از مهم ترین علائم سکته مغزی می توان به اختلال تکلم، ضعف در یکی از اندام ها، اختلال تعادل، اختلال هوشیاری و عدم قرینگی در صورت مثل کج شدن حالت صورت اشاره کرد.
به گزارش انتخاب به نقل از هفته نامه سلامت ، «بر اساس استانداردهای جهان، به طور متوسط در تهران و حومه با ۱۵ میلیون نفر جمعیت، روزانه ۲۰۰ نفر دچار سکته مغزی می شوند. بنابراین در کشور ۸۵ میلیونی ایران هر روز هزار نفر سکته مغزی می کنند که این رقم بسیار بالا و نگران کننده است. البته از این تعداد، ۹۰ درصد زنده می مانند و کمتر از ۱۰ درصد جان خود را از دست می دهند.
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت نیز هر ساله ۱۵ میلیون نفر جان خود را از دست می دهند و ۵ میلیون دیگر برای همیشه دچار معلولیت می شوند. اگرچه آمار سکته مغزی در کشورهای پیشرفته به دلیل موفقیت در کنترل عوامل خطر سکته کاهش یافته، اما هنوز آمار جهانی آن به دلیل بالا رفتن طول عمر انسان ها، قابل توجه است.»
آنچه خواندید بخشی از گفته های دکتر ناصر زنگی آبادی، فوق تخصص مغز و اعصاب (نوروافتالمولوژی/ اپی لپتولوژی) است. این عضو از هیات علمی پژوهشکده علوم اعصاب شفا بیمارستان خاتم الانبیاء و مرکز تحقیقات علوم اعصاب کرمان، در ادامه به بررسی عوامل سکته مغزی و راه های درمان آن می پردازد.
سکته مغزی چیست و چگونه ایجاد می شود؟
سکته مغزی یک حادثه عروقی در مغز است که بر اثر آسیب به یکی از رگ های خونرسان به مغز یا رگ های بازگرداننده خون از مغز به قلب ایجاد می شود. این سکته را می توان به دو نوع کلی تقسیم کرد؛ سکته هایی که به دنبال خونریزی و پارگی عروق مغز رخ می دهند و سکته هایی که بر اثر انسداد و ایجاد لخته در یکی از رگ های مغزی ایجاد می شوند.
سکته هایی که به دنبال انسداد در عروق مغزی رخ می دهند، خود به ۲ نوع تقسیم می شوند. در نوع اول، لخته از قسمتی دورتر از مغز مثل قلب جدا می شود و با ورود به یکی از رگ های مغزی در آن انسداد ایجاد می کند.
این حادثه، سکته مغزی ناشی از آمبولی نام دارد. نوع دوم و شایع تر سکته به دنبال انسداد عروق، بر اثر پدیده تصلب شرائین اتفاق می افتد. در این پدیده، دیواره عروق به مرور زمان سفت، سخت و تنگ می شود و رگ را مستعد ایجاد لخته در محل تنگی می کند. در نهایت نیز تنگی به حدی افزایش می یابد که منجر به انسداد کامل رگ و سکته مغزی می شود.
چه عواملی در بروز انواع مختلف سکته مغزی دخیل هستند؟
عوامل خطر انواع سکته های مغزی تا حدودی مشترک هستند. مهم ترین عامل در بروز سکته مغزی از نوع خونریزی عروق، فشار خون بالاست. فشار خون کنترل نشده به مرور زمان باعث نازکی دیواره عروق مغز و بالا رفتن احتمال پارگی در آنها می شود.
جالب است بدانید فشار خون بالا، سالیانه عامل بیش از ۱۲.۷ میلیون سکته مغزی در جهان است. عواملی مثل دیابت کنترل نشده، چربی خون و فشار خون بالا نقش اصلی را در بروز سکته های مغزی انسدادی ایفا می کنند.
دخانیات، استرس و فشارهای روانی از دیگر عوامل موثر در بروز سکته های مغزی هستند. مصرف الکل نیز در بعضی از موارد، خطر سکته مغزی را بالا می برد. در حقیقت، تمامی این عوامل به تدریج باعث تصلب شرائین و انسداد عروق می شوند.
سکته مغزی با چه علائمی همراه است؟
از مهم ترین علائم سکته مغزی می توان به اختلال تکلم، ضعف در یکی از اندام ها، اختلال تعادل، اختلال هوشیاری و عدم قرینگی در صورت مثل کج شدن حالت صورت اشاره کرد.
با مشاهده این علائم باید چه کار کرد؟
به محض بروز هر یک از این علائم باید با اورژانس تماس گرفت و فرد را به بیمارستان منتقل کرد. این بیماران حتما باید ظرف حداکثر ۳ ساعت تحت درمان قرار بگیرند. تا زمان رسیدن اورژانس نیز باید فرد را در یک محل آرام و دور از استرس بخوابانید. اگر بیمار دچار فشار خون خیلی بالا باشد، می توان با دادن قرص خوراکی فشار خون (از داروهای مصرفی بیمار) تا حدودی فشار او را کنترل کرد اما نباید قرص زیرزبانی به بیمار بدهید. همچنین باید از دادن مواد خوراکی به فرد خودداری کنید.
سکته مغزی چگونه تحت درمان قرار می گیرد؟
با انتقال بیمار به اورژانس، پزشک معالج از طریق گرفتن شرح حال و معاینه، نوع سکته را از لحاظ پارگی رگ یا انسداد تشخیص می دهد. در صورت لزوم می توان برای این منظور از سی تی اسکن و ام آر آی نیز کمک گرفت.
سکته هایی که از نوع خونریزی عروق هستند باعث بالا رفتن فشار مغز و اختلال در هوشیاری بیمار نیز می شوند. بنابراین کنترل فشار مغز، فشار خون و علائم حیاتی بیمار در این موارد از اهمیت ویژه ای برخوردار است، حتی اگر برای کنترل خونریزی نیاز به جراحی وجود داشته باشد. در مورد سکته هایی که بر اثر انسداد رگ و لخته رخ می دهند نیز باید ظرف ۳ ساعت اول از داروی به خصوصی استفاده کرد.
تزریق این دارو، لخته ایجاد شده در رگ را حل کرده و مسیر را باز می کند. پس از تزریق دارو در ۳ ساعت اول و نجات جان بیمار، درمان های تکمیلی و کنترل عوامل خطر سکته آغاز می شود که از جمله آنها می توان به درمان فشار خون، دیابت، چربی خون و ... اشاره کرد.
پس از تزریق دارو در ۳ ساعت اول، سکته مغزی و گرفتگی رگ را به طور کامل بهبود می بخشد؟
درصد بالایی از بیماران با این روش بهبود کامل پیدا می کنند. در ۳ ساعت اول سکته هنوز زمان زیادی از آسیب به سلول های مغزی نگذشته است. طی این مدت، سلول های مجاور محل سکته، آسیب دیدگی را تا حدودی جبران و از ایجاد اختلال عملکردی در بدن جلوگیری می کنند.
در این وضعیت می توان با تزریق دارو و باز کردن رگ، کارکرد سلول ها را به حالت قبل بازگرداند. اگر هم سکته اختلال عملکردی جزیی ایجاد کرده باشد، با دریافت درمان به موقع می توان آن را به تدریج برطرف کرد.
ایران از لحاظ تجهیزات درمانی سکته مغزی در چه جایگاهی قرار دارد؟
استفاده از داروی حل کننده لخته در سکته مغزی تا ۱ سال گذشته به گستردگی امروز نبود چرا که دسترسی به آن دشوار بود. از طرفی نبود بخش مراقبت های ویژه سکته مغزی، فرد را با خطر عوارض بر اثر مصرف دارو مواجه می کرد، اما خوشبختانه امروزه این دارو در بسیاری از اورژانس ها وجود دارد. همچنین تعداد اورژانس های مجهز به واحد مراقبت های ویژه سکته مغزی رو به افزایش است و متخصصان مغز و اعصاب فعالیت خود را بیش از پیش در این واحدها افزایش داده اند.
تجویز این دارو نقش بسزایی در نجات جان بیماران، پیشگیری از ناتوانی جسمی و کاهش هزینه های اقتصادی ناشی از سکته مغزی ایفاد می کند. به تازگی نیز در انجمن مغز و اعصاب ایران و همچنین وزارت بهداشت جنبشی آغاز شده تا از طریق آن بتوان تمامی بیمارستان ها را به بخش مراقبت های ویژه سکته مغزی مجهز کرد.
همانطور که امروزه بیمارستان ها به واحد مراقبت های ویژه برای بیماران قلبی (Cardiac Care Unit / CCU) مجهز هستند باید یک واحد را نیز به بخش مراقبت های ویژه سکته مغزی(Stroke Care Unit / SCU) اختصاص دهند.
این روزها در شبکه های مجازی پیام های زیادی در رابطه با درمان های سنتی سکته مغزی از جمله زالو درمانی دیده می شود. آیا این روش ها می توانند در بهبود سکته موثر باشند؟
مهم ترین خطر این توصیه ها، تاخیر در شروع درمان اصلی است. اگرچه در تهیه بعضی از داروهای حل کننده لخته، بزاق زالو به کار رفته، اما این موضوع دلیل نمی شود که برای درمان سکته از زالو درمانی استفاده کنیم. سکته مغزی به مراقبت های ویژه و درمان علمی نیاز دارد.
من در مورد زالو درمانی نظر مثبتی ندارم و فکر نمی کنم در این زمینه کمک کننده باشد. اما به طور کلی، استفاده از طب سنتی را رد نمی کنم. البته طب سنتی زمانی باید به کار رود که فرد با دریافت درمان های آکادمیک از فاز اولیه بیماری عبور کرده و وارد فاز توانبخشی شده باشد.
عدم درمان به موقع سکته مغزی چه عوارضی در پی دارد؟
در صورتی که سکته مغزی در عرض ۳ ساعت با تزریق دارو تحت درمان قرار نگیرد، عوارضی مثل ضعف یا فلج یک نیمه از بدن بر جا می گذارد. بسیاری از این بیماران دیگر نمی توانند تا پایان عمر راه بروند یا از یک دست یا پای خود استفاده کنند. خیلی از آنها نیز دچار اختلال تکلم و عوارض بینایی می شوند.
در واقع، سکته بر اساس محل درگیری در مغز می تواند عوارض متفاوتی در اعضای مختلف بدن ایجاد کند. با این حال ضعف و فلج نیمه بدن از شایع ترین عوارض انواع سکته مغزی هستند.
چگونه می توان خطر بروز سکته مغزی را کاهش داد؟
سکته مغزی معمولا در سنین بالا اتفاق می افتد. با این حال ممکن است در سنین پایین تر نیز رخ دهد. به طور کلی هر چقدر فرد در کنترل عوامل خطر سکته مثل دیابت، چربی و فشار خون موفق تر باشد، احتمال بروز سکته مغزی در او کمتر می شود یا دیرتر دچار آن خواهد شد.
بنابراین اگر به هر یک از این بیماری ها مبتلا هستید باید با مراجعه منظم به پزشک و دریافت درمان های لازم از ایجاد سکته مغزی پیشگیری کنید. ترک مصرف سیگار و الکل و کنترل استرس های روانی از دیگر عوامل موثر در پیشگیری از سکته های مغزی هستند.
