سرویس تاریخ «انتخاب»؛ امروز، دوشنبه ۱۹ خرداد ۱۳۳۱، برای دادگاه لاهه روزی تاریخی است زیرا پس از خاتمه جنگ دوم جهانی این نخستین بار است که نخست‌وزیر کشوری برای دفاع، خود در دادگاه حاضر می‌شود.
پیش از ساعت ۱۱ – ساعت رسمیت یافتن جلسه - شماری از نمایندگان سیاسی کشورهای خارجی به تالار جلسه وارد شده و در محل مخصوصی که برای‌شان در نظر گرفته شده قرار می‌گیرند. سایر تماشاچیان نیز که پیش‌تر کارت ورودی تهیه کرده‌اند در صندلی‌های اطراف تالار می‌نشینند.
خبرنگاران و عکاسانی که از اقصی‌نقاط جهان برای پوشش خبر این دادگاه تاریخی به لاهه سرازیر شده‌اند لحظه‌ای آرام و قرار ندارند.
حدود بیست دقیقه پیش از تشکیل و رسمیت جلسه دکتر مصدق نخست‌وزیر ایران به عنوان رئیس هیأت اعزامی ایران در جلوی کاخ صلح از اتومبیل مشکی‌رنگ وزیر دادگستری هلند پیاده می‌شود. آقایان انتظام و دکتر غلام‌حسین مصدق زیر بازوی نخست‌وزیر را گرفته همراهی‌اش می‌کنند.
در این موقع خبرنگاران و عکاسان هجوم آورده شروع به عکس انداختن می‌کنند. صدای چیلیک چیلیک دوربین‌ها تمام فضا را پرده کرده.
به محض ورودِ دکتر مصدق و هیأت نمایندگی ایران به تالار جلسه دادگاه، حاضران از ایستاده و نشسته سر به سمتِ در می‌چرخانند.
دکتر مصدق کت مشکی و شلواری راه‌راه به تن دارد و هم‌چنان که زیر بازوانش را گرفته‌اند در برابر میز بلند قضات، در جایگاه ویژه نمایندگان ایران قرار می‌گیرد.
برای هیأت اعزامی ایران دو ردیف صندلی در نظر گرفته شده: در ردیف نخست آقایان دکتر مصدق، «رولان» انتظام، نواب، دکتر شایگان، صالح، مهندس حسیبی، دکتر بقایی و دکتر علی‌آبادی می‌نشینند و در ردیف دوم سایر اعضای هیأت و روزنامه‌نگاران.
عکاسان هم‌چنان از چپ و راست عکس هیات اعزامی ایران و به ویژه دکتر مصدق را برمی‌دارند.
نمایندگان انگلستان که به فاصله کمی از جایگاه نمایندگان ایران در سمت چپ تالار نشسته‌اند پیش از ورود هیأت نمایندگی ایران وارد تالار جلسه شده و هر پنج نفر لباس مخصوص پوشیده و کلاه‌گیسی بر سر گذاشته‌اند.
دکتر سنجابی قاضی ویژه ایران با لباس مخصوص قضاوت در ردیف قضات دادگاه دیده می‌شود.
مقارن ساعت یازده درِ ویژه ورود قضات باز می‌شود و سیزده نفر از قضات دادگاه که لباس مخصوص قضاوت پوشیده‌اند به دنبال هم وارد جلسه می‌شوند. حاضرین به احترام آنان از جای برمی‌خیزند و قضات به ترتیبی که معین شده در جای مخصوص به خود در بالای تالار جلسه پشت میز مستطیل‌شکلی که دو طرف آن کمی مدور است قرار می‌گیرند. سپس حاضرین در جاهای خود می‌نشینند.
در ساعت یازده به وقت لاهه نماینده سالوادور، نایب‌رئیس دادگاه که در مدت رسیدگی به مسئله نفت ایران سمت ریاست خواهد داشت، رسمیت جلسه را اعلام می‌دارد و پس از انجام تشریفاتی خاص، آقای نواب وزیرمختار ایران در هلند که پیش‌تر به عنوان نماینده عامل ایران به دادگاه معرفی شده سخن خود را آغاز و دکتر مصدق را معرفی می‌کند.
نطق دکتر مصدق
نوبت صحبت که به دکتر مصدق می‌رسد تالار جلسه دادگاه جهانی در سکوت مطلق فرو می‌رود و همه سراپا گوش می‌شوند. خبرنگاران و عکاسان آماده‌اند که هنگام سخنرانی نخست‌وزیر ایران از او عکس‌‌های خبری خوب بگیرند.
پیش‌تر بنا بود جریان این جلسه تاریخی به وسیله تلویزیون نیز پخش شود ولی هیأت نمایندگی ایران با این امر مخالفت می‌کند و به همین جهت دو دستگاه تلویزیونی که در تالار جلسه قرار داده شده به کار نمی‌افتند.
دکتر مصدق که روی دومین صندلی سمت چپ ردیف اول نمایندگان ایران و میان رولان و نواب نشسته، از جای خود برمی‌خیزد، از میان جایگاه نمایندگان ایران و انگلیس رد می‌شود و جلوی صندلی مخصوص ناطقین جلسه و پشت میز نسبتا بلندی که میکروفونی روی آن قرار دارد درست روبه‌روی ردیف قضات می‌ایستد. عینک خود را روی چشمش ثابت می‌کند و سخنرانی خود را به زبان فرانسه می‌آغازد. بسیار گرفته و عصبانی به نظر می‌رسد. رنگش مثل گچ سفید شده با این حال در تمام مدت سخنرانی از حال نمی‌رود. گاهی از فرط هیجان مشت‌های خود را گره می‌کند و صدایش را بالا می‌برد، یک بار حتی نزدیک است اشک از چشمانش سرازیر شود.
مجلس در تمام مدتی که نخست‌وزیر ایران مشغول سخنرنی است سراپا گوش شده و احدی نطُق نمی‌کشد.
دکتر مصدق پس از ایراد هر چند جمله و عبارت، کمی مکث می‌کند تا مترجمان فرصت کافی برای برگرداندن گفته‌هایش به زبان انگلیسی برای قضات دادگاه داشته باشند.
سخنرانی دکتر مصدق یک ساعت طول می‌کشد و او در تمام مدت در همان محل مخصوص سخنرانی ایستاده است.
دفاع وکیل‌مدافع بلژیکی ایران
پس از پایان سخنان دکتر مصدق نوبت به دفاع هانری رولان وکیل‌مدافع بلژیکی هیأت نمایندگی ایران می‌رسد. وی که لباس مخصوص وکلای مدافع را پوشیده مطالب خود را در دو نوبت: بخشی را پیش از تنفس و بقیه را پس از تنفس ایراد می‌کند. دکتر مصدق هنگام دفاع رولان در جلسه حضور ندارد.
برگرفته از اطلاعات: سه‌شنبه ۲۰ خرداد ۳۱، با کمی تلخیص و تغییر در افعال.
دولت انگلیس هدف خود را آن‌طوری که در تقاضای اصلی خود اعلام داشته تغییر داده است و باید دادگاه ادعاهای دولت انگلیس را غیر قابل قبول اعلام کند زیرا دولت انگلیس از دادگاه تقاضا کرده است که دولت ایران را محکوم سازد هم جبران خسارت شرکت سابق را بنماید، در عین حال تقاضای بازگشت اموال کمپانی مزبور را کرده است و تصمیم درباره غرامت مورد تقاضا به وسیله میانجی‌گری اتخاذ گردد.
