تحلیل شرایط اقتصادی ایران در جنگ جهانی اول در گفت‌وگو با سعید لیلاز

در جنگ‌های مختلف دنیا، بنا بر موقعیت کشور‌ها جنگ تاثیرات متفاوتی بر اقتصاد دارد.

پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) :

قاتلی صربستانی شاهزاده‌ای اتریشی را کشت تا جنگی که همگان انتظارش را می‌کشیدند شروع شود. جنگ شروع شد و عده‌ای خوشحال از این واقعه آن را «جنگی برای پایان‌دادن به همه ظلم‌ها» نامیدند و امیدوار بودند تا این جنگ منجر به بهبود حال و روز اروپا و دنیا شود. این عده اما اشتباه می‌کردند زیرا می‌پنداشتند تصمیماتی که در دل‌هایشان می‌گیرند از تصمیمات دولتمردانشان مهم‌تر است.

جنگ جهانی اول شروع شد و حاصلی جز تغییر جغرافیا، تعویض قدرت، کاهش جمعیت، فقر، قحطی، فروپاشی اقتصادی و اجتماعی و سیاسی و ظلم در پی نداشت. در این بین کشور ایران نیز از این مصایب بی‌نصیب نماند. عده‌ای معتقدند قحطی در زمان جنگ جهانی اول جان میلیون‌ها ایرانی را گرفت.

به گزارش انتخاب، محمد قلی مجد حتی پای را از این فراتر گذاشته و معتقد است هیچ کشوری به اندازه ایران از جنگ جهانی اول آسیب ندیده و در کتابش از رقم هشت تا 10میلیون کشته نام می‌برد. برخی اما نظرات مجد را رد کرده و آن را اغراق‌شده قلمداد می‌کنند و سعید لیلاز از این دسته است.

او بسیاری از آمار کشته‌شدگان در جهان و نه تنها ایران را نیز اغراق‌شده می‌داند، هرچند همچنان و هنوز جنگ جهانی اول رکورددار تعداد کشته‌شدگان در یک جنگ در جهان باشد. در گفت‌وگویی که با این اقتصاددان داشتم، ایشان به بیان نظرات خود در رابطه با شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران و اروپا در زمان جنگ جهانی اول پرداخت.

جنگی به گستردگی جنگ جهانی اول از زوایای بسیاری قابل بررسی است. اصلی‌ترین تاثیر جنگ جهانی اول بر اروپا را چه می‌دانید؟
جنگ جهانی اول باعث تغییر کلی نقشه اروپا شد. چند امپراتوری به طور کامل از بین رفت و از خاکستر آنها چندین کشور جدید سر بر آورد. یکی از این چندین امپراتوری، امپراتوری تزار‌ها بود که از بین رفت. دیگری امپراتوری اتریش – مجارستان بود که از بین رفت، همچنین امپراتوری آلمان را نیز باید در دسته آنها که از دست رفته است عنوان کرد. از درون این جنگ بود که نظام‌ها و کشور‌های جدید سر برآوردند. در این جنگ، جغرافیای سیاسی و مرزبندی‌های اروپا کاملا تغییر کرد و در واقع بعد از این جنگ دنیا وارد عصر جدیدی شد.

با توجه به رونق گرفتن بورس در اروپا در پیش از جنگ جهانی اول، تاثیر وقوع این جنگ را بر اقتصاد اروپا چطور می‌بینید؟
در این جنگ اقتصاد اروپا آسیب‌های بسیار جدی دید چنان که تصور آلمان قبل از جنگ و فشاری که بر دیگر کشورها می‌آورد، این بود که بتواند امکانات حیاتی جدیدی را به‌خصوص در منطقه شرق فراهم کند.

در ابتدا هم به موفقیت‌های چشمگیری دست پیدا کرد و ضربات سختی را نیز به نیرو‌های ارتش روسیه تزاری وارد کرد و این ضربات باعث شد رژیم تزار‌ها در روسیه دچار فروپاشی شود و در اکتبر 1917بلشویک‌ها و کمونیست‌ها در اتحاد شوروی روی کار آمدند و با کمکی که انگلیس و فرانسه یعنی دول متفق به شوروی کردند، آلمان‌ها شکست خوردند و در سال 1918 قرارداد ورسای را امضا کردند که در واقع موجب بدتر شدن وضعیت اقتصادی آلمان شد به‌گونه‌ای که نرخ‌های تورمی که بعد از جنگ جهانی اول اتفاق افتاد هنوز در تاریخ شاید سابقه نداشته باشد.
شایع است که در آن زمان گفته می‌شد وقتی به رستوران می‌رفتند از زمانی که شروع به غذاخوردن می‌کردند تا پایان غذاخوردن و حساب‌کردن، قیمت غذا تغییر می‌کرد. چنین تورم عجیبی در آلمان حاکم شد و حتی در دوره‌ای اسکناس‌های چند ده‌میلیارد مارکی به چاپ رسید. اقتصاد بسیاری از کشور‌ها طی این جنگ دچار فروپاشی شد. اما کشورهایی بودند مانند بریتانیا و آمریکا که حتی وضعیت اقتصادی آنها بهبود پیدا کرد.

جنگ به شکل گسترده به درون خاک آمریکا و انگلیس کشیده نشد و همین امر باعث رونق اقتصاد این کشورها پس از پایان جنگ در قیاس با سایر کشورهای اروپایی شد. با وجود اعلام بی‌طرفی ایران اما جنگ به خاک ایران کشیده شد. جنگ جهانی اول با خود قحطی را به خاک ایران آورد. برخی منابع تعداد کشته‌شده‌های ایرانی جنگ جهانی اول را حتی تا حدود 10میلیون پیش‌بینی می‌کنند. به بن‌بست‌خوردن واردات و فروپاشی اقتصادی ناشی از جنگ چه تاثیری بر وقوع این فاجعه در ایران داشت؟
ایران در آن زمان به طور کلی حدود 11میلیون نفر جمعیت داشته اما ممکن است حدود یک‌میلیون نفر در آن زمان بر اثر قحطی جان خود را از دست داده باشند. در واقع این‌گونه نبود که ایرانی‌ها به خاطر جنگ‌جهانی اول بمیرند چرا که تا همین دهه‌های اخیر و پایان جنگ‌جهانی اول و قبل از جنگ‌جهانی‌دوم صادرات و واردات مواد غذایی چشمگیر نبود و عمده اقتصاد‌ها خودگردان بود.

احتکار غلات و گندم در جنوب ایران و عدم اجازه ورود آن به درون کشور توسط انگلیس‌ها انجام شد. این اتفاق را عاملی بر قحطی بزرگ آن دوره نمی‌دانید؟
ایران قبل از جنگ جهانی اول هم با قحطی روبه‌رو شده بود و بعد از جنگ جهانی اول هم همین‌طور. اگر انگلیس از واردات گندم به ایران جلوگیری می‌کرده باید دید سهم واردات گندم در کل ایران چقدر بوده است که بتواند منجر به قحطی‌های گسترده شود. من هیچ نقش محوری و کلیدی در جلوگیری بریتانیایی‌ها در ارسال گندم به ایران نمی‌بینم چرا که تا اوایل دهه 1350 ایران از نظر تولید گندم، خودکفا بود. به طور کلی تولیدی که از کشاورزی غیرعلمی و غیرصنعتی باشد غیرقابل اتکاست. بعد و قبل از جنگ جهانی هم مساله قحطی در ایران جان افراد زیادی را گرفت.
در جنگ جهانی اول، ایران اعلام بی‌طرفی کرد که این بی‌طرفی توسط دول درگیر در جنگ نقض شد. این اعلام بی‌طرفی آیا تاثیری بر شرایط اقتصادی و اجتماعی ایران در آن دوران گذاشت؟
ایران در زمان جنگ اعلام بی‌طرفی کرد اما این اعلام بی‌طرفی تاثیر چشمگیری نداشت چرا که این بی‌طرفی نقض شد. نیرو‌های دولت عثمانی یا ترکیه، روسیه، بریتانیا و آلمانی وارد ایران شدند و ایران در آن زمان صحنه تاخت و تاز نیرو‌های بیگانه قرار گرفت چراکه اعلام بی‌طرفی ایران بر اساس ضعف بود به همین دلیل مورد احترام و پذیرش هیچ کشوری قرار نگرفت؛ اتفاقی که در جنگ جهانی دوم هم رخ داد.

تلفات جانی در جنگ جهانی اول و دوم بسیار زیاد بود. از اروپا که قلب جنگ بود تا ایران، میلیون‌ها نفر کشته شدند. در این بین اما داستان کشته‌شدن یهودیان است که مدام نقل می‌شود.

یهودیانی که به واسطه هزینه‌هایی که طی دو جنگ داده‌اند صهیونیسم را پایه‌گذاری کرده و خود به جانیان جنگی تبدیل شدند. کشتار یهودیان در جنگ‌های جهانی چه ویژگی منحصری داشت؟

در جنگ جهانی اول، ایران حدود یک میلیون کشته داد در حالی که یهودی‌ها چندین میلیون نفر کشته دادند. لهستان و اتحاد شوروی دو کشوری بودند که در جنگ جهانی دوم و به واسطه همین کشتار، جمعیت این کشور‌ها کاهش پیدا کرد که بشر نمونه دیگری را سراغ ندارد که بعد از جنگ کشور بزرگی با کاهش جمعیت روبه‌رو شود.

جنگ جهانی اول، جنگ جهانی دوم، جنگ سرد، همه اینها ویرانی‌های عظیمی به بار آورده و جان میلیون‌ها انسان را گرفتند، حالا اما می‌توان توسعه و پیشرفت امروز دنیا را منتج از وقوع این جنگ‌ها دانست. چطور جنگ، با تمام زشتی‌ها و پلشتی‌های خود می‌تواند کشوری را توسعه دهد؟

در جنگ‌های مختلف دنیا، بنا بر موقعیت کشور‌ها جنگ تاثیرات متفاوتی بر اقتصاد دارد. برای مثال اگر کشوری شرایطی مانند آمریکا داشته باشد به طور قطعی جنگ موجب شکوفایی اقتصادی این کشور‌ها می‌شود. اما اگر شرایط کشور‌ها مانند اتحاد شوروی یا ایران باشد که سرزمین اصلی مورد تاخت‌وتاز قرار بگیرد حتما به لحاظ سخت‌افزاری آسیب‌های جدی وارد می‌شود ولی به لحاظ نرم‌افزاری و دانش فنی موجب بهبود تولید صنعتی و اقتصاد می‌شود.

منبع: شرق

لینک کوتاه

ارسال به تلگرام

نظرات بینندگان