خاص ترین رهبران عرب چه کسانی بودند؟

 دیپلماسی ایرانی: عمرو موسی مرد نام آشنایی است. کسی که دبیر کل اتحادیه عرب بوده و قبل از آن سال ها وزیر امور خارجه مصر بوده است. وی از دهه هفتاد وارد وزارت امور خارجه مصر و از ابتدای دهه هشتاد وارد دنیای سیاست شد. البته دوران سیاسی او با تصدی پست وزارت خارجه مصر در ابتدای دهه نود میلادی آغاز شد. موسی که متولد 1936 است، یکی از مهم ترین و بارزترین مقام های عالی رتبه دوران ریاست جمهوری سی ساله حسنی مبارک محسوب می شود.

در ابتدای انقلاب مصر در ژانویه 2011 موسی به جمع مخالفان او پیوست و خود را به عنوان یک چهره انقلابی مخالف حکومت نشان داد. موسی در انتخابات اخیر ریاست جمهوری مصر نیز نامزد شد و به رغم این که گمان می رفت برنده اصلی انتخابات باشد، شکست سنگینی خورد و از میان آرای حدود 51 درصدی رای دهندگان مصری رتبه چهارم را به دست آورد و از گردونه رقابت ها حذف شد.

یک دهه وزیر امور خارجه مصر بودن و یک دهه ریاست اتحادیه عرب را بر عهده داشتن، آن هم در دورانی که مصر و خاورمیانه و جهان عرب سیلی از حوادث را تجربه کردند و عمرو موسی در بسیاری از آنها حاضر و سرگرم آبود و در بسیاری دیگر تنها شاهد آنها بوده، باعث شده است تا وی صاحب خاطرات و اطلاعات شنیدنی و مهمی باشد. موسی در مصاحبه ای طولانی با روزنامه الحیات با غسان الشربل، روزنامه نگار مشهور جهان عرب که یکی از تحلیلگران به نام لبنانی نیز محسوب می شود، به گفت وگو نشسته و به بیان این خاطرات پرداخته است که در چند شماره در این روزنامه منتشر شدند. البته آن چه در این مصاحبه نمود دارد نظرات موسی درباره تحولات خاورمیانه است که با خاطرات او عجین شده اند. دیپلماسی ایرانی در نظر دارد هر هفته به طور مرتب این مصاحبه را ترجمه و منتشر کند. اکنون بیست و دومین بخش آن در اختیار خوانندگان قرار می گیرد:

اخیرا از مقبره یاسر عرفات دیدن کردی، آیا افسوس آن روزهای او را می خوری؟

به یاد می آورم، وقتی که به مقبره اش رفتم هم گل بردم هم و برایش فاتحه خواندم. او آدمی مبارز و شخصیتی منحصر به فرد هم در عمل و هم در پاسخ هایش بود.

دوران یاسر عرفات را دوران افول یا صعود می دانی؟

دوران، دوران یاسر عرفات نبود همان طور که اکنون دوران ابومازن نیست، زمان برای همه تغییر کرد، نه در مصر حسنی مبارک توانست به دوران حکومتش ادامه دهد نه کسانی که انقلاب 23 ژانویه حکومت را به دست گرفتند، و نه در سوریه همان طور که می بینیم آن گونه که فکر می کردیم، شد. امور تغییر می کند و زمان کاملا تغییر می کند. یاسر عرفات در دوران حسنی مبارک و دوران زین العابدین بن علی،  با همه صحبت می کرد و تلاش می کرد راضی شان کند یا رضایتشان را به دست آورد یا به روی آنها بخندد، همیشه به زین العابدین می گفت "زین الرجال" و به غیر از این هیچ وقت خطابش نمی کرد، به صدام حسین می گفت "جناب پیشوا"، و به حسنی مبارک می گفت مبارک حسنی مبارک.

آیا تا حالا شده بود که یاسر عرفات درباره نفرت حافظ اسد از او برایت بگوید؟

نه هیچ وقت این گونه صحبت نمی کرد برای این که می دانست، حافظ اسد کیست و معنای انتقال چنین کلامی به او چیست، علی رغم این که به من اعتماد داشت و می دانست که من کلامی که به طرف های دیگر ضرر برساند را انتقال نمی دهم اما با این حال حرفی نمی زد. اما در صحبتش روشن بود، مثلا همیشه می گفت که من هویتم مصری است، معنای این حرف این بود که با سوری ها مخالف است، به این معنا که او هویت سوری ندارد و همین کافی بود تا میان هر دو رئیس جمهور اتفاقات ناگهانی ای بیفتد.

قبل از این که بیروت را در جنگ اسرائیل ترک کند، عرفات اصرار داشت بگوید که من در بیروت در طولانی ترین جنگ عربی – اسرائیلی پایداری کردم، روشن بود که می خواهد به نوعی اسد را عصبانی کند؟

عرفات حرف هایی این چنینی زیاد زده است. همیشه یک وجه پوشیده داشت و همه برادران و همکارانش می دانستند که او به زودی یک چیز جدیدی رو می کند. مثلا همیشه چند قلم با کاغذهای کوچک در جیبش می گذاشت. یک بار در خلال مناقشه ای در یکی از نشست های اتحادیه عرب با یکی از روسای جمهور به او گفت که من برایت می خوانم که تو در فلان روز چه گفتی و از جیبش ورقه ای را در آورد و بی وقفه یک چیزی را از روی آن خواند. و یکی از اعضای هیئت فلسطینی که پشت او نشسته بود قسم خورد که در آن کلمه حتی یک کلمه هم نوشته نشده بود و حتی یک نقطه هم نداشت و صفحه کاملا سفید بود. به یاد نمی آورم طرف حرفش حافظ اسد بود یا رهبری دیگر. اعضای هئیت فلسطینی از سالن خارج شدند در حالی که می خندند و وقتی که دلیل آن را پرسیدم شوکه شدم.  

قذافی نیز در نشست های اتحادیه عرب کارهایی برای خودش داشت و خودش را به دردسر می انداخت؟

قذافی هم به شکلی دیگر کارهایی داشت. می توانم بگویم که سه شخصیت از روسای جمهور عرب برای خودشان رفتارهای خاصی داشتند: یاسر عرفات، معمر قذافی و علی عبدالله صالح. طبیعتشان به گونه ای بود که ما را مجبور می کرد که در هر جلسه ای با آنها بنشینیم و ما مطمئن بودیم که جسله واقعا ظرافت هایی خواهد داشت، یک طرف جلسه یک آدم جدی می نشست و طرف دیگر آدمی می نشست که نمی توان گفت جدی بود، به خصوص قذافی که همیشه درباره خیالات و تصوراتش صحبت می کرد. اما علی عبدالله صالح همیشه با پیشنهادهالی مالی و مزایده ها و وام گیری ها رنگ و بویی به جلسات می داد، اما رفتارهای یاسر عرفات بسیار هوشمندانه بود.

در آن دوران عمیق ترین دشمنی ها میان کدام یک از رهبران عرب بود؟

دشمنی همیشگی و غیر قابل تغییر میان صدام حسین و حافظ اسد بود علی رغم این که هر دوشان وابسته به یک حزب بودند.