روز شنبه «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران با انتشار یک توییت از آزادی همزمان دکتر «مسعود سلیمانی» پژوهشگر ایرانی در بند آمریکا و «ژیو وانگ» که به جرم جاسوسی برای آمریکا در ایران در زندان به سر می‌برد، خبر داد.
این رخداد که اولین تبادل رسمی زندانیان میان تهران و واشنگتن از زمان روی کار آمدن «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور آمریکا به شمار می‌آید، به گمانه‌زنی‌هایی در خصوص در جریان بودن مذاکرات پشت پرده بین ایران و آمریکا دامن زده است. اما نشریه «نیویورکر» امروز (دوشنبه) روایتی از پشت صحنه آزادی این دو زندانی منتشر کرده که در صورت صحت، نشان می‌دهد این تبادل زندانیان بیش از هر چیز حاصل اقدامات گروه‌های غیردولتی و کانال‌های غیررسمی بوده است.
نیویورکر در ابتدای گزارش خود به سابقه بازداشت آمریکایی‌ها در ایران و همچنین دستگیری اتباع ایران در آمریکا اشاره کرده و نوشته است که سلیمانی به اتهام تلاش برای صادرات پروتئین‌های لازم برای تحقیقات پزشکی به ایران بازداشت شده بود، آن هم در حالی که صادرات چنین موادی یک «مورد جزئی دور زدن تحریم» به شمار می‌آید. به نوشته این روزنامه، دولت آمریکا تنها در دو سال گذشته دستکم ۱۳ ایرانی را بازداشت کرده است.
بعد از اعلام آزادی این دو زندانی، ترامپ و مقام‌های دولت او تلاش کردند تا اعتبار این توافق را به نام خود ثبت کنند، با این حال، به نوشته نیویورکر افراد دخیل در روند گفت‌وگوها برای آزادی این دو نفر می‌گویند کاخ سفید روایت واقعی را تحریف کرده و تلاش‌های سه ساله آن‌ها برای تحقق این توافق را نادیده گرفته است.
این نشریه با اشاره به انتشار تصویر «برایان هوک» مسئول کارگروه ایران در وزارت خارجه آمریکا بعد از تحویل گرفتن وانگ، نوشته است: «اما منابع مطلع می‌گویند هوک جزو کسانی بود که بیشترین مقاومت را در برابر تعامل با ایران از خود نشان می‌دادند. منابع به من گفته‌اند که او تازه در چند هفته پایانی به این روند پیوست، زمانی که این مبادله تقریبا قطعی شده بود، با یا بدون مشارکت او. فقط دو روز پیش از این مبادله، هوک گفت از همه کشورها می‌خواهد "در کنار مردم ایران بایستند" و "این رژیم را در انزوای دیپلماتیک قرار دهند."»
نویسنده این گزارش با اشاره به اینکه آزاد کردن اتباع آمریکایی زندانی در خارج از این کشور یکی از دشوارترین چالش‌های پیش روی واشنگتن به شمار می‌آید، نوشته است که معمولا بازیگران متعددی خارجی از دولت در این روند مشارکت دارند و در مبادله اخیر هم وضعیت مشابهی برقرار بود.
بنا بر این گزارش، «جیسون پابلت» وکیل وانگ پس از آنکه از دولت آمریکا ناامید شده، به کانال‌های غیررسمی روی آورده و سراغ «جیم اسلتری» نماینده سابق کانزاس در کنگره آمریکا رفته است. اسلتری به واسطه مشارکت در گفت‌وگوها بین ادیان ابراهیمی از مدت‌ها پیش با ایران در ارتباط است و در چارچوب همین گفت‌وگوها به ایران هم سفر کرده است. وی با ظریف و همچنین «مجید تخت روانچی» نماینده ایران در سازمان ملل متحد که فارغ التحصیل دانشگاه کانزاس است هم آشنایی دارد.
به گفته پابلت، او و اسلتری به مدت چندین ماه برای تحقق آزادی وانگ تلاش کرده‌اند و در این مسیر با طرف‌های ایرانی و آمریکایی رایزنی داشته‌اند.
«بیل ریچاردسون» نماینده سابق آمریکا در سازمان ملل هم دیگر فردی است که در گزارش نیویورکر از او به عنوان فردی دخیل در روند مبادله زندانیان میان ایران و آمریکا یاد شده است. ریچاردسون که می‌گوید ۲۰ ماه در این روند مشارکت داشته، در مورد روایت واشنگتن، به نیویورکر گفته است: «من روایت دولت [از تحولات] را نقض می‌کنم، چراکه ما بودیم که درباره این توافق مذاکره کردیم.»
ریچاردسون در همین چارچوب با مقام‌های ارشد دولت آمریکا، دیپلمات‌های ایرانی و همچنین وکلای سلیمانی دیدار کرده است. او پیش از این در موارد مشابهی در ارتباط با کره شمالی، سودان، کلمبیا، کوبا، عراق، بولیوی، پرو و بنگلادش هم نقش‌آفرین بوده است.
دیدار راهگشا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل
نیویورکر سخنان سال گذشته ظریف در مورد اعلام آمادگی ایران برای مبادله زندانیان با آمریکا را یک «نقطه عطف» توصیف کرده و نوشته است در تابستان امسال زمانی که ظریف برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک حضور داشت، ریچاردسون با وی دیدار کرد و طرفین روی جزئیات مبادله کار کردند. اسلتری هم در این کانال گفت‌وگو، مشارکت داشته است.
این نشریه برکناری «جان بولتون» از سمتش به عنوان مشاور امنیت ملی دولت آمریکا را یک گشایش در مسیر گفت‌وگوها خوانده و نوشته است که با روی کار آمدن «رابرت اوبریان» که پیشتر نماینده آمریکا در امور اتباع زندانی در خارج از آمریکا بود، علاقه کاخ سفید به مشارکت در روند مبادله زندانیان افزایش یافت. ریچاردسون می‌گوید او با اوبرایان همکاری نزدیکی داشته است.
به نوشته نیویورکر، بر اساس توافق اولیه‌ای که میان ریچاردسون، اسلتری و پابلت با طرف ایرانی به دست آمده، قرار بوده این مبادله هفته آینده انجام شود. بر اساس این توافق، قرار بوده است که سلیمانی روز ۱۱ دسامبر (۲۰ آذر) در دادگاهی حضور یافته و اتهامات مطروحه را بپذیرد. در مقابل، قاضی هم قرار بوده که دوره بازداشت وی را به عنوان دوران محکومیتش پذیرفته و حکم آزادی او را صادر کند. در مقابل، ایران هم پذیرفته است که بعد از آزادی سلیمانی، وانگ را به سفارت سوئیس در تهران تحویل دهد و طرف سوئیسی هم او را با هواپیما به قطر بفرستد. بنا بر این گزارش، روز چهارم دسامبر (۱۳ آذر) ریچاردسون با نماینده ایران در سازمان ملل دیدار کرده تا جزئیات مبادله را نهایی کند.
با این حال، دولت آمریکا در اقدامی غافلگیرکننده، ناگهان تمام اتهامات مطروحه علیه سلیمانی را لغو کرده و این موضوع به «لنی فرانکو» وکیل سلیمانی اطلاع داده شده است. ریچاردسون، اسلتری و پابلت می‌گویند از این موضوع خبر نداشته‌اند و بعد از اعلام خبر مبادله از تغییر برنامه اطلاع یافته‌اند. ریچادسون دلیل این اقدام را روحیه ترامپ و دولت او می‌داند که همواره تلاش می‌کنند اعتبار هر اقدامی را به نام خود ثبت کنند.
در مقابل، دولت آمریکا روایت ریچاردسون را به چالش کشیده و مدعی شده است که این تبادل حاصل رایزنی‌های دولت کنونی این کشور بوده است. یک مقام ارشد دولت آمریکا در این مورد به نیویورکر گفته است: «هرچند قدردان تلاش‌های سفیر ریچاردسون هستیم، اما این آزادی حاصل مذاکره مقام‌های کنونی ایالات متحده با کمک سوئیس بوده است.»
یک مقام آمریکایی دیگر هم به خبرنگاران گفته است که نحوه صحیح چنین رایزنی‌هایی استفاده از کانال‌های دیپلماتیک رسمی از جمله از طریق مذاکره مستقیم با آمریکا یا از طریق سوئیس است.
