کشف فضای بکر در دستکند همدان

علی خاکسار افزود:از اهداف فصل پنجم می توان به ادامه کاوش فضاهای شناسایی و پاکسازی شده پیشین، پی گردی کریدورهای ارتباطی کارگاه ها و مسیرهای جدید که در فصول گذشته شناسایی شده بودند و کاوش تدفین ها و توده های استخوانی کف فضاها اشاره کرد .
وی با اشاره به انجام نخستین پژوهش ها در کارگاه 9 اضافه کرد:کاوش در کارگاه های 1 ، 5 و7 در ادامه کاوش فصول نا تمام گذشته و به منظور خوانا سازی و دستیابی جدید مجموعه انجام گرفت.
این باستان شناس، کارگاه شماره 1 را مهمترین بخش این مجموعه دانست که به دلیل وجود اسکلت های انسانی و مرکزیت آن در تمام فصول گذشته مورد پژوهش قرار گرفته است.
سرپرست هیأت پنجمین فصل پژوهش های مجموعه دستکند سامن ادامه داد:دستیابی به مجموعه ای نسبتاً دست نخورده با ساختاری بدون آسیب در شرقی ترین قسمت کارگاه شماره یک مهمترین دستاورد این فصل پژوهش بود.
به گفته خاکسار ، علاوه بر اقدامات یاد شده همزمان در این بخش مطالعه، بررسی، مرمت و کاوش برخی فضاهای مکشوفه در فصول پیشین و تدفین های موجود در این کارگاه در دستور کار قرار گرفت.
وی اظهار داشت: به منظور تکمیل کاوش ناتمام فصول گذشته درکارگاه شماره 5 که در جنوب کارگاه یک و مسیر اصلی خیابان قرار دارد، پیگردی هایی انجام و 3 فضای جدید در این بخش شناسایی شد که به واسطه راهرویی به فضا های مکشوفه پیشین مرتبط می شود.
وی با بیان اینکه تکمیل برنامه مطالعه و پاکسازی این بخش منجر به بهم پیوستن این کارگاه به کارگاه شماره 2 شد اضافه کرد:کارگاه شماره 7 در غربی ترین بخش مجموعه دستکند در منزل شخصی یکی از اهالی سامن واقع شده است.
به گفته این باستان شناس، این فضا اتاقی منفرد است که از نظر ابعاد بزرگتر از نمونه های پیشین و دارای دوسکوی یکپارچه تراشیده شده از سنگ بستر با یک ورودی اختصاصی است که به هیچ فضای دیگری ارتباط ندارد.
وی عنوان کرد:کارگاه شماره 9 که در واقع برای نخستین بار مورد کاوش قرار گرفت در شرق مجموعه شناسایی شده دستکند واقع شده است و شامل پنج فضای کوچک و بزرگ و دو راهروی ارتباطی است و این کارگاه که بخشی از آن در زیر ساختمانی متروکه قرار گرفته است از برخی جنبه ها از جمله بستر قرار گیری و وسعت کم فضاها قابل توجه است.
خاکسار ادامه داد: پیگردی و کاوش درشرق کارگاه یک به شناسایی راهرو جدیدی که در بستر سنگی و درکف یک منجر شدکه پس از پیمودن 12 متر به سمت شرق دیواره سنگچین با سنگ های لاشه هم آشکارشد.
سرپرست هیأت پنجمین فصل پژوهش های باستان شناسی افزود: با عبور از بخشی از دیوار میله چاهی پدیدار شد که به رشته قناتی منتهی می شود، در جبهه دیگر این چاه راه پله ای شناسایی شد که از سنگ بستر تراشیده شده و به سطح ارتباط دارد.
وی با بیان اینکه در میانه های راه پله حفره ای وجود داشت که پس از تخلیه خاک های انباشت شده راهرو و سپس فضاهایی جدیدی شناسایی شد تصریح کرد :در پاکسازی اولیه این فضاهای جدید داده های بسیار ارزشمندی بدست آمد که می تواند در تکمیل مطالعات بسیار مفید باشد.
خاکسار تبیین کرد:ارزشمند ترین بخش برنامه فصل اخیر، شناسایی این بخش از کارگاه یک بود که به دلیل تفکیک از کارگاه یک توسط یک کریدور مجزا، بعنوان کارگاه 11 نامگذاری شد.
وی عنوان کرد:مواد فرهنگی متنوع از جمله ظروف فلزی، سفالی، مهره ای سنگی متعدد، چند نمونه سکه از قرون میانه اسلامی، قطعات سفالی شاخص از دوره اشکانی(سفال منقوش) و غیره، رویکرد جدیدی در مطالعات مجموعه فراروی هیات قرار داده است.
سرپرست پنجمین فصل پژوهش های مجموعه دستکند سامن ادامه داد: مرمت و حفاظت از اشیاء و آثار بدست آمده همزمان و در طول فصل پنجم پژوهش های باستان شناختی انجام گرفت.
به گفته وی، مرمت و حفاظت به منظور به حداقل رسانیدن تخریب و اثرات منفی ناشی از کندوکاو و نیز بدست آوردن اطلاعات بکر مفید (مطالعات تاریخی-تطبیقی) از طریق شناخت شاخص های بصری (شکل و فرم، طرح ونقوش، کاربرد و جنس) در اولویت برنامه بود.
خاکسار درباره مهمترین مراحل این مرمت نیز گفت: مهمترین مراحل مرمت آثار بدست آمده در کاوش ها شامل شناخت اثر،مستند سازی،نمونه برداری، پاکسازی اثر از رسوبات وآلودگی های سطحی،نمک زدایی ،استحکام بخشی،مرمت،تثبیت و تهیه شناسنامه مرمتی بود .
به گفته وی ، برنامه حفاظت ساختار معماری با اولویت تهیه طرح بررسی و شناسایی کاربری های محدوده شهری معماری دستکند سامن با هدف تعیین مساحت و برآورد هزینه های تملک و آزاد سازی عرصه، حفاظت بخشی از سقف های در حال ریزش و حفاظت فیزیکی و ایمن سازی ورودی های مجموعه با نصب دریچه های فلزی به انجام رسید.
این باستان شناس ابراز کرد:مجموعه سامن از جمله آثار دستکندی است که تماما به صورت زیر زمینی و در بستری از سنگ گرانیت درون بافت شهری ایجاد شده است.
به گفته وی از گذشته اطلاعاتی از وجود مجموعه در دست بود اما به دلیل قرار گرفتن در بسترشهری و مشخص نبودن ورودی ها امکان دسترسی به آن ها میسر نبود.
خاکسار خاطر نشان ساخت:در سال 1384 به طور اتفاقی در اثر اقدامات عمرانی (اجرای فیبر نوری توسط شرکت مخابرات) بخشی از آثار در مرکز شهر پدیدار شد و پس از انجام بررسی ها و هماهنگی اولیه از سال 1386 تاکنون پنج فصل اقدام پژوهشی در مجموعه انجام شده است.
به گفته این باستان شناس، مجموعه دستکند سامن در تاریخ 17/11/1387 به شماره 24622 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
وی با اشاره به روش کاوش در این محوطه تاریخی یادآور شد:با توجه به ساختار مجموعه و تفاوت آن با دیگر فضاها ومحوطه های تاریخی و باستانی موجود، روش کاوش در این فضا نیز متفاوت از کاوش های معمول است و از آن جا که در لایه های تاریخی و بقایای موجود در کف فضاها نباید دنبال سازه و یا جنبه خاصی از معماری بود، ثبت و ضبط دقیق یافته ها، بسیار حائز اهمیت و مورد تاکید در کاوش است.
وی افزود:از این رو پس از پاکسازی فضاها از آوار و رسوبات وارد شده و توصیف کلی کارگاه و فضاهای موجود، کاوش لایه های کف انجام می گیرد.
این باستان شناس با بیان اینکه کف ها حاوی چندلایه هستند تشریح کرد:در اغلب فضاها لایه رسوبی طبیعی حاصل ریزش سقف و رسوب گذاری آب های ورودی به فضا در دراز مدت روی لایه های تاریخی قرار دارد.
خاکسار خاطر نشان ساخت:درکاوش ها هر پدیده مصنوع از جمله کف مصنوعی– کف تراشیده شده از سنگ بستر– سکوها- درگاه ها- حفره های جای پیه سوزها و راه پله ها با یک شماره لوکوس مشخص و توصیف می شوند.
به گفته وی، در کاوش این مجموعه در تعدادی از فضاها تعداد زیادی بقایای تدفین و توده های استخوان انسانی مشاهده شد که با دقت وخود داری از هرگونه جابجایی مستند سازی شدند،این یافته ها از نظرمطالعات انسان شناسی بسیار حائز اهمیت هستند.
وی در شرح اقدامات پژوهشی اظهار کرد: طی پنج فصل برنامه پژوهشی که در سالهای 1386 - 1387 – 1389- 1390 و سال جاری صورت گرفت در مجموع 10 کارگاه در فواصل مختلف از هم و در فضای شهری موردکاوش باستان شناسی قرار گرفت.
وی افزود :برقراری ارتباط فضایی بین کارگاه ها خصوصا چهار کارگاه مرکزی که در فاصله های کمتری نسبت به هم قرار دارند، تکمیل پژوهش ها و ارائه پاسخ های مناسب به پرسش های مطرح از جمله چیستی مجموعه به طور دقیق و دستیابی به اطلاعاتی از مراحل مختلف تکمیل ، توسعه و استقرار در مجموعه از جمله دلایلی است که تداوم کاوش های باستان شناسی و استفاده از علوم میان رشته ای را طی برنامه های پژوهشی ضرورت می بخشد.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری،خاکسار در پایان ابراز کرد:در کاوش های سامن تاکنون بیش از 60 فضای کوچک و بزرگ شناسایی شده است .
مجموعه سامن یکی از آثار منحصر به فرد دستکند زیر زمینی واقع در جنوب همدان و 10 کیلومتری شهر ملایر است که در سال 1384به صورت اتفاقی در جریان انجام عملیات عمرانی فیبر نوری شناسایی شد.
این مجموعه در زیر بستر شهری، معابر، ساختمان های اداری و منازل مسکونی شهر واقع شده است ،احتمالا قدمت این مکان به قبل از سلسله اشکانیان بازمی گردد.