یادداشت تحلیلی شهیرشهید ثالث: تحریم‌ها مانعی در راه توافق ایران و 1+5

«آیا دولت اوباما قادر است به درخواست ایران عمل کرده، تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا را لغو کند تا راه رسیدن به توافق بر سر مساله هسته‌یی ایران هموار شود؟»

المانیتور در گزارشی به قلم شهیر شهید ثالث با طرح این سوال ادامه داد: «در میان دریای تحریم‌ها که شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران اعمال کرده‌اند، تحریم‌های یک جانبه آمریکا که صنعت نفت و نظام بانکی ایران، از جمله بانک مرکزی را هدف قرار داده بیش از همه برای ایران مشکل آفرین بوده است. تحریم‌های گسترده آمریکا علیه ایران، کشورها و شرکت‌های طرف معامله با ایران را تهدید می‌کند که در صورت ادامه تجارت با آن کشور مشمول مجازات و حذف از بازارهای آمریکا خواهند شد.

در آخرین دور مذاکرات بین ایران و گروه موسوم به 1+5 که در اوایل ماه آوریل در آلماتی پایتخت قزاقستان انجام شد، ایران دو درخواست را به عنوان شروط لازم برای رسیدن به هرگونه توافقی مطرح کرد. این دو درخواست عبارت بودند از شناسایی حق ایران برای داشتن فن‌آوری صلح‌آمیز هسته‌یی و دیگری پایان دادن به تحریم‌های بین‌المللی، که مطمئنا شامل تحریم‌های شدید آمریکا می‌شود.

اقدامات کنگره در دوره اول ریاست جمهوری باراک اوباما اختیارات وی را در لغو تحریم‌ها محدود کرده است. پیش‌تر، بخشی از تحریم‌ها از طریق صدور دستورات اجرایی انعطاف پذیری بود که اکنون محدود شده است. این دستورات اجرایی از انعطاف بالایی برخوردار بودند. به این معنا که رییس‌جمهور قادر بود که هر زمان مصلحت ایجاب کند آنان را لغو کند. اما با وضع قوانین تحریمی جدید توسط کنگره، تحریم‌ها از حالت دستورات اجرایی رییس‌جمهور به لوایح قانونی سفت و سخت تغییر شکل پیدا کردند.

در این خصوص، اَندرو پارازیلیتی، سردبیر و مدیر اجرایی اَلمانیتور، در مقاله منتشر شده در شماره اوت - سپتامبر 2012 مجله "سروایوال "وابسته به موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک، نوشت که اغلب تحریم‌های اعمال شده بر ایران تنها توسط کنگره و پس از امضای رییس‌جمهور آمریکا مبنی بر این که "ایران دیگر یک کشور حامی تروریسم به شمار نمی‌رود، تلاش‌هایش را برای دستیابی به تسلیحات هسته‌یی، بیولوژیک، شیمیایی و سیستم‌های موشکی حمل سلاح‌های مزبور متوقف کرده، و دیگر تهدیدی عمده برای آمریکا و متحدینش محسوب نمی‌شود" قابل لغو هستند.

از این رو شایان توجه است که تحریم‌های تصویب شده توسط کنگره محدود به برنامه هسته‌یی ایران نیست. تحریم‌ها‌یی که سیستم بانکی و صنایع نفت ایران را هدف گرفته‌اند محل چندانی، و شاید اصلا محلی برای مانور رییس‌جمهور آمریکا باقی نگذاشته‌اند. در واقع رییس‌جمهور آمریکا باید هم‌زمان با چانه‌زنی با ایران، چانه‌زنی با کنگره را نیز مد نظر قرار دهد.

معافیت‌های محدود و موقتی که اوباما قادر است، در محدوده اختیارات خود، نسبت به طرف‌های معامله با ایران اِعمال کند چیزی نیست که انتظارات ایران را بر آورده کند. توجه به این مطلب از اهمیت فوق العاده‌ای برخوردار است. ایرانی‌ها باید به این امر واقف باشند که در حین مذاکره و چانه‌زنی در جلسات با گروه 1+5، نه وندی شرمن، نماینده آمریکا و نه حتی مقامات فراتر از او در دولت، اختیار حذف تحریم‌ها را ندارند.

دو مقوله تروریسم و حقوق بشر نیز بخشی از تحریم‌های مصوب کنگره را تشکیل می‌دهند. از دید آمریکا حمایت ایران و ارتباط آن با گروه‌های حزب‌الله، حماس و جهاد اسلامی، که صراحتا مورد تاکید رهبران ایران است، به منزله حمایت از تروریسم تلقی می‌شود. توقف این روند با توجه به بافت و جهان‌بینی حکومت ایران محتمل به نظر نمی‌رسد. از طرفی، موضوع حقوق بشر از روزهای آغازین پس از پیروزی انقلاب ایران همواره عامل تنش و برخورد بین ایران و آمریکا بوده ضمن این که تلقی دو طرف از موضوع حقوق بشر در دو دستگاه فکری کاملا غیرهمسان و بیگانه از یکدیگر تعریف می‌شود. از این رو، حتی اگر ایران فعالیت‌های هسته‌یی خود را به کلی تعطیل کند، مادام که در دو زمینه دیگر تغییر رفتار ندهد قوانین مزبور هم چنان پایدار خواهند بود.

از سوی دیگر، تغییر و یا کان لم یکن کردن قوانین تحریمی، که انحصارا در اختیار کنگره آمریکا قرار دارد، با توجه به فضای حاکم بر کنگره، حداقل در شرایط کنونی، امری تقریبا غیرممکن به نظر می‌رسد. حتی اگر موضع منفی کنگره را نسبت به ایران و نفوذ لابی حامی اسراییل را در کنگره نادیده بگیریم اصولا تغییر یک قانون و یا فسخ آن در کنگره آمریکا هرگز به آسانی میسر نیست.

مجموعه مسائل فوق نشان می‌دهد که رویکرد تصویب قوانین تحریمی "فلج کننده" از سوی آمریکا، با هدف کشاندن ایران به پای میز مذاکره و رسیدن به توافق در باب مساله هسته‌یی، ظرفیت چانه‌زنی و بده بستان دولت آمریکا را به طور موثری پایین آورده است.

نادیده انگاشتن این واقعیت توسط ایران، که دولت اوباما حتی در صورتی که بخواهد قادر به رفع همه تحریم‌ها نیست، و اصرار تهران بر حذف کلیه تحریم‌ها، زمینه را برای به بن‌بست کشانده شدن مذاکرات، تشدید دوباره تحریم‌ها، و احتمالا یک برخورد نظامی آماده می‌کند. از این رو ضروری است که برای درک واقعیت‌های مربوط به تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا، ایران با آن کشور وارد مذاکرات مستقیم شود. ایران می‌تواند با در پیش گرفتن یک سیاست واقع‌گرایانه و مذاکره با دولت آمریکا خود را با محدودیت‌های موجود برای رفع تحریم‌ها آشنا کرده و خواسته‌های خود را بر اساس واقعیت‌های موجود سازمان دهد.»

به گزارش ایسنا، ایران بارها اعلام کرده‌ است که در جایگاه برابر حاضر به مذاکره با آمریکاست و آمریکا باید رویکرد گذشته‌اش در قبال مردم ایران را تغییر دهد.

هم‌چنین ایران همواره با انتقاد از غرب اعلام کرده که این کشورها با موضوع تروریسم و حقوق بشر برخورد دوگانه داشته و از این اهرم‌ها برای رسیدن به اهداف استعماری خود سوء استفاده می‌کنند.