سرویس تاریخ «انتخاب»: ساعت ۱۰ و نیم صبح شنبه ۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۶ قسمت سواری‌سازی کارخانجات ایران‌ناسیونال به دست شاه افتتاح شد. احمد خیامی بنیانگذار گروه کارخانجات ایران‌ناسیونال در کتاب خاطرات خود «پیکان سرنوشت ما» (صص ۱۳۷-۱۴۱) آن روز را این‌طور روایت کرده است:
مراسم افتتاح کارخانه تولید پیکان بس شکوهمند و غرورآمیز بود. در اوایل بهار، یعنی روز ۲۳ اردیبهشت ۱۳۴۶، شاه و شهبانو را برای افتتاح دعوت کردیم. حالا دیگر محل کافی برای پذیرایی از مهمانان داشتیم. شاه و ملکه سر ساعت مقرر، یعنی ده و نیم صبح، با هلی‌کوپتر به محل کارخانجات ایران‌ناسیونال آمدند و در زمین بالای کارخانه پیاده شدند. در نخستین دقایق ورود ایشان به محوطه، من ضمن عرض تشکر و خیر مقدم، گزاش کارهای انجام‌شده و برنامه‌های آینده را به عرض رساندم و اطلاعات مربوط به تعداد کارکنان و سطح زیربنای ساختمان‌ها و میزان سرمایه‌گذاری در این واحد بزرگ را بیان کردم. لازم به یادآوری است که ایران‌ناسیونال در آن موقع بعد از تاسیسات شرکت ملی نفت ایران و شاید ذوب‌آهن اصفهان بزرگ‌ترین واحد صنعتی کشور بود.
بیشتر بخوانید:
در مراسم افتتاح بخش تولید سواری، امیرعباس هویدا، نخست‌وزیر، روسای مجلس سنا و مجلس شورای ملی، وزیر دربار شاهنشاهی، وزیر اقتصاد و چند تن دیگر از وزیران کابینه، شهردار پایتخت، روسای سازمان‌های انتظامی کشور، گروهی از روسای بانک‌ها و شخصیت‌های مختلف اقتصادی و بازرگانی و نمایندگان صنایع تولیدی کشور حضور داشتند. از ساعت نه و نیم صبح به تدریج شخصیت‌های مملکتی در محوطه ایران‌ناسیونال واقع در جاده کرج حضور یافتند و منتظر ورود شاه شدند. بعد از حضور شاه و فرح دخترک خردسالی دسته‌گل زیبایی تقدیم شهبانو کرد. سپس شاه و فرح به جایگاه مخصوص تشریف‌فرما شدند و مهندسان ایرانی و خارجی به حضور ایشان معرفی شدند.
وزیر اقتصاد، علینقی عالیخانی، در گزارش خود گفت: «موسسه‌ای که با قدوم شاهنشاه آریامهر افتتاح شده نتیجه مستقیم انقلاب پرخیر و ثمری است که به ابتکار و تحت عنایت مستمر شاهنشاه به تدریج چهره عمومی کشور را از ریشه تغییر می‌دهد.» عالیخانی سپس به صنعت اتومبیل‌سازی در ایران از آغاز اشاره کرد و گفت: «اینک روزانه ده دستگاه سواری و هفت دستگاه اتوبوس و وسایل نقلیه دیگر در کاخانجات ایران‌ناسیونال ساخته می‌شود و این ظرفیت در مورد سواری تا دو ماه دیگر به روزی بیست دستگاه و در مورد سایر وسایل نقلیه تا پایان سال جاری به روزی چهارده دستگاه خواهد رسید.»
پس از عالیخانی، نوبت من [احمد خیامی] بود که به عنوان رئیس هیات‌مدیره ایران‌ناسیونال گزارشم را به عرض برسانم:
«خدمتگزار به نمایندگی از طرف کارکنان این واحد صنعتی عالی‌ترین تشکرات و سپاس‌گزاری قلبی خود را از تشریف‌فرمایی شاه و شهبانو جهت افتتاح قسمت‌های جدید این کارخانه تقدیم می‌دارد. اوامر شاهنشاه در نمایشگاه صنایع ایران در شیراز بزرگ‌ترین انگیزه و مشوق برای ساختن اتومبیل در ایران بود و همان‌طور که استحضار دارید این نخستین گام اساسی در راه صنایع اتومبیل‌سازی کشور است. خدمتگزار نه تنها امیدوار است بلکه ایمان راسخ دارد در آینده نزدیکی میهن ما در این صنعت که مادر بسیاری صنایع دیگر است مقامی را که شایسته ایران است در جهان احراز خواهد نمود.
همان‌طور که نظر مبارک بوده است، کوشش شده که کارخانه با مدرن‌ترین ماشین‌آلات و طبق تازه‌ترین اصول منطبق با احتیاجات آینده کشور و قابل توسعه برای ساخت موتور و گروه محرکه مجهز گردد. چون این صنعت در کشور ما سابقه‌ای نداشت و احتیاج مبرمی به مهندسین و کارگران باتجربه بود، طبق برنامه تنظیمی از آغاز کار همه‌ساله گروهی از مهندسین و کارشناسان خارجی برای آموزش کارگران در کارخانه استخدام گردیدند و آن‌ها با ایجاد کلاس‌های آموزشی و استفاده از ماشین‌آلات و ابزار تازه‌ای که کارخانه وارد و نصب نموده است عملا آموزش‌های لازم را به کارکنان کارخانه می‌دهند.
در امور اداری نیز مسئولین مربوطه در داخل و خارج کشور آموزش‌های لازم را دیده‌اند... استعداد و هوش کارگرانی که در این رشته از صنعت کار می‌کنند غیرقابل تصور و موجب اعجاب تمام کارشناسان خارجی است، به طوری که پس از سه سال در رشته اتوبوس‌سازی این کارگران متخصص توانسته‌اند مرغوبیت ساخته‌های خود را به پایه کارخانه مادر رسانیده و حتی در مواردی بر آن‌ها پیشی گیرند و نیز بازده کارشان تا چهار درصد از کارگران مشابه خارجی که سالیان دراز در این رشته تجربه دارند بیشتر شده است. کوشش خدمتگزاران در این است که همین وضع را در قسمت ساخت اتومبیلِ سواری نیز برقرار سازیم.
از نظر سرمایه‌گذاری و ایجاد کارخانه و آماده ساختن نیروی انسانی و جلب کمک‌های فنی در راهی که هدف آن ساخت حداقل نود درصد یک خودرو می‌باشد بسیار پیشرفت کرده‌ایم و ما برای انجام بقیه آن فقط مقداری وقت لازم داریم تا با استفاده از تجاربی که در چند سال گذشته به دست آورده‌ایم بتوانیم خود را برای اجرای طرح‌های تازه و دسترسی به بازارهای نو آماده نماییم. چون صنعت قالب‌سازی لازمه داشتن یک صنعت مستقل اتومبیل‌سازی است، مدت یک سال است که با همکاری یکی از بزرگ‌ترین کارخانجات قالب‌سازی جهان مشغول بررسی طرح ایجاد یک کارخانه قالب‌سازی بسیار مجهز می‌باشیم که کوره‌ها و دستگاه‌های ذوب چدن نیز شامل آن است و نیز همراه این طرح مشغول مطالعه برای ساخت موتور جهت انواع اتوبوس و کامیون و سایر احتیاجات موتوری کشور هستیم.
وزارت اقتصاد با راهنمایی‌های فنی، وزارت آب و برق با دادن برق فشار قوی، و آب مورد احتیاج کارخانه و نیروی هوایی شاهنشاهی ایران با در اختیار گذاشتن جرثقیل‌های سنگین خود برای نصب پرس‌ها و نیز از موسسات اعتباری داخلی بانک ملی ایران با تامین اعتبارات ارزنده در مقابل سفته‌های مشتریان موثرترین کمک و همکاری را با این سازمان نموده‌اند.
همکاری فنی کارخانه دایملز بنز آلمان در رشته اتوبوس‌سازی و همکاری‌های فنی کارخانجات روتس انگلستان در قسمت سواری‌سازی قابل توجه است... آن‌چه که ما تاکنون به حسب وظیفه ملی انجام داده‌ایم بسیار کوچک و ناچیز است. هدف ما این است که ضمن تامین رفاه و آسایش بیشتر برای همکاران و کارگران با ساخت تمام قسمت‌های اتومبیل و ایجاد صنایع بزرگ‌تر قسمتی از دین خود را به میهن عزیز ادا نماییم.»
پس از سخنان من، محمدرضاشاه با بریدن نوار سه‌رنگ سالن بزرگ تولید اتومبیل‌های سواری را افتتاح کرد.
بازدید شاه از سالن پرس‌شاپ شروع شد و بعد از خط ساخت مونتاژ سواری بازدید کردند. برادرم توضیحات فنی را به عرض رساند. محمدرضاشاه نوار خروج اولین سواری از خط تولید را هم قطع کرد. اظهار تعجب و خوش‌وقتی ایشان کاملا مشهود بود و مرتبا سوالاتی درباره چگونگی ساخت می‌کرد. سالن‌ها با ظرفیت تولید روزانه سیصد دستگاه ساخته شده بود، در حالی که تولید از پنج دستگاه در روز شروع می‌شد. شاه در قسمتی که اتومبیل‌های سواری آماده می‌شدند شخصا پشت یکی از اتومبیل‌های پیکان نشست و درباره قدرت موتور و قسمت‌های مختلف پیکان از مهندسان پرسش‌هایی کرد. آن‌گاه سالن دیگری را که محل ساخت شاسی‌ها و قطعات مختلف اتوبوس و وانت‌های باری ایران‌ناسیونال بود افتتاح کرد.
پس از بازدید، کلیه کارگران در داخل خیابان‌های مجتمع جمع شدند. میکروفون و بلندگویی در جایگاهی مشرف به خیابان تعبیه کرده بودیم تا در صورتی که شاه خواست سخنانی ایراد کند. شاید کسی نتواند به میزان خوشحالی ما برادران در آن شرایط و لحظات پی ببرد. هدفی که سالیان دراز برای رسیدن به آن بسیار تلاش کرده بودیم عملی شده بود. شاه گفت: «می‌خواهم چند کلمه با کارگران صحبت کنم» و سپس به محل تعیین‌شده راهنمایی شدند. او در میان موجی از ابراز احساسات کارکنان ایران‌ناسیونال پشت میکروفون رفت و گفت:
«امروز از بازدید این کارخانه که به همت ایرانی و با کوشش خستگی‌ناپذیر و علاقه شما کارگرها برای به ثمر رسانیدن طرح ایجاد صنعت اتومبیل‌سازی در ایران به دست آمده است یک دنیا خوشحال شدم. می‌دانم خود شما نیز به اندازه من خوش‌وقت هستید و احساس غرور و شادی می‌کنید. اگر به خاطر داشته باشید، تا چند سال پیش امکانات صنعتی کشور ما بسیار محدود بود، دکان‌های کوچکی بود که احیانا لولهنگی حلبی یا شیروانی می‌توانستند بسازند، اما امروز از آن شیروانی‌هایی که با ورقه‌های حلبی ساخته می‌شد کار ما به پرس کردن بدنه‌های ماشین و پرس‌های هزار و چهار صد تنی رسیده است. این مدت‌زمانی طولانی نبوده است و خود نشانه‌ای از نبوغ، ابتکار و استعداد ایرانی را به ثبوت می‌رساند. و نشان می‌دهد که کارگر ایرانی موفق به نشان دادن استعدادها و کارایی‌های خود شده است و در اجتماع امروز این مملکت در حال حاضر و در آینده وظیفه بسیار خطیری را بر عهده دارد. در همین بازدید از این کارخانه می‌بینیم که امکان صنعتی شدن مملکت تا چه حدی فراهم شده است. ثروت طبیعی موجود و نیروی انسانی نیز که بهترین امتحان آن را شما کارگران کارخانه داده‌اید... ما برای ایجاد کار و پیشرفت جامعه و ترقی و به دست آوردن سطح زندگی بالاتری برای مردم به طور مسلم برنامه صنعتی کردن مملکت را قویا دنبال خواهیم کرد. این موسسه باید به حداکثر تکامل برسد. موسساتی از این قبیل باید به تعداد بیش‌تری در مملکت ایجاد شود. کارگرهایی چون شما زحمتکش و بااستعداد باید روز به روز در مملکت بیشتر شوند و از زندگی بهتری برخوردار شوند.»
روایت «اطلاعات» از تاسیس کارخانجات اتومبیل سازی آریا - شاهین و جیپ در خرداد 1348 را در این گزارش بخوانید.
