشور در جذب يا دفع گردشگر بسيار تاثيرگذار است. همانگونه که سياست هاي بسته و گوشه گيرانه و برخوردهاي نامناسب و سخت گيرانه که ريشه در سنت ها و باورهاي قالبي منفي دارد، با ايجاد احساس ناامني در گردشگران آنان را از کشور گريزان مي کند، سياست هاي تشويقي و تبليغات مثبت و اعطاي تسهيلات گردشگران را جذب مي کند.

پاسداشت آيين هاي ايراني و ميراث فرهنگي ثبت شده ملي و جهاني، پيدايش فضاي باز تعاملي به دليل آشنايي هر چه بيشتر جهانگردان با فرهنگ و بينش اصيل ايراني و در نتيجه افزايش شمار گردشگر، کارآفريني و درآمدزايي اقتصادي را موجب مي شود چنانکه هم اکنون بسياري از کشورها با بهره گيري از ظرفيت هاي بنيادين خود، صنعت گردشگري را شکوفا کرده اند.

سازمان جهاني جهانگردي چشم انداز گردشگري در سال 2020 ميلادي (1398 خورشيدي) را يک ميليارد و 600 ميليون گردشگر در سراسر جهان پيش بيني کرده است. جاذبه هاي طبيعي، ويژگي هاي فرهنگي، آثار و بناهاي باستاني کشور ما مي تواند سهم چشمگيري از گردشگران را به خود جذب کند و افزون بر معرفي هويت ايراني به جهان، پيامدهاي اقتصادي همچون درآمدزايي ارزي، کارآفريني و رونق اقتصادي به همراه داشته باشد.

توسعه گردشگري به برنامه ريزي و بکارگيري سياست هاي مناسب در حوزه هاي فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي و سياسي نيازمند است و مديريت در اين حوزه حساس بايد بتواند با هدفگذاري هاي بنيادي و پايدار، بسترسازي هاي متوازن و سرمايه گذاري هاي خرد و کلان، ميان دولت، بخش خصوصي و مردم هماهنگي ايجاد کند و به رشد و گسترش اين صنعت جامه عمل بپوشاند.

ايران با داشتن جاذبه هاي باستاني و تاريخي بي مانند، آب و هواي چهارفصل، جاذبه هاي طبيعي و سلامت، توانمندي هاي علمي، مزيت هاي تجاري، موقعيت راهبردي و گوناگوني هاي قومي، زباني، مذهبي و ديني مي تواند با برخورداري از سياست هاي درست و مديريت کارآمد، هدف هاي ترسيم شده در چشم انداز 1404 را به واقعيت تبديل کرده و به يکي از قطب هاي گردشگري جهان تبديل شود.

در اين راستا توجه به آثار و مفاخر و ميراث ملموس و ناملموس به عنوان پل فرهنگي، نهادينه سازي فرهنگ گردشگري و ميزباني جهانگردان، برنامه ريزي بر پايه آينده نگري اقتصادي، پذيرش گردشگري به عنوان يک صنعت پاک از سوي دستگاه هاي دولتي و غيردولتي، برقراري هماهنگي ميان آنها براي توسعه اين صنعت، ايجاد فضاي باز در تعاملات خارجي و تبليغات کارآمد رسانه يي مي تواند راهگشاي گردشگري کشور باشد.