آزادسازی نرخ بلیت هواپیما از امروز / صنعت هوایی ایران در آستانه رقابتی شدن

براساس بند ب ماده ی 61 قانون برنامه ی پنجم توسعه، دولت مکلف بود تا پایان سال اول برنامه (1390) نسبت به متنوع سازی نرخ خدمات حمل و نقل هوایی بار و مسافر اقدام کند و از ابتدای سال سوم برنامه (1392) ضمن آزادسازی کامل نرخ حمل و نقل هوایی، خدمات فرودگاهی و شبکه ی پروازی، لغو تخفیف های تکلیفی و هرگونه معافیت در زمینه ی بهربرداری از خدمات ناوبری هوایی، فرودگاهی، نشست و برخاست، خدمات پروازی، واگذاری اماکن و سایر موارد مرتبط، نسبت به واقعی کردن نرخ آن ها اقدام کند.

گرچه طبق قانون باید زودتر از این ها نرخ خدمات هوایی متنوع و آزاد می شد اما بسیاری از کارشناسان معتقدند این هدف گذاری هیچ زیرساخت مطالعاتی و واقع گرایانه نداشت و شرکت های هواپیمایی زمینه ی اجرای این تصمیم مهم در صنعت هوانوردی را نداشتند. از این رو زمان اجرای آن به تاریخ های دیگری موکول می شد تا اینکه پس از جا به جایی دولت، کار به تیم جدید واگذار شد و اینک قرار است این برنامه شکل اجرایی به خود بگیرد. بر همین اساس «محمد علی نوریان» قائم مقام وزیر راه در صنعت هوانوردی چندی پیش اعلام کرد که از روز یکشنبه 28 اردیبهشت، نرخ بلیت هواپیما متنوع و آزادسازی می شود.

آزادسازی نرخ بلیت هواپیما از مهم ترین تصمیم ها در حوزه ی حمل و نقل هوایی است؛ چراکه دولت از این پس در جایگاه حاکمیتی تنها نقش نظارت بر شرکت های هواپیمایی خواهد داشت و نفش نرخ گذاری از مسوولیت ها و وظایف دولت حذف و خارج می شود و براساس قانون، خطوط هوایی (ایرلاین ها) براساس ساز و کار و نحوه ی مدیریت حاکم بر شرکت خودشان برای پروازهای مختلف نرخ گذاری می کنند.

با اتخاذ و اجرای این سیاست، صنعت هوانوردی کشورمان در حوزه ی حمل و نقل هوایی مطابق با الگوهای جهانی شیوه ی جدیدی از مدیریت در صنعت را تجربه می کند که البته مانند تمام کشورهای دنیا که این سیاست را به اجرا رساندند سقف و کف قیمت براساس نرخ گذاری دولت تعیین می شود که در این میان تعیین مقدار سقف نرخ بلیت از میزان حداقلی آن بسیار مهم تر است.



***آزادسازی به معنای گرانی نیست

یکی از نگرانی های مردم در موضوع آزادسازی نرخ بلیت هواپیما، افزایش قیمت بلیت در مرحله ی نخست است. از آنجایی که ایرلاین ها پس از اجرای قانون آزادسازی، نرخ گذار هستند و نرخ مصوب از نظام حمل و نقل هوایی حذف می شود، یکی از نگرانی ها مردم این است که نرخ بلیت برای مسیرهای مختلف افزایش یابد اما مسوولان بارها و بارها تاکید کرده اند و تذکر داده اند که آزادسازی نرخ بلیت به معنی گرانی آن نیست بلکه با اجرای سیاست آزادسازی، قیمت بلیت هواپیما در مسیرهای مختلف به تدریج کاهش می یابد.

به گفته قائم مقام وزیر راه در صنعت هوانوردی با آزادسازی نرخ بلیت هواپیما، قیمت بلیت برای مسیرهای مختلف براساس عوامل متعددی محاسبه می شود که از مهم ترین آنها دو عامل زمان و کیفیت خدمات است. برای مثال بلیت یک شرکت هواپیمایی در مسیر تهران به مشهد در روزهای یکشنبه و دوشنبه، ارزان تر از این بلیت برای روزهایی چون سه شنبه، چهارشنبه و پنج شنبه خواهد بود و به طور کلی در مسیرهای پرتردد تفریحی مانند مشهد و کیش بلیت رفت اواسط هفته، ارزان تر از قیمت بلیت آخر هفته ها می شود.

اما موضوع دیگری که در مساله ی قیمت بلیت هواپیما مطرح است، کیفیت خدمات و سرویس دهی ایرلاین ها به مسافران است. یکی از مزیت هایی که سیاست آزادسازی نرخ بلیت هواپیما دارد موضوع جامانده ی شکل گیری رقابت بین شرکت های هواپیمایی است. نرخ گذاری مصوب از طرف دولت رقابت در بین ایرلاین ها را از بین برده بود. اما پس از آزادسازی قیمت ها، هر شرکت هواپیمایی که خدمات بیشتری به مسافران ارایه دهد، می تواند نرخ بلیت خود را با توجه به این خدمات، افزایش دهد. از این رو حق انتخاب مردم برای انتخاب ایرلاین و نوع پرواز خود با توجه به بودجه یی که دارند، بیشتر می شود.

موضوع دیگری که باعث نگرانی مردم از اجرای قانون آزاد سازی نرخ بلیت هواپیما می شود موضوع کاهش پرواز ایرلاین ها به مسیرهای غیر اقتصادی است. اما صحبت های اخیر نوریان، خیال مردم را از این بابت هم راحت کرد؛ به گفته ی وی پس از اجرای این سیاست هیچ یک از ایرلاین ها حق کاهش مسیرهای پروازی خود را ندارند.

از دیگر عواملی که نرخ بلیت ها را به یک مسیر از هم متفاوت می کند، بحث ساعت پرواز است که به گفته ی مسوولان بر اساس ساز و کاری که تعیین شده است و همه ی شرکت های هواپیمایی معتبر هم از این الگو پیروی می کنند، ساعت پرواز، نرخ بلیت را متغیر می کند؛ براین اساس پروازهای صبح، ظهر، عصر و شب هر کدام قیمت جدایی از هم دارند که به طور قطع پروازهای ساعت های منتهی به روز، قیمت ارزان تری دارند.

موضوع دیگری که آن را می توان در قالب بحث خدمات عنوان کرد، موضوع «کترینگ» (تهیه غذا) است. پس از آزادسازی نرخ بلیت، شرکت های هواپیمایی، غذا و نوشیدنی ها را در قیمت بلیت تاثیرگذار خواهند کرد و مسافرانی که پروازشان همراه با غذا و نوشابه باشد باید بهای این خدمات را هم بپردازند؛ این در حالی است که تا پیش از این قیمت بلیتی که همراه با غذا بود با بلیتی که در زمان عصرانه پرواز داشت و تنها یک وعده ی ساده ی عصرانه داشت، فرقی نمی کرد. از این پس حتی نوع غذا در قیمت بلیت پرواز تاثیر گذار خواهد بود.



***ایجاد فرصت های جدید در صنعت هوانوردی

رقابت می تواند باعث تغییر در مدل کسب و کار ایرلاین ها شود. «حمید غوابش» کارشناس صنعت هوانوردی و دبیر انجمن شرکت های هواپیمایی با بیان این موضوع در گفت و گو با گروه پژوهش های خبری ایرنا تصریح کرد: مهم ترین اتفاقی که پس از آزادسازی نرخ بلیت در صنعت می افتد این است که شرایط بازاریابی، معنی و مفهوم خود را در محیط کسب و کار تکلیفی از دست می دهد و این معنی و مفهوم تغییر می کند.

وی افزود: اتفاق مثبتی که رخ خواهد داد این است که محدودیت ها برداشته می شود و ایرلاین های می توانند بدون این محدودیت ها بازار را بررسی کنند و با توجه به زیر ساخت های فرودگاهی مناسبی که در کشور وجود دارد که می تواند بازار گسترده یی را هم به وجود بیاورد و فرصت های تازه یی را پیش روی شرکت های هواپیمایی بگذارد، ایرلاین ها انگیزه ی خوبی برای جست و جو در بازار دارند و می توانند در براساس این فرصت های به وجود آمده؛ بازار متنوعی ایجاد کنند و بازار و مسافران را دسته بندی کنند و هر ایرلاین بر اساس تخصص خود بر دسته یی از مسافران و خواسته های آنان تمرکز کند و این گونه نرخ های متفاوتی برای یک مسیر پروازی به وجود می آید.

این کارشناس صنعت هوانوردی ادامه داد: چیز جدیدی که به وجود می آید فرصت پژوهش در بازار است که ایرلاین ها از این طریق می توانند مسافران و خواسته های آنان را بشناسند و براساس بودجه و توقعاتشان آنها را دسته بندی کنند.



***ایجاد روش های جدید و کسب و کار

در زمان حاضر ایرلاین ها براساس تعداد ناوگان شان تعداد مسیرهای پروازی مشخصی دارند و طبق روال همیشگی با یک برنامه ریزی مشخص ایرلاین ها از یک ماه قبل فرصت بلیت فروشی دارند و در ساعاتی از شبانه روز به مسیرهای فروخته شده پرواز می کنند اما گویا براساس سازوکار جدید، مسافران شاهد تغییرهای گسترده یی در نظام پروازی ایرلاین ها خواهند بود. به گفته ی نوریان، مسافران می توانند حتی از 6 ماه قبل بلیت خود را خریداری کنند که در این صورت بلیت ارزان تری نصیبشان می شود و با این روش بلیت فروشی نه تنها قیمت بلیت ها از هم متفاوت می شود و عامل زمان بلیت را ارزان تر می کند، مردم برنامه ریزی برای سفر را هم یاد می گیرند.

در همین ارتباط دبیر انجمن شرکت های هواپیمایی با تاکید بر ایجاد مدل های جدید کسب و کار گفت: یکی از اتفاقاتی که پس از آزادسازی نرخ بلیت در صنعت هوایی رخ می دهد این است که مدل های جدیدی از کسب و کار به صنعت اضافه می شود و ممکن است برخی از ایرلاین ها به روش «شاتل» روی بیاورند.

وی در توضیح مدل کسب و کار شاتل گفت: در زمان حاضر بسیاری از ایرلاین های فعال در دنیا از این مدل کسب و کار استفاده می کند که جواب هم داده است. از این پس ایرلاین ها می توانند هواپیماهای کوچک خود را آماده ی پرواز در هر ساعتی کنند و مسافران پای پرواز با استفاده از این خدمات ایرلاین ها معطل پرواز نمانند و مشتری وفادار این ایرلاین شوند. این مدل از کسب و کار مانند اتوبوس های شهری است که ایرلاین با برنامه ریزی، هواپیما را به طور مرتب برای پرواز در یک مسیر با فرکانس بالا به پرواز در می آورد.

غوابش تاکید کرد: هرچند این مدل از کسب و کارها در بسیاری از کشورها وجود دارد اما هنوزدر ایران شکل نگرفته است و مردم با این نوع خدمات آشنا نیستند؛ بنابراین نباید عجولانه برخورد کرد و باید این فرصت را داد که فرهنگ سازی برای استفاده از خدمات جدید با نرخ های مختلف در بین مردم روال خود را طی کند. باید توجه داشته باشیم که فضای کسب و کار قابل پیش بینی نیست و به صورت ناگهانی هم قرار نیست در این فضا انقلابی شود و نباید انتظار اثر بخشی در کوتاه مدت را داشت.

وی ادامه داد: چیزی که مهم است این است که اجرای این سیاست، فرصت های جدید برای ایجاد مدل های جدید کسب و کار در صنعت را فراهم می کند که ممکن است جذابیت حاصل از ایجاد روش های جدید کسب و کار در شرایط جدید بدون اعمال محدودیت های دولتی سرمایه گذاری های جدیدی را به سمت صنعت بکشاند و باعث افزایش ناوگان ایرلاین ها شود.



***انحصار در بازار به وجود نمی آید

نگراین ایرلاین ها از آزادسازی نرخ بلیت هواپیما این است که شرکت های هواپیمایی که ناوگان بیشتری دارند مانند «هما»، «ماهان» و «آسمان» بازار را به صورت انحصاری در دست بگیرند. نوریان در این باره تاکید کرده است سه ایرلاین هما، ماهان و آسمان 70 درصد ناوگان را در اختیار دارند اما دولت به عنوان حافظ حقوق مردم سعی می کند بازار رقابتی باشد و اجازه ی انحصاری شدن بازار را نمی دهد.

حمید غوابش با رد احتمال انحصاری شدن بازار گفت: بازار انحصاری نمی شود و همین حالا هم 18 شرکت فعال در بازار وجود دارد اما موضوع مهم این است که انحصار چند جانبه ماهیت صنعت هوانوردی است و نمی توان ان را انکار کرد؛ در زمان حاضر هم در صنعت هوانوردی آمریکا علی رغم اینکه هیچ محدودیتی از طرف دولت برای ورود و خروج سرمایه گذاران به این صنعت وجود ندارد، به صورت تقریبی 10 شرکت بزرگ 50 درصد ترافیک پروازی را در اختیار دارند.



***آزادسازی مسیر پروازی

چیزی که قانون در آزادسازی نرخ بلیت به آن اشاره کرده است آزادسازی مسیر پروازی هم است که تا کنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است. چیزی که مورد غفلت برخی رسانه ها قرار گرفته است این بخش از قانون آزادسازی نرخ ها است که در اولویت بالاتری از آزاد سازی نرخ برای ایرلاین قرار دارد. براساس قانون از این پس ایرلاین ها می توانند آزادانه و بدون محدودیت های دولت مسیر پروازی خود را انتخاب کنند.

غوابش در پاسخ به این پرسش که آیا فرودگاه های کشور این توان را دارند که ایرلاین ها مسیرهای پروازی خود را با توجه به استقبال شرکت ها از برقراری پرواز در مسیرهای پرتردد، افزایش دهند، گفت: افزایش تعداد پرواز به یک مسیر پرتردد و برقراری پرواز سایر ایرلاین ها به این مسیر هیچ اشکالی ندارد و هر ایرلاین می تواند براساس مدیریت زمان و سیاست های نرخی خود می تواند در ساعات مختلفی در طول شبانه روز به این مسیر پروازی پرتردد پرواز برقرار کند.

وی ادامه داد: اگر فرودگاه امکان اختصاص دادن زمان خود به ایرلاین ها براساس ترافیک پروازی یی که دارد، داشته باشد و بتواند بازه زمانی بیشتری را به ورود و خروج هواپیماها اختصاص دهد، هیچ اشکالی ندارد و طبق قانون باید آزادسازی مسیرهای پروازی هم اجرا شود که با اجرای این سیاست هم در واقع ایرلاین ها حق انتخاب بیشتری به مسافران خود می دهند.



***امید به آینده

مسوولان، تنوع سازی را مقدمه ی آزادسازی نرخ بلیت هواپیما می دانند. تنوع سازی به این معنا است که از این پس یعنی از 28 اردیبهشت ماه مردم می توانند بر اساس بودجه یی که برای سفر خود کنار گذاشته اند، بلیت خود را در روزها و ساعت های مختلفی از روز، ماه و سال انتخاب کنند.

اجرای این سیاست نه تنها صنعت هوانوردی بلکه صنعت گردشگری کشور را هم زیر رو می کند و حق انتخاب بیشتری به مسافران می دهد که مهم ترین آن، این است که مسافران و مردم می توانند با بودجه یی که در اختیارشان است، سفر کنند نه با نرخ مصوبی که از طرف دولت تعیین شده و بود و نبود خدمات هم هیچ تاثیری در کاهش و افزایش نرخ آن ندارد.

البته همواره تاکید می شود که مردم نباید عجولانه برخورد کنند و انتظار تحول در نظام بلیت فروشی را در بازه زمانی کوتاه مدت داشته باشند. به گفته ی غوابش آزادسازی نرخ بلیت در آمریکا که از مطرح ترین ایرلاین های دنیا و نظام مشتری مداری و بلیت فروشی را دارد، 5 سال به طول انجامید و در این 5 سال با فرهنگ سازی یی که انجام شد، مردم به شرایط جدید عادت کردند و برنامه ی سفرشان را بر اساس نظام جدید حمل و نقل هوایی کشورشان چیدند. در واقع در آمریکا 5 سال طول کشید تا ایرلاین ها شرایط خود را با توجه به فرصت های جدیدی که ایجاد شده بود وفق دهد و به ثبات برسند.

در ایران هم به طور قطع مردم از مزایایی که پس از آزادسازی نرخ بلیت ایجاد می شود، استقبال می کنند که نمونه ی کوچک آن که در زمان حاضر در بازار برای مردم تعریف شده است، فروش بلیت ها و تورهای لحظه ی آخری است که هم مردم را راغب به سفر می کند و هم ایرلاین ها را از ضرر و زیان بیشتر نجات می دهد.