زشتی جنگ و زیبایی دفاع

در آغاز هفته دفاع مقدس و ماه محرم قرار داریم. به مناسبت همزمانی گرامیداشت این دو رخداد مهم که گرچه به لحاظ کمی، تفاوت بسیاری با یکدیگر دارند، اما به لحاظ مفهومی و کیفی از شباهات‌های فراوانی برخوردارند و به یک معنا می‌توان دفاع مقدس ملت ایران را امتداد حماسه عاشورای اباعبدالله الحسین علیه السلام دانست، به نکته بنیادینی در رابطه با نگاه اسلامی و عقلایی به جنگ اشاره می‌شود.

 

جنگ هم به لحاظ منطقی و عقلایی و هم از منظر دینی زشت‌ترین پدیده این جهان است. قبح و ناپسندی جنگ و خونریزی در نظام هستی تا بدانجاست که بنا بر آیات قرآن کریم در بدو خلقت انسان، ملائکه به دلیل شیوع پدیده جنگ و خونریزی در جوامع بشری، از خداوند می‌خواهند که از خلقت آدم و نسل بشر چشم‌پوشی کند. (بقره ٣٠)

 

قاعده دیگر قرآنی پسندیده بودن مطلق صلح است؛ «... وَ الصُّلْحُ خَیْرٌ ...» (نساء. 128). در آنجا که اختلاف و نزاع بین دو گروه مسلمان شکل می‌گیرد، قرآن کریم دعوت به صلح و سازش و حل اختلاف می‌ كند. ( انفال. 46)

 

بنابراین از منظر اسلام همچون نگاه فطری و عقلایی، جنگ، نزاع و خونریزی میان انسان‌ها، زشت‌ترین پدیده‌ای‌ست که باید تا حد امکان از آن اجتناب کرد. بر همین اساس است که اباعبدالله علیه السلام، از بدو ورود به سرزمین نینوا تا دقایقی قبل از شهادت در عصر عاشورا تمامی تلاش خود را برای جلوگیری از خونریزی و جنگ به کار برد.

 

سخنان و خطابه های روشنگرانه حضرت در روز عاشورا در برابر لشکریان کوفه میراث ماندگاری است که دلایلی آشکار بر این رویکرد سالار شهیدان دارد.

 

در انقلاب اسلامی نیز که برگرفته از معارف قرآنی و سیره اهل بیت علیهم اسلام است این منطق استوار بود. بر همین اساس آیت‌الله هاشمی رفسنجانی از ابتدای تفویض مسئولیت فرماندهی جنگ به ایشان توسط امام خمینی در سال 62، راهبرد خود را در دفاع مقدس تحقق صلح با رسیدن به یک پیروزی مهم عنوان کردند که برخی از آن به شعار جنگ جنگ تا یک پیروزی یاد می‌کنند. ایشان یکی از دردناک‌ترین پدیده‌ها را به شهادت رسیدن و مجروح شدن هزاران جوان ایرانی در جنگ اعلام می‌کردند و بُعد دیگر این درد را کشته شدن سربازان عراقی که آنها نیز از جوانان مسلمان و عمدتا شیعه عراق بودند و اجبار نظام دیکتاتوری حزب بعث و خودکامگی صدام، آنان را به معرکه جنگ با برادران مسلمان خود آورده بود می‌دانستند. به همین دلیل زمانی که با پذیرش قطعنامه و برقراری آتش‌بس خونریزی در جبهه‌های جنگ متوقف شد و سپس صلح برقرار و اسرا آزاد شدند، شیرین‌ترین لحظات زندگی ایشان رقم خورد.

 

اما در کنار زشتی بی‌پایان جنگ، نهایت زیبایی دیگری وجود دارد که آن دفاع از اعتقادات، وطن و شرافت انسانی است که فرد حاضر به اهدای جان خود در این راه می‌گردد. زیبایی دفاع، مختص ایرانیان و مسلمانان نیست بلکه در همه جوامع انسانی، سربازانی که در راه میهن خود جان فدا کرده یا آسیب دیده‌اند، دارای بالاترین احترام و امتیازات اجتماعی هستند؛ اما در اسلام، بُعد معنوی و اعتقادی، این جایگاه و زیبایی را ارتقایی مضاعف بخشیده است. با همین نگاه است که در بطن پدیده زشت جنگ، می‌تواند زیباترین صحنه‌های معنوی و انسانی رقم بخورد که قلم ناتوان از توصیف و شرح آن است.

 

زیباترین صحنه‌های تاریخ در عاشورا رقم خورده است و شاهد این بزم عاشقانه و زیبایی زینب سلام‌الله علیهاست که از عاشورا جز زیبایی نمی‌بیند و می‌فرماید: «مارایت الا جمیلا».

درک این زیبایی نیاز به تأمل و تدبری دارد که فراتر از توان ملائکه است و بدین‌خاطر خداوند، اعتراض آنان به زشتی و خونریزی را اینگونه پاسخ می‌دهد: من مي دانم آنچه از دانستن آن ناتوانيد. فهم همزمان این زشتی و زیبایی است که می‌تواند ما را در مدیریت و هدایت کشور در مقاطع حساس تاریخی یاری کند. اجتناب از جنگ و ایستادگی در دفاع دو روی یک سکه‌اند و دو منظر از یک حقیقت‌اند که در دفاع مقدس و پایان آن شاهد بودیم.

 

* رییس شورای اسلامی شهر تهران