برای هشتادسالگی «آیت‌الله»

1- ویژگی نخست شخصیت چند بعدی هاشمی است.

هاشمی سخنور

هاشمی علاوه برآنکه سخنور خوبی است که شاید بتوان خطبه های پرمحتوای او را درنمازجمعه تهران از این منظر کم بدیل دانست- محدود روحانیونی است که علاوه بر قرار گرفتن برقله فقاهت واجتهاد دست به قلم است وصاحب تالیفات فراوان هاشمی نویسنده وی کار نوشتن را از بدایت جوانی که درسالهای نخستین دهه 40 او را برخلاف مقررات کشوری درلباس طلبگی درقم دستگیر وبه سربازی بردند و دراولین فرصت ممکن توانست از پادگان بگریزد با ترجمه کتاب فلسطین نوشته اکرم زعیتر- سفیراردن درایران- آغاز کرد . هم اکنون تالیفات فردی وگروهی او بالغ برهشتاد جلد در زمینه سیاست تفسیر تاریخ و..است.

هاشمی تاریخ نگر

 هاشمی که اکنون حتی به شهادت بدخواهان خویش ازمحدود چهره های تاریخ ساز کشوراست از محدود شخصیتهایی است که نگاهی عمیق وکاربردی به تاریخ دارد. از نخستین تالیفات وی معرفی چهره وشخصیت میرزا تقی خان امیرکبیر صدراعظم ناصرالدین قاجار است .

 هاشمی همواره دغدغه پاسخ به تاریخ داشته وهم از این جهت است که از ابتدای دهه 60 خاطرات روزانه خود را با دو طبقه بندی محورعادی ومحرمانه وسری بطور روزانه می نویسد وهر سال یکی از دفاتر خود را به دست انتشار می سپارد. هم از این منظراست که می توان آثار وی را بدلیل نقش بی بدیلش در مبارزه ودرکنار امام یکی از معتبرترین منابع شناخت امام وانقلاب اسلامی دانست به اعتقاد من این بعد از شخصیت هاشمی هنوز شناخته مانده است .این بعد از شخصیت هاشمی جز با گذشت زمان وانتشار خاطرات محرمانه و سری وی برای تاریخ وملتها شناخته نخواهد شد. خدا می داند پس ازهاشمی انتشارخاطرات محرمانه وطبقه بندی شده وی تا چه میزان نگاه ونگرش جامعه دهها سال بعد را نسبت به برخی جریانها و چهره های نظام تغییر خواهد داد.

هاشمی مفسر

 هاشمی به تحقیق در قرآن بعنوان سنگ بنای اصلی اسلام اعتقاد واشتیاق فراوانی دارد غالب سخنرانی های او مستند به نقل برخی آیات است. هاشمی از محققین قرآنی ومفسرین معاصرجهان اسلام است وی مطالعات قرآنی اش را از دوره اول زندان شروع کرد .خوشبختانه اکنون این تلاشها که بعدها با مشارکت بعضی از دوستان محقق وی به بار نشست در60 جلد بنامهای تفسیر راهنما وفرهنگ قرآن دراختیار جامعه قرآنی ودانشگاهی وحوزه های علمیه کشور است.افسوس که ثمره این سالها جهاد واجتهاد علمی وچند دهه تلاش همچون خود وی مورد بی مهری بعضی مراکز فرهنگی وابسته به قدرت وسلایق خاص واقع شده است.

هاشمی شاعر

 هاشمی شاعر است .شاید کمتر کسی بداند که وی نه تنها شاعر است بلکه درشعر بدیهه گوی خوبی هم هست. نمونه شعر او را سالها قبل درمقاله ای بنام "گوهرشب چراغ رفسنجان" آورده ام. وی این شعر را درپاسخ به شعر ومدیحه مرحوم استاد شهریار نوشته است. خود یکبار گفته است درجوانی که گاه با دوستانش درجلسات مشاعره شرکت می جست گاه که درقافیه ای گیرمی افتاد بطوربداهه شعری می سرود وجالب اینکه بعضی نمی فهمیدند که آن شعر از خود وی است ودرهمان لحظه سروده شده است!

 هاشمی مرد سیاست

 هاشمی یک شخصیت ممتاز سیاسی درعصرحاضر نه تنها درایران ودربین کشورهای اسلامی که درسطح جهانی است . یکبار بمناسبتی درماههای آغازین انقلاب استاد شهید مطهری درباره وی گفت در بین ما روحانیون تنها کسی که مجتهد سیاسی است، آقای هاشمی است.بسیاری از چهره های برجسته سیاسی منطقه وجهان که دراین سالها به تهران آمده ومی آیند حتی اگر دوره توقفشان درتهران کم باشد اصرار دارند حتما دربرنامه آنها دیدار با آیت الله هاشمی گنجانده شود .این را مکرر از بعضی ازشخصیتهای خارجی که به دیدار آیت الله آمده اند شنیده ام.

2- از ویژگیهای جالب هاشمی که کمتر برای شخصیت های دیگر انقلاب می توان برای آن نظیر وهمانندی یافت طیف گسترده مخالفان وی در دومقطع قبل وبعد از پیروزی انقلاب اسلامی است.دراین طیف در مقطع پیش از پیروزی، گروههای منحرف نظیر گروه فرقان، - که قصد شهادت وی را داشت ولی به مدد الهی وهوشیاری همسر فداکارش موفق به قصد شوم خود نگردید- تا سلطنت طلبها منافقین خلق ومارکسیستهای تند رو و سایر نیروهای وابسته به رژیم طاغوت قرار دارند.در مقطع پس از انقلاب علاوه براینکه این طیف باقی بود از درون گروههای مسلمان هم به آن افزوده شد.از طیف اصولگراها واصلاح طلبان ودردهه اخیر گروه انحراف .

3- ویژگی دیگرهاشمی تنوع مسولیتهایی است که درنظام جمهوری اسلامی داشته است. وی از ابتدای تشکیل مجلس شورای اسلامی رییس مجلس بوده است وپس از آن دو دوره رییس جمهور و درکناراین مسولیتها هم عضو مجلس خبرگان قانون اساسی بوده است وهم نماینده مجلس خبرگان و نزدیک به دودهه رییس مجمع تشخیص مصلحت وهمواره از زمان امام تاکنون تنها مشاور برجسته وبی بدیل درکنار رهبری نظام.آنگونه که آمارهای موجود نشان می دهد ایشان درمیان چهره های سیاسی داخلی وخارجی بیشترین رکورد حضور درانتخابات سیاسی یک کشور را داراست . 4

- هاشمی مرد روزهای سخت است . حلم و حوصله وحافظه ای مثال زدنی دارد. بسیار حاضر جواب است. به رغم ورود به سن 80 سالگی بسیار پرکار است .یک روز به من می گفتند روزها ازبعد از نماز صبح مشغول کار ومطالعه اند . اما شبها زود می خوابند.

درسالهای نسبتا طولانی مجمع کسی شاهد عدم حضورایشان درجلسات مجمع نبوده است هرروز مثل یک مدیر موظف میان سال به مجمع می آید وغالبا تاغروب درمجمع است. درماشین هم که نشسته است وبه مجمع می آید یا به خانه می رود یا مطالعه می کند یا از رادیو و..خبر می بیند و می شنود. گاه هم در موقع تردد به مجمع یا به خانه با دقت به اتفاقات پیرامون خود درشهرمی نگرد .

همواره با نشاط است. به ندرت عصبانی می شود مهربان است بارها شده وقتی کسی از رزمندگان وتلاشگران به او معرفی شده ات درنهایت خوشرویی با وی مواجه وبلافاصله بادادن هدیه ای به وی از او تقدیر نموده اند.

سریع الاجابه است کمتر دیده ام کسی از او تقاضای ملاقات یا هدیه یا ..داشته باشد و پاسخ منفی شنیده باشد.

هاشمی از آنچه دارد بخوبی استفاده می کند. اهل تظاهر نیست .از زهد نمایی و ریا بیزار است. بارها از وی خواسته شد اجازه دهد از نماز وی فیلمبرداری شود ،نپذیرفت.برسر آنچه معتقد باشد می ایستد.از میدان بدر نمی رود.

قدرت رصد بالایی دارد.بسیار عاطفی است و غیور نسبت به اطرافیان .

محال است ذزملاقاتهای خصوصی کسی بر او وارد بشود واو را نشسته ببیند .همیشه به احترام ملاقات کنندگان خود که گاهی همسن نوه ها وفرزندان اوهستند از قبل درکنار میزخود می ایستد تا ملاقات کننده به اتاق ملاقات با او واردشود. بارها شاهد بوده ام وقتی درمجمع با عده ای که به استقبالش شتافته اند قصد حضور درجمعی را دارد که برای ملاقات با او به مجمع آمده اند وقتی به در سالن ملاقات می رسد کاملا می ایستد وبه اطرافیانش تعارف می کند که پیش ازاو وارد شوند.

گاه که با نزدیکانش می نشیند یا درسفراست به رغم هیبتی که نزد آنها دارد، شوخیهای بامزه ای می کند. بسیار خوش اشک است واحساساتی.با اندک گزارش حساسی منقلب می شود وبویژه دربردن نام مبارک حضرت زهرا اختیار از دست می دهد وبغض می کند .

هاشمی بسیار زهرایی است. بیانی نرم وروان دارد.با گذشت بیش از 67 سال که از مهاجرت او از نوق و رفسنجان به قم می گذرد هنوز ته لهجه کرمانی او درصحبت محفوظ است.

5- هاشمی همانند امام شخصیتی با اندیشه تاسیسی است .

 بهترین نمونه این ویژگی پیشنهاد بنای دانشگاه آزاد اسلامی در 33 سال قبل به امام است که با موافقت وساعدت امام این نهال کاشته شد و اکنون به درختی تنومند تبدیل شده است وبرگ وبار آن سرتاسر کشور را فراگرفته است. نمونه ها فراوانند. مترو درزمان او تاسیس شد .

با هوش سرشاری که داشت دوره ریاست جمهوری خود را دوره سازندگی نام نهاد.در زمان ریاست او برکشور- کشور بدون امام وکشوری که رهبری جدید آن درآغاز کسب تجربه رهبری خود بود- خرابیهای پس از جنگ درمعرض بازسازی قرار گرفتند.بسیاری از راهها و سدهای موجود درکشور در زمان او ساخته شدند.آغاز حرکت به سمت وسوی استفاده از انرژی پاک وهسته ای در دوران او بود .

6- هاشمی اهل تحفظ در باره آبروی افراد است .

برای نمونه در دیدار دوهفته قبل آزادگان با ایشان با کنایه به گفتار یکی از فرماندهان سپاه که اخیراغیرمنصفانه ادعا کرده بود هاشمی از همان دوره امام برای بعد از امام نقشه می کشید و بدنیال کسب قدرت برای خود بود، اشاره ای کرد وبدون اینکه نامی از او ببرد، گفت یکی از فرماندهان - سردار رحیم صفوی-که من آخرین بار او را خوب نجات دادم این روزها می بینم گاهی حرفهایی می زند! سپس گفت وی فاو را با آن همه امکانات واموال گذاشت وبرگشت از روی پلی که با زحمت ساخته بودیم .

می گفت پس از این عقب نشینی که برای سامان دادن نیروهای جبهه به جنوب رفته بود مرحوم خلخالی به او مراجعه وگفته بود که آمده است بخاطراز دست دادن فاو ودادن تلفات زیاد سه نفر از فرماندهان سپاه وجنگ را اعدام کند چون باعث این همه خسارت وضرر به کشور ضرر شده و وکشور را در وضعیت بسیار بدی قرار داده بودند.

می گفت به آقای خلخالی گفتم شما که الآن قاضی دادگاه جنگ نیستی قاضی دادگاه انقلابی. گفت بالاخره قاضی منصوب امام که هستم گفتم دلایلت را برای محاکمه بنویس واستدلال کن تا آخر جنگ که دادگاه تشکیل شود.می گفت حتی در آخر جنگ که امام دادگاه رسیدگی به تخلفات فرماندهان را زیر نظر من تشکیل دادند که متشکل ازچند نفرازقضات برجسته بودند و زیر نظر من کار می کردند تمایل بود بعضی ها را اعدام کنند علت این تصمیم به عملیات خیبر برمی گشت که در آن الحاق بین نیروها از جزیره وبیرون جزیره ممکن نشد ویک گردان نیروی ما بکلی نابود شد.

می گفتند خیلی از بزرگان-ازجمله رییس جمهور وقت- می خواستند فرماندهانی که باعث این تلفات شده بودند اعدام شونداما من اجازه ندادم که دادگاه نظامی با این نیروها که باخلوص جنگیده بودند والبته گاهی هم ضعف نشان داده بودند برخورد کند .عملا می گفت وی باعث نجات جان آنها از اعدام شده است ولی حالا اینگونه با او رفتار می کنند.

7- هاشمی سینه ای پر از اسرار دارد .

از جریانات سال 84 و88 که اگر یک سند از آنها ارا افشا کند بسیاری که این سالها از فتنه وحامیان آن دم می زنند برای همیشه ازخجلت و خجالت سر به زیر خواهند شد.

 8- هاشمی دارای دیدگاههای فقهی وحکومتی منحصر بفردی است

ازبسته بودن دست حاکمیت و دولت درمحدودسازی حقوق مردم تا بهشت رفتن اهل کتاب وطاهر بودن آنان، از ضرورت اتخاذ موضع واحد مراجع عظام دربرابر استهلال در ماه شوال و ماه رمضان از ضرورت تشکیل شورا ی فقهی مراجع دراداره حکومت .از فردی نبودن احکام فقه تا وسیع بودن فقه سیاسی که مغفول مانده است.از تاریخی بودن اختلاف میان شیعه وسنی ولزوم عدم اعتنا به آن بعنوان یک منبع اختلاف وتفرقه تا ضرورت ایجاد وحدت بین مذاهب مختلف .

 9- هاشمی فردی صریح اللهجه است وگذشت عمرنتوانسته است دراین ویژگی اواندک تغییری ایجاد کند و وی را مانند خیلی ازهمسالان خود که برای بیان حقیقت به محافظه کاری رو آورده اند بکشاند و در میزان صراحت لهجه وی تاثیری بگذارد.این صراحت هاشمی جنبه عام دارد. تا آنجا که می دانم وی به رغم همه انقیاد واشتیاق وعلاقه اش نسبت به امام گاه نسبت به بعضی مواضع و نظرات وی هم اعتراضاتی داشته وبدون لکنت زبان آنها را بیان می کرده است .از این ویژگی غالب یاران امام درمحضر امام بی بهره بوده اند .البته وی درنهایت در برابر امر امام خاضع می شده است.

امام گاه نظر او را بر نظر خود مقدم می داشتند همانند بیانیه تلخ ششم فروردین68 درعزل مرحوم آیت الله منتظری از.مسولیت قائم مقامی رهبری که وقتی شنید امام دذستور داده اند این بیانیه از رادیو خوانده شود ضمن مخالفت با این نظریه که بجایی نرسید با چشمانی پر از اشک محضر امام را ترک کرد وبه خانه رفت .پس از این امام که درابتدا با نظر او مخالفت کرده بود با ارسال خادم بیت خود به منزل او پیغام داد نظر او را پذیرفته و از نظرخود مبنی بر اعلام بیانیه از رادیومنصرف شده است. مرحوم استاد پرورش به من می گفت درجلسه ای شاهد بوده است آقای هاشمی به امام می گفته است آیا نمی خواهد فتوای خود درباره خصوصی بودن معادن وچاههای نفت دراملاک شخصی را با توجه به مصلحت حکومت تغییر دهد.

10 - هاشمی فردی واقع بین است. او مساله مهم جنگ را ازهمین منظر با تایید امام به پایان برد . بی تردید از خدمات وی به ایران وایرانیان واسلام پایان بردن جنگ است وی اکنون که پس از امام قدری بی دفاع شده است در برابر بعضی که وی را ساقی جام زهرقطع نامه می خوانند ومی دانند و وی را شماتت می کنند که چرا قطع نامه را پذیرفته است می گوید اگرجنگ ادامه می یافت هدف ما چه بود ؟ جزسقوط بغداد واشغال عراق؟ خوب اینکه تجربه نشان می دهد حتی امریکا هم ازعهده آن برنیامده است چون بالاخره هرملتی دربرابر اشغال خاک خود مقاومت خواهد کرد .