انگيزه‌های همسرکشی در ایران چیست؟

همسرکشی از جمله جرائم بسیار قدیمی تاریخ بشر است که در طول دوران‌های مختلف به دلایل متعدد با تغییرات فراوانی روبه رو بوده است. به طور معمول زنانی مرتکب قتل همسرانشان می‌شوند که با او احساس خوشبختی نمی‌کنند.

زنان وقتی خود را با خشونت روبه رو می‌بینند، پس از مدتی درمی‌یابند که نمی‌توانند رویه و رفتار همسرشان را تغییر دهند. بنابراین به‌تدریج او را یک شکنجه گر و ظالم تلقی کرده و آرزوی مرگش را می‌کنند.

مردان نیز اغلب بر اثر عصبانیت‌های آنی یا شک دست به قتل همسران خود می‌زنند.  از سوی دیگر بررسی قتل‌های سال ۹۱ نشان می‌دهد ۳۳ درصد قتل‌ها با انگیزه اختلافات خانوادگی رخ می‌دهد و قاتل و مقتول با هم نسبت فامیلی دارند.

حال از میان قتل‌های خانوادگی بیشترین آمار مربوط به همسرکشی به خصوص قتل زنان به دست مردان است. امروز با نگاهی به صفحه حوادث روزنامه‌ها و نشریات به روشنی درمی یابیم که وقوع قتل‌های خانوادگی به‌ویژه همسرکشی زنگ خطرهای جدی را به صدا درآورده است.

در این زمینه و ریشه‌های وقوع همسرکشی در ایران  روزنامه "قانون" گفت‌وگویی با قاضی حسین اصغرزاده و حسن رسولی دو تن از قضات جنایی تهران انجام داده است، که در ادامه می خوانیم: 

   

اصغر‌زاده: در این رابطه باید آمار منتشر شده را در نظر گرفت و پاسخ به این پرسش کاملا نیاز به اسنتاد به آمار دارد اما تعداد پرونده‌های مربوط به همسر کشی که برای پیگیری و دادرسی در اختیار اداره آگاهی و دستگاه قضایی قرار می‌گیرد چشمگیر و قابل توجه بوده و به طرز محسوسی تعداد پرونده‌های همسر کشی بالاست.  رسولی: بر اساس پرونده‌هایی که برای رسیدگی نزد ما در دادگاه فرستاده می‌شود به روشنی می‌توان گفت که میزان بالایی از قتل‌های خانوادگی مربوط به همسرکشی است.

اصغر‌زاده: انگیزه و علل این دست قتل‌ها از دو برای  قابل بررسی است. دسته اول بحث قتل‌های اتفاقی که در پی خشونت موجود در خانواده‌ها به وجود می‌آید که در بسیاری اوقات یک درگیری ساده و به دنبال آن یک ضرب و جرح و زد و خورد عادی و بدون هیچ انگیزه قبلی اتفاق می‌افتد که متهم هیچگاه حتی به فکرش هم نمی‌رسیده این درگیری ممکن است منتهی به قتل شود. در این دست درگیری‌ها آلت قتاله معمولا‌‌ همان وسایل خانه است مانند چاقو و قیچی و اجسامی که درهنگام یک درگیری خانگی پرتاب می‌شود یا از آن به عنوان جسم سخت و نوک تیز برای آسیب رساندن به مقتول استفاده می‌شود.  در دسته دوم ما با قتل‌هایی مواجه هستیم که با طرح نقشه قبلی و با انگیزه‌های روشن به مرحله اجرا می‌رسد. این دست قتل‌ها معمولا در پی رابطه نامشروع همسر و افشا شدن آن نزد دیگری اتفاق می‌افتد.  

رسولی: مسائل فراوانی در خانواده‌ها منجربه اختلافات شدید میان زوجین و به دنبال آن همسرکشی می‌شود. از جمله این دلایل می‌توان به مسائل جنسی و خیانت، کمرنگ شدن نقش اعتقادات دربرخی خانواده‌ها، پایین آمدن آستانه تحمل زوجین و کاهش روحیه گذشت و فداکاری و درک متقابل میان آن‌ها، تعصب مرد‌ها، بدرفتاری زوجین و اعتیاد اشاره کرد.

   

اصغر‌زاده: در قتل‌هایی که معمولا پس از افشای رابطه نامشروع همسر به وقوع می‌پیوندد واکنش آقایان و زنان کاملا متفاوت است وهنگامی که اتهام رابطه نامشروع متوجه خانم باشد بیشتر اوقات منجر به قتل می‌شود. چرا که واکنش زنان  به مسئله خیانت متفاوت است. حال آنکه مردان به خاطر مسئله تعصب و آبرو به جای اثبات جرم و حل مسئله معمولا به آخرین راه و بد‌ترین راه که‌‌ همان قتل است روی می‌آورند.  

رسولی: مشاهد می‌کنیم که دربیشتر این قتل‌ها مردان قربانی هستند. مثلا در یک فقره قتل عمد یک مرد به قتل می‌رسد و مردی متهم شناخته می‌شود قصاص خواهد شد. در این میان زنی که در حقیقت باعث بروز قتل می‌شود زنده است. ما پرونده‌های زیادی داریم که تاثیر نفر سوم در آن‌ها به روشنی دیده می‌شود که این نفر سوم‌‌ همان فرد است که با زن در ارتباط بوده که یا کشته می‌شود یا متهم شناخته می‌شود و حکم قصاص برایش صادر می‌شود. در پرونده‌های همسر کشی نقش نفر سوم خیلی مهم و تعیین کننده است.

   

رسولی: بله تقریبا همیشه پای نفر سومی در میان است که البته هم برای زنان هم برای مردان مصداق دارد. جالب اینجاست که در پرونده‌های همسرکشی بیشتر مشاهده می‌کنیم که متهم در ابتدا اظهار می‌کند که همسرش خودکشی کرده که در طول تحقیقات پرونده وقوع قتل عمد محرز می‌شود.

   

اصغر‌زاده: مانند جرائم دیگر رو به افزایش بوده است و پرونده‌های فراوانی با این موضوع برای بررسی و تصمیم گیری در دست نهاد‌های قضایی است.  

رسولی: در حالت کلی جرائم و میزان ارتکاب به جرائم روند رو به رشد دارد و هر روز در حال افزایش است و به تبع آن همسر کشی هم رو به افزایشی داشته است که همه این‌ها وابستگی مستقیم با رشد معضلات اجتماعی دارد.

   

اصغر‌زاده: به طور قاطع می‌توان گفت که تاثیر گذار است. زیرا معمولا زن و شوهری اقدام به طلاق می‌کنند که مشکلات آن‌ها حل نشده باقی مانده است و راهی برای ادامه زندگی با هم نمی‌بینند. با طلاق که‌‌ همان فسخ عقد نکاح از سوی مرد یا به اذن دادگاه صورت می‌گیرد مشکل به صورت ظاهری حل می‌شود و دیگر آن زندگی مشترک ادامه پیدا نمی‌کند، اما اگر به هر دلیلی این طلاق صورت نگیرد اما مشکلات حل نشده باقی بمانند گاهی اوقات ادامه این زندگی منجر به بروز مشکلات فراوانی مانند خیانت و یا قتل همسر خواهد شد.

 

رسولی: بالطبع هنگامی که زنی یا مردی به هر دلیل تصمیم به طلاق می‌گیرد و از آن زندگی رضایت ندارد کم کم پای نفر سومی را به رابطه باز می‌کند که همین معضل منتهی به بی‌اعتمادی و درگیری وقتل خواهد شد.

   

اصغر‌زاده: در این زمینه آمار دقیقی در دست نیست.  

رسولی: بیش از نیمی از این پرونده‌ها منتهی به جلب رضایت اولیاي دم از طریق پرداخت دیه می‌شوند.

   

اصغر‌زاده: معمولا ارگان‌ها و نهاد‌های دولتی و غیر دولتی فراوانی درگیر این معضل می‌شوند. دستگاه قضا و نیروی انتظامی معمولا بعد از وقوع جرم به این جرائم رسیدگی می‌کنند اما بازهم با عملکرد قاطع در برخورد با مجرمان و نحوه صحیح اجرای قوانین درمیزان بروز این جرائم بی‌تاثیر نیست. نقش رسانه هم غیر قابل چشم پوشی است؛ چرا که یک آگهی ساده و کوتاه بازرگانی منجر به اقناع مخاطب برای خرید کالا می‌شود. حال با در نظر گرفتن نقش فرهنگی و تاثیر یک فیلم و سریال که ساعت‌ها و گاهی ماه‌ها پخش می‌شود، می‌توان آن را خیلی تاثیرگذار دانست. در بسیاری از  فیلم و سریال‌ها به‌طور مثال‌‌ همان فیلم‌ها و سریال‌های تلويزیونی معضلات مطرح می‌شود اما راه حل و فرجام این معضلات به روشنی گفته نمی‌شو د. مثلا اعتیاد و به دنبال آن مشکلات خانوادگی و اجتماعی به تصویر کشیده می‌شود اما در روند داستان برآیند و نتیجه این ناهنجاری در خانواده و اجتماع مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. از سویی شاهد هستیم که پرداختن به اصول اخلاقی در فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی بسیار کم رنگ شده است. برای مثال می‌بینیم که در دیالوگ شخصیت‌های اصلی داستان مکالمه‌ها با سلام آغاز نمی‌شود.  

بیشتر خانواده‌هایی که زندگی آن‌ها در این داستان‌ها به تصویر کشیده می‌شود انسجام ندارند. طلاق و پراکنده زندگی کردن اعضای یک خانواده خیلی معمولی به تصویر کشیده شده و به نوعی مسئله طلاق عادی به نظر می‌رسد حال آنکه تمام این‌ها خود ضد تبلیغ‌هایی بسیار تاثیرگذار برای مخاطبان این آثار به شمار می‌آید. از سویی نقش نهاد‌های فرهنگی دیگر که از ابتدای هر فرد دخیل هستند باید مورد توجه قرار گیرد. نقش فرهنگسازی نهاد‌های آموزشی مانند مدارس و مساجد و بخش فرهنگ و البته از سویی دیگر نقش و رسالت فرهنگی مراکز مشاوره برای رسیدگی به مشکلات زوجین خیلی مهم است. متاسفانه در سال‌های اخیر عمر زندگی مشترک رو به کاهش رفته است که مشاهده شده مراکز مشاوره هم به این معضل دامن می‌زنند و در روند جلسات مشاوره قطع زندگی مشترک با طلاق را تو صیه کرده‌اند که این خود مهر تاییدی است بر سهل انگاری بسیاری از مشاوران خانواده و روانشناس‌ها در هنگامی که می‌توانند با راه‌حل‌های ساده دریچه‌هایی امیدی را در آن زندگی‌های مشترک باز کنند.  

رسولی: نقش رسانه‌ها و خوراک فرهنگی که ازراه‌های مختلف در اختیار خانواده قرار می‌گیرد خیلی مهم و تعیین کننده است. به طور مثال در فیلم و سریا ل‌های تلویزیونی می‌توان مفاهیم اخلاقی را بهتر گنجاند و پس از اتمام پخش سریال مورد نقد و بررسی‌های کار‌شناسانه قرار داد.

   

اصغر‌زاده: از موارد مهمی که در سال‌های اخیر در خانواده بسیار شدت گرفته است بحث اعتیاد زوجین به مواد مخدر و تبدیل آن از مواد گیاهی و طبیعی سابق به مواد صنعتی جدید مانند شیشه و کراک و مواد روان گردان است. مواد مخدر صنعتی نقش توهم زایی قوی دارند که در بیشتر موارد توهمات ناشی از مصرف این مواد باعث عدم کنترل ذهنی می‌شود که در جریان درگیری‌ها فرد را به سوی استفاده از اشیای نوک تیز و برنده و سرانجام قتل سوق می‌دهد.  

رسولی: نقش مواد مخدر و روانگردان در بروز انواع قتل‌ها به ویژه همسر کشی غیر قابل انکار است و البته ورود مواد مخدر صنعتی به کشور این معضل را دوچندان کرده است.