پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) : الحیات نوشت: بهار عربی اوضاع را به هم ریخت؛ حکومت ها و ائتلاف ها تغییر
کردند و کشمکش بین محورها تشدید شد. روابط «حماس» با نظام سوریه قطع و با
ایران به شدت سرد شد. تحولات جدید موجب شد حماس اندک اندک به سمت ترمیم
روابط با جمهوری اسلامی ایران پیش برود. روابط دوطرف تقریبا به حال عادی
بازگشت و ارتباط بین موسسات دوطرف از سر گرفته شد.
به گزارش «تیک» Tik.ir، قرار است خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس به
ایران سفر کند. هنوز زمانی برای این سفر مشخص نشده است. شاید حماس اندکی
درنگ می کند تا اوضاع در منطقه آشکارتر و از شدت درگیری بین محورها کاسته
شود. این جنبش فلسطینی نمی خواهد هیچ طرفی را تحریک کند و با جدیت تلاش می
کند خود را از اختلافات شدید بین کشورهای عربی و اسلامی دور نگه دارد.
شواهد
نشان می دهد از شدت تنش بین حماس و ایران کاسته شده، ولی روابط حماس با
ایران و سوریه هنوز به شکل سابق بازنگشته است. همچنین به گفته یک مسئول
بلندپایه حماس، کمک های ایران به حماس دیگر مثل سابق نیست. حوادث زیادی روی
داد و شکاف ها و زخم های بزرگی ایجاد کرد که دستیابی به تفاهم و پشت سر
گذاشتن آنها به اختصاص زمان و گفتگوی بیشتر نیاز دارد. شاید نگاهی به مهم
ترین تحولاتی که بر روابط بین دوطرف سایه افکند و تحولاتی که موجب شد بار
دیگر دوطرف ارتباط خود را از سر بگیرند و به سمت ائتلاف مجدد حرکت کنند،
مفید باشد.
چند روز پس از کناره گیری حسنی مبارک از ریاست جمهوری
مصر، دیداری بین بشار اسد، رئیس جمهور سوریه و خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی
حماس برگزار شد. به گفته منابع آگاه، گفتگو بین این دو نفر بر بهار عربی در
تونس و مصر و پیامدهای آن برای محور مقاوامت متمرکز بود. این دو نفر از
تغییراتی که روی داده بود شادمان بودند. مشعل نگرانی خود را از احتمال
انتقال اعتراضات به سوریه پنهان نکرد و به اسد توصیه کرد دست به برخی
اصلاحات بزند.
با سرعتی که اسد و حماس پیش بینی نمی کردند ساکنان
درعا قیام کردند و اعتراضات به دیگر استان ها کشیده شد. سیاستمداران کهنه
کار سوری برای بازگرداندن ثبات، به راه حل هایی روی آوردند و حماس منتظر
روشن شدن اوضاع باقی ماند.
با شروع درگیری ها در سوریه، حماس به
دردسر افتاد. رویدادی که نقطه عطفی در روابط حماس با دمشق بود حمله شدید
شیخ یوسف القرضاوی به نظام سوریه بود. قرضاوی قبلا با حمایت مشعل از دمشق
دیدن کرده بود و دولت سوریه از مشعل انتظار داشت به اظهارات قرضاوی پاسخ
دهد، ولی او چنین کاری نکرد.
دفتر سیاسی جنبش حماس به شور نشست.
اکثر مسئولان حماس و حامیان مردمی آن معتقد بودند بهتر است حماس برای حفظ
آبروی مقاومت از دمشق خارج شود.
اعضای حماس و خانواده هایشان از
اواسط سال 2012 میلادی به تدریج و به شکلی آرام و سازمان یافته شروع به
خروج از سوریه کردند و بسیاری از کارکنان موسسات وابسته به حماس نیز به
دیگر کشورها رفتند. حماس بارها اعلام کرد خروجش از دمشق خروجی اجباری است.
ایران
تلاش کرد پیامدهای موضع حماس را کاهش دهد و کانال های ارتباطی با این جنبش
را باز نگه داشت. حوادثی روی داد که روابط دوطرف را تیره کرد و نزدیک بود
به قطع روابط منجر شود. محور ایران، حماس را متهم کرد که به بخشی از طرح
«اخوان المسلمین» برای شکست دادن محور ایران در منطقه تبدیل شده است و برای
اثبات این اتهام به این موارد استناد کرد:
1- انتخاب قطر به عنوان
مقر رسمی حماس: منابع آگاه اعلام کردند شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر وقت
قطر که روابطی نزدیک با خالد مشعل دارد به او پیشنهاد کرد که میزبان او در
قطر باشد. حماس تشخیص داد که بهترین مکان برای رئیس دفتر سیاسی اش، دوحه
است. این انتخاب حماس به شدت محور مقاومت را تحریک کرد، زیرا قطر نوک پیکان
جنگ با نظام سوریه محسوب می شد.
2- اظهارات علنی رهبران حماس در
حمایت از درگیری ها سوریه: مسئله دیگری که موجب ناخرسندی محور ایران شد
حملاتی لفظی بود که چند ماه بعد خالد مشعل از ترکیه برضد نظام سوریه به راه
انداخت، به ویژه آن که ترکیه دومین حامی اخوان المسلمین -پس از قطر- و
مخالف شدید نظام سوریه محسوب می شد. حماس به تدریج موضع خود را تندتر کرد و
اسماعیل هنیه، نخست وزیر دولت حماس در غزه در سخنانی در الازهر حمایت خود
را از انقلاب سوریه اعلام کرد. شیخ قرضاوی در غزه مانند یک قهرمان مورد
استقبال قرار گرفت و مشعل در مراسمی بزرگ در غزه پرچم انقلابیون سوریه را
بالا برد. در اواسط ژوئن 2013 میلادی حماس از حزب الله لبنان خواست
نیروهایش را از سوریه خارج کند.
دمشق و سپس تهران به این نتیجه
رسیدند که حماس به اصل «اخوانی» خود بازگشته است که به دنبال گسترش نفوذ
خود در کشورهای عربی و اسلامی و خالی کردن زیر پای محور حامی ایران و محور
موسوم به اعتدال عربی است.
3- جنگیدن در کنار مخالفان سوری:
اختلافات به اوج خود رسید و دمشق اعضای حماس را به شرکت در جنگ در کنار
مخالفان خود متهم کرد. حماس بارها اتخاذ چنین تصمیمی را تکذیب و اعلام کرد
جنگجویان وابسته به حماس که در سوریه می جنگند به شکل انفرادی عمل می کنند و
حماس با آنان ارتباط سازمانی ندارد.
پس از آن تحولاتی در منطقه روی
داد که موجب شد حماس از یک سو، و حزب الله و ایران از سوی دیگر، به
بازسازی پل های ارتباطی خود بپردازند. سرنگون شدن متحد قدرتمند حماس در مصر
و کنار کشیدن چشمگیر قطر از مداخله در مسائل منطقه ای و سرگرم شدن دولت
اردوغان به مسائل داخلی موجب شد حماس خود را در شرایطی دشوار ببیند.
در
مقابل، ایران معتقد بود که نکات مشترک بین تهران و حماس بیشتر از نکات
اختلاف است به ویژه آن که حماس تاثیرگذارترین گروهی است که می توان به آن
تکیه کرد.
چند ماه پیش، هیئتی از حماس به ریاست محمد نصر راهی
ایران شد و با قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس دیدار کرد و درگذشت مادرش را
به او تسلیت گفت. این دیدار در حکم شکسته شدن یخ در روابط بین دوطرف بود.
همچنین حماس گام هایی مثبت در خصوص بحران سوریه برداشت.
این جنبش
با حمله آمریکا به دمشق مخالفت کرد و انتقاد علنی از نظام سوریه را کاهش
داد و نقشی محوری در سامان دادن به اوضاع در اردوگاه فلسطینی یرموک در جنوب
دمشق ایفا کرد.
بدون شک ، حماس به ایران نیاز دارد به ویژه آن که
محور موسوم به «اعتدال عربی» دست به حمله شدیدی برضد محور اخوان المسلمین
زده است. حماس نیز قدرتمندترین جنبش فلسطینی است و از حمایت زیادی در
کشورهای عربی و اسلامی برخوردار است. همچنین روابط حماس با ایران به این
کشور امکان می دهد نفوذ خود را در فلسطین گسترش دهد و از شدت تنش های مذهبی
بین سنی ها و شیعیان بکاهد و روابط با محور اخوان المسلمین را برای مقابله
با محور اعتدال ترمیم کند.
بدون شک، اعتماد بین دوطرف خدشه دار شده
است و باید ساختار جدیدی برای شکل روابط آینده پایه ریزی شود. دو طرف
همچنان نگرانی هایی دارند؛ محور ایران نگران است که حماس در شرایطی مشابه
به این محور پشت کند. تهران به این باور رسیده است که حماس ریشه در جنبش
اخوان المسلمین دارد و این جنبش، متحد محور مقاومت در طرح مقابله با
اشغالگری اسرائیل است و بخشی زیربنایی از این محور به شمار نمی رود. تهران
این مسئله را درک کرده است، ولی از حماس می خواهد خود را از برنامه های
اخوان المسلمین و کشمکش بین محورها دور نگه دارد.
بر اساس مبانی ذکر
شده، روابط جدیدی بین حماس و ایران شکل خواهد گرفت. چالش های جدیدی که
تغییرات منطقه ای در ماه های گذشته ایجاد کرد نشان می دهد که توافقی ضمنی
بین محور اخوان المسلمین و محور ایران برای دور نگه داشتن حماس از آتش این
کشمکش صورت گرفته است. شاید این تحولات همچنین موجب نزدیک شدن محور اخوان
المسلمین و محور ایران با وجود اختلافات گسترده بین آنها بر سر بحران سوریه
شود. آیا حماس در این زمینه راهگشا خواهد بود؟
