مردم برای کسب خبر ماهواره نگاه می کنند/ قانون منع استفاده از تجهیزات ماهواره ای اثر خود را از دست داده است

مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در نخستین شماره از سلسله گزارش های خود تحت عنوان مطالعات ماهواره ، دیدگاه ها و سیاست های مرتبط با شبکه های ماهواره ای در ایران را بررسی کرد.

به گزارش «انتخاب»، دفتر مطالعات فرهنگی این مرکز در نتیجه گیری این گزارش آورده است: در سرگذشت دیدگاه ها و سیاست های ماهواره ای سه رویکرد بیش از دیگر رویکردها آشکار و به عمل نزدیک شده است. نخستین رویکرد ممنوعیت استفاده از برنامه های ماهواره است مهمترین دلیل این رویکرد جلوگیری از علنی شدن و رسمیت دادن به استفاده از برنامه های ماهواره بر می گردد.

دومین رویکرد که از سال های نخست دهه 1380 و مجلس هفتم دیده می شود. بهره برداری مدیریت شده از ماهواره را مورد توجه قرار داده است. در ماده (104) قانون برنامه چهارم توسعه سازمان صدا و سیما موظف گردید مقدمات دریافت و پردازش شبکه های ماهواره را در قالب های شبکه های تلویزیونی فراهم آورد.

در سومین رویکرد که قانون برنامه پنجم نقطه عطف آن به شمار می رود، دولت مکلف شده است تا از شبکه ها و برنامه های رسانه ای همسو حمایت کند. به عبارت دیگر، این رویکرد مشی رقابت را با شبکه های ماهواره ای تقریر کرده است.

اگرچه نمی توان درباره میزان اثربخشی هر یک از رویکردهای فوق اظهارنظر روشنی کرد، اما تبیین آنها می تواند چگونگی مواجهه با این پدیده را نشان دهد. همچنین بررسی انگیزه شهروندان در استفاده از برنامه های ماهواره می تواند شواهد دقیق تری از اثربخشی این سیاست ها را نشان دهد.

مرکز پژوهش ها در بخش دیگری از جمع بندی خود در این گزارش آورده است : البته میان استفاده از برنامه های ماهواره و نیازهای رسانه ای شهروندان ، نسبت مستقیمی برقرار است و برای تعیین سیاست های موثر باید این نیازها مورد توجه قرار گیرد. در سیاست های موجود می توان با رویکرد محتوایی و بر اساس شناخت نیازهای یاد شده از ظرفیت سیاست های سه گانه (منع، استفاده مدیریت شده و حمایت از برنامه های همسو) استفاده بیشتری کرد.

دو رویکرد استفاده مدیریت شده و حمایت از برنامه های همسو آنچنان که در قانون پیش بینی شده بود به اجرا درنیامد، برای مثال در راهبرد حمایت از برنامه های همسو که در قانون برنامه پنجم آمده، دولت می توانست با حمایت از تاسیس شبکه های ماهواره ای همسو بخشی از نیاز رسانه ای مردم را از این طریق تامین کند.

در رویکرد استفاده مدیریت شده نیز می توان با استفاده از الگوی شبکه های کابلی که در اغلب کشورها رایج است، شرایط استفاده مدیریت شده را برای مجتمع های مسکونی، شهرک ها و شهرهای کوچک فراهم کرد. همچنین ایجاد شبکه های تلویزیونی از طرف سازمان صدا و سیما راه حل دیگری است که در قانون برنامه چهارم پیش بینی شده است. البته تاسیس شبکه های متعدد سرگرمی در سال های اخیر می تواند پاسخی به تحقق هدف این قانون تلقی شود.

طبعا هر یک از راهبردهای فوق بخشی از مسائل ناشی از استفاده از برنامه های ماهواره ای بیگانه را رفع می کند. با این وجود همچنان بخش قابل توجهی از نیاز رسانه ای از طریق ماهواره ها تامین می شود. اگرچه تا نیمه دهه 1380 مطالعات حاکی از این بود که استفاده کنندگان ماهواره در پی تامین نیاز سرگرمی بودند، اما در شرایط کنونی و با رفع نیاز از طریق شبکه های داخلی ، نیازهای کسب خبر و تحلیل تامین نیازهای فکری، باقی مانده از این رو انگیزه استفاده از برنامه های ماهواره همچنان وجود دارد.

در این جهت راه حل هایی از جمله افزایش تعداد شبکه های مبتنی بر آرا و دیدگاه های مختلف سیاسی و فکری و همچنین استفاده از ظرفیت فضای دیجیتال برای تامین این نیازها می تواند مورد توجه قرار گیرد.

در مجموع عدم اتخاذ یک رویکرد ثابت و مشخص باعث شده است که کلیه اقدامات صورت گرفته در این حوزه به نتیجه مشخصی نرسد. از این رو در حالی که قانون منع استفاده از تجهیزات ماهواره ای به باور بسیاری از کارشناسان کارآیی و اثربخشی خود را از دست داده است. تلاش های صورت گرفته برای تصویب قانون جدید به دلیل فقدان سیاست واحد به شکست انجامیده در نتیجه اولین گام برای ساماندهی این حوزه اتخاذ رویکرد مشخص و ثابت است تا در ذیل آن قانون مدنی برای این عرصه تنظیم شود.

اکنون به نظر می رسد قانونگذاری جدید در این عرصه مستلزم اجرای قوانین معطل مانده مانند قانون برنامه پنجم است و با ارزیابی اجرای قوانین موجود می توان به خلا قوانین جدید نائل شد.

اجرای قوانین معطل مانده مانند بند «ب» ماده (10) قانون برنامه پنجم، مستلزم تقویت هم اندیشی کمیسیون محترم فرهنگی با دستگاه های اجرایی و اصحاب رسانه در خصوص یافتن راه حل منطقی و پسندیده است .همچنین باتوجه به اینکه شعار سال به موضوع فرهنگ اختصاص دارد، همکاری مجلس و دولت برای تهیه راهبرد مشخص به منظور برون رفت از وضعیت منفعل در قبال شبکه های ماهواره ای اهمیت مضاعف یافته که اقدام عاجل همه طرفین را نیاز دارد.