تجارت پرسود با نوستالژی اسکناس

جام جم در گزارشی نوشت: زمانی که هنوز پای عابربانک به معاملات روزمره باز نشده بود، مردم رفاقت بیشتری با اسکناس داشتند. وقتی از خانه بیرون می‌آمدند حتی داخل کیف پولشان را چک می‌کردند که پول به اندازه کافی داشته باشند. کسی که اسکناس نداشت حکم سربازی را داشت که بدون اسلحه داخل میدان جنگ شده است. مثل امروز نبود که مردم همه جا کارت بکشند و با شنیدن صدای پیامک و خواندنش خیالشان از بابت موجودی و باقیمانده حساب راحت باشد. در مسافرت‌ها، مردم اسکناس‌ها را در هزار سوراخ مخفی می‌کردند تا مالشان دست سارقان نیفتد و با مفقود شدن پول و اسکناس سفر به کام همه تلخ می‌شد.
 
یادی از اسکناس های مجروح و از جنگ برگشته

مردمی که با اسکناس خیلی سر و کار داشتند، درباره این تکه کاغذ دوست داشتنی چند داستان و لطیفه هم ساختند. یکی از مشهورترین لطیفه ها درباره مردی شهرستانی بود که پس از ورود به تهران و دیدن سردر دانشگاه تهران با هیجان به رفیقش می گفت: «اون جا رو ببین؛ چه 50 تومنی بزرگی!»

لطیفه دوم از این قرار است: دو نفر که اسکناس جعل کرده بودند در بازداشتگاه داشتند از خاطراتشان می گفتند. اولی به دومی گفت: چطور است که من بعد از یک سال دستم رو شد ولی تو را بعد از چند ساعت دستگیر کردند. دومی گفت: «آخه من اسکناس 7 تومانی جعل کرده بودم.»

در دهه 60 مردم بیشتر از امروز با معضل اسکناس های کهنه و تکه پاره مواجه بودند. یک اسکناس بارها دست به دست می گشت و فرسوده می شد. معمولا وقتی اسکناس پاره را به طرف مقابل می دادی او با لبخندی نمکین می پرسید: «از جنگ برگشته؟ چرا این قدر مجروح شده؟» یا این که صاحب اسکناس را سرزنش می کرد و می گفت: «بیشتر از قیمت خودش باید بهش چسب بزنم!» البته فکر نکنید که در حال حاضر دیگر مشکل فرسوده شدن اسکناس ها را نداریم. الان هم یکی از لذت های مسافران تاکسی این است که اسکناسی پاره و مجروح را به راننده بدهند و قبل از متوجه شدنش سریع پیاده شوند!

ارج و قرب اسکناس 100 تومانی

امروزه اسکناس 100 تومانی به سختی پیدا می شود و بیشتر مردم از سکه 100 تومانی استفاده می کنند. البته درست این است که بگوییم حتی از سکه هم استفاده نمی کنند. 100 تومان آن قدر بی ارزش است که فقط با آن می شود یک آدامس بی کیفیت یا شکلاتی کوچک خرید. خیلی از مغازه دارها 100 تومان باقیمانده معامله را نمی دهند و نمی گیرند. جمله بنداز توی صندوق یا باشه طلبم را این جور مواقع زیاد می شنویم. در داروخانه ها به جای باقیمانده پول، چسب زخم می دهند و نانوایی ها بخشی از یک قرص نان تقدیم مشتری می کنند. حالا برای این که به ارزش اسکناس 100 تومانی در دهه 60 پی ببریم، بیایید مرور کنیم که با این مبلغ چه چیزهایی می شد خرید. حدود 25 سال پیش اگر اسکناس 100 تومانی را به میوه فروش می دادید او به شما 4 کیلو هلو یا 6 کیلو گوجه فرنگی می داد. با این پول می توانستید 5 کیلو آلو یا 10 کیلو کاهو هم بخرید. نوشابه شیشه ای 5 تومان بود و با 100 تومان 20 شیشه نوشابه می دادند. همچنین می توانستید با 100 تومان 5 سیخ کباب کوبیده چرب و خوشمزه نوش جان کنید. اگر می خواستید 7 نفری به سینما بروید هم هزینه اش حدود همان 100 تومان می شد.

با یادآوری این خاطرات یک بار دیگر نگاهی معنادار به این اسکناس 100تومانی بیندازید؛ اسکناسی که یار خوبی بود و ما قدرش را ندانستیم!

اسکناس های منقش به آیت الله مدرس و کارگران بیل به دست

اسکناس های بعد از انقلاب اسلامی را به دو دسته می توان تقسیم کرد. در زمان حیات بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، حضرت امام خمینی(ره)، ایشان تمایل نداشتند تصویرشان روی اسکناس ها درج شود. از سال 71 به بعد اولین اسکناس ها با تصویر حضرت امام منتشر شد. در روی اسکناس های 100 تومانی قهوه ای رنگ و 200 تومانی ارغوانی رنگ که الان هم در بازار موجود است، عکس حضرت امام را می‎ بینیم. در حالی که روی اسکناس های 100 تومانی قدیمی عکس مدرسه فیضیه قم نقش بسته بود. در دهه 60، پول توجیبی بچه ها در حد همان 20 و 50 و 100 تومان بود. آن 20 تومانی های سبزرنگ را به یاد می آورید؟ همان هایی که در تصویر پشتش کشاورزان با بیل مشغول کار بودند و یک تراکتور هم کنار زمین دیده می شد؟ آن 50 تومانی های سبز و خاکستری رنگ هم سهم دانش آموزانی بود که وضع بهتری داشتند. روی این اسکناس نمازگزاران جمعه مشغول نیایش بودند و پشتش سردر دانشگاه تهران دیده می شد.

پررنگ ترین خاطره دانش آموزان دهه 60 از پول توجیبی آن 10 تومانی های قرمزرنگی است که رویش تصویر آیت الله مدرس نقش بسته بود. آن زمان کم ارزش ترین اسکناس همین 10 تومانی بود و بچه ها با داشتن آن زنگ تفریح را جشن می گرفتند.

به مرور زمان طراحی پشت و روی اسکناس ها تنوع بیشتری پیدا کرد و مردم شاهد درج تصاویر راهپیمایی مردم در ایام انقلاب، حرم مطهر امام رضا(ع)، حرم مطهر حضرت معصومه(س)، آرامگاه حافظ و بنای آزادی بر دو طرف اسکناس ها بودند. بررسی اسکناس های رایج و چاپ شده توسط بانک مرکزی در فاصله سال های 57 تا 62 نشان می دهد که در مدت زمان 6 سال توسط بانک مرکزی 7 قطعه اسکناس جدید منتشر شده است. تا حدود 13 سال پیش، کاغذ اسکناس به طور کامل از خارج کشور وارد می شد که با تأسیس کارخانه تولید کاغذ اوراق بهادار، تمام اسکناس ها روی کاغذ ایرانی به چاپ می رسد.

اسکناس 500 تومانی فقط 11 میلیون تومان!

در حال حاضر جمع آوری اسکناس های قدیمی برای مجموعه داران به یک تجارت توام با تفریح تبدیل شده است. آنها اسکناس ها را با قیمت گران می خرند به این امید که بتوانند روزگاری با قیمت گران تر بفروشند. جالب است بدانید هم اکنون اسکناس های 5000 ریالی اوایل انقلاب بین 3 تا 11 میلیون تومان خرید و فروش می شود. اگر شما بتوانید دو اسکناس پیدا کنید که رقم شان جفت (پشت سر هم) باشد ارزش اسکناس بیشتر می شود.

اسکناس های قدیمی بر اساس میزان کهنگی شان در 7 گروه درجه بندی می شوند. بهترین درجه متعلق به اسکناس نو و بانکی است که شکستگی و خمیدگی نداشته باشند. اسکناس های کهنه و پاره و چسب خورده هم در پایین جدول ارزشگذاری قرار می گیرند.