بدون پیشنهاد جامع، مذاکرات در کره ماه هم شکست می خورد

دیپلماسی ایرانی: حسین موسویان، مذاکره کننده سابق هسته ای ایران در تحلیلی که اخیرا در الشرق الاوسط منتشر کرده، با اشاره به 3 عامل کلیدی تاکید می کند، باید بسته ای جامع برای خروج از بن بست هسته ای طراحی شود. چرا که در غیر این صورت حتی اگر مذاکرات هسته ای در کره ماه برگزار شود نیز به نتیجه نخواهد رسید. آنچه در زیر می خوانید متن این مقاله است.

در حال حاضر غرب در انتظار نتیجه انتخابات ریاست جمهوری 24 خرداد در ایران است تا ببیند برای آینده قابل پیش بینی با چه کسی در تهران طرف مذاکره خواهد بود. به طور حتم، مساله هسته ای همچنان بین ایران و غرب از اولویت برخوردار خواهد بود. در طول یک دهه مذاکرات هسته ای با جمهوری اسلامی، قدرت های جهانی حق غنی سازی در ایران را نادیده گرفته اند و این گفت و گو ها هنوز به نتیجه نرسیده است. غرب همچنان بر مواضع خود پافشاری دارد و اکنون زمان آن رسیده تا در این سیاست ها تجدید نظر کند.

پیش از انتخابات، دو نشست هسته ای در وین و استانبول برگزار شد تا شاید راهی برای خروج از بن بست هسته ای پیدا شود. هرچند مذاکرات بین کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سعید جلیلی، مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران ، مفید توصیف شد اما هیچ پیشرفتی از نشست استانبول، گزارش نشده است. از سوی دیگر مذاکرات ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی در وین نیز برای دهمین بار در یک و نیم سال گذشته به نتیجه نرسید.

با این وجود همچنان دریچه ای از امید به بهبود روابط سراسر دردسر ایران و آمریکا به چشم می خورد. برخی عوامل شانس موفقیت این روند را افزایش داده اند که از جمله آنها می توان به انتخاب دوباره باراک اوباما به عنوان رئیس جمهور آمریکا اشاره کرد. او جان کری را به سمت وزیر امور خارجه و چاک هگل را به عنوان وزیر دفاع معرفی کرد. در مقابل مقام معظم رهبری خاطرنشان کردند که مذاکره معنادار با آمریکا باید بدون تهدید و فشار باشد. ایرانیان تا کمتر از یک ماه دیگر رئیس جمهور جدید را انتخاب می کنند. البته هنوز مشخص نیست که رئیس جمهور جدید پیشرفتی در حل مساله هسته ای و رابطه با آمریکا خواهد داشت، یا خیر.

یک راه مناسب برای حل مساله هسته ای، باز کردن دری برای گفت و گوی سیاسی بین ایران و ایالات متحده به منظور کاهش دهه ها بی اعتمادی است. در صورتی که رویکرد کنونی در مذاکرات هسته ای دنبال شود، امید اندکی به ثمربخشی این گفت و گو ها پس از انتخابات ریاست جمهوری وجود خواهد داشت. اما در صورتی که سه فاکتور زیر مورد توجه قرار گیرد، امید به خروج از بن بست کنونی وجود خواهد داشت.

نخستین عامل، چارچوب کنونی طرف های مذاکره کننده هسته ای با ایران است که به گروه 1+5 (آمریکا، انگلیس، فرانسه، چین، روسیه و آلمان) یا گروه 3+3 (سه بزرگ اروپایی به علاوه 3 کشور چین، آمریکا و روسیه) مشهور است. در این ساختار، تعداد طرف ها برای رسیدن به نتیجه مورد نظر، زیاد است. تجریه مذاکرات در سال های اخیر نشان داده که روند بروکراتیک همواره از پیشرفت مذاکرات جلوگیری کرده است.

مذاکرات هسته ای اولیه که در سال های 2003 تا 2005، با ایران انجام شد و در آن من به عنوان مذاکره کننده هسته ای حضور داشتم، شامل مذاکره با سه بزرگ اروپایی (انگلیس، فرانسه و آلمان) بود. اما این مذاکرات به دلیل عدم حضور آمریکا شکست خورد. در زمان مذاکرات هسته ای در دوره ریاست جمهوری احمدی نزاد نیز واشینگتن نسبت به اعمال تحریم های فزاینده علیه ایران و انجام عملیات مخفی برای آسیب زدن به برنامه های هسته ای جمهوری اسلامی، اقدام کرد. این رویکرد، بی اعتمادی عمیق تری ایجاد کرد و ضمن افزایش تنش ها، پیچیدگی های پیش روی مذاکرات را نیز افزایش داد. از سوی دیگر پیشبرد سیاست تحریم ایران، توانایی کاخ سفید برای حرکت در جهت عکس و کاهش تحریم ها را کاهش داد و به این ترتیب آمریکا نتوانست برای پیشبرد دیپلماسی از مشوقی تعدیل تحریم ها به صورت جدی، استفاده کند.

بهترین گزینه برای تغییر چارچوب کنونی در مذاکرات هسته ای، گفت و گوی مستقیم و دوجانبه تهران و واشینگتن است. مبنای این مذاکرات باید طرح گام به گام روسیه باشد که در سال 2011، ارایه شد. در این طرح، به از بین بردن نگرانی های جامعه بین الملل، شامل نگرانی های شورای امنیت و آژانس بین المللی انرژی اتمی، توجه شده بود. ایران از طرح روسیه حمایت کرد و در وب سایت رسمی نهاد ریاست جمهوری ایران نیز این جمله نقش بست که ایران از پیشنهاد طرح گام به گام روسیه حمایت کرده و برای همکاری در این زمینه آمادگی دارد.

دومین عامل، درک این نکته است که تنش بین ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی یک ماهیت فنی دارد، اما موضوع هسته ای سیاسی است. ایرانیان با اجرای تعهدات خود طبق پیمان منع اشاعه هسته ای مشکلی ندارند. بلکه مشکل جایی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی درخواست بازرسی هایی را مطرح می کند که فراتر از تعهدات ایران در ان پی تی است. در واقع خواسته های آژانس در چارچوب پروتکل الحاقی و حتی ورای آن است. ایران نمی تواند بدون دریافت امتیازهایی اجازه این بازرسی ها را صادر کند و این در حالی است که آژانس بین المللی انرژی اتمی در جایگاهی قرار ندارد که بتواند مشوق هایی به جمهوری اسلامی ارایه دهد. در واقع دعوت به مذاکره ای که از سوی تهران انجام شده در زمانی که ابزار سیاسی لازم برای پیشرفت گفت و گو ها وجود ندارد، نتیجه عکس به همراه دارد. این روند شکست مذاکرات در گذشته را توضیح می دهد. از سوی دیگر این شکست های غیر قابل اجتناب به مذاکرات گسترده تر در چارچوب گروه 1+5، نیز آسیب زده است.

عامل سوم، رویکردی است که برای دستیابی به یک توافق دنبال می شود. از زمان آغاز مذاکرات هسته ای در سال 2003، قدرت های جهانی بر یک بسته جامع برای معامله، متمرکز نبوده اند. این روند هرگونه چشم انداز مذاکره در آینده، چه در واشینگتن، چه تهران و آلماتی یا استانبول و حتی کره ماه را تیره می کند.

ارایه یک پیشنهاد جدی و جامع، ضروری است. برای  موفقیت مذاکرات هسته ای، قدرت های جهانی و ایران باید بر سر بسته ای توافق کنند که شامل درخواست های دو طرف است و پایان راه را نیز مشخص می کند. برای قدرت های جهانی، پایبندی ایران به تعهدات اش و خودداری از حرکت در جهت تسلیحاتی شدن اهمیت دارد. در مقابل ایران نیز می خواهد حق غنی سازی اورانیوم به رسمیت شناخته شود و تحریم ها نیز لغو شوند.

به لطف این عوامل، اوباما که در دور دوم ریاست جمهوری خود به سر می برد و همچنین رئیس جمهور جدید ایران می توانند برای شکستن بن بست هسته ای و آمادگی برای همکاری تهران – واشینگتن در زمینه های مشترک و مورد نگرانی، اقدام کنند. همکاری ایران و آمریکا می تواند شامل افغانستان؛ عراق، سوریه؛ امنیت انرژی، مبارزه با قاچاق و ترورسیم و احیای روابط اقتصادی و فرهنگی باشد.