چگونه دادگاه لاهه در سال ۱۳۳۱ به حقانیت ایران در ماجرای مناقشه با انگلیس بر سر نفت رای داد؟ / روایت دکتر سنجابی را بخوانید

سرویس تاریخ «انتخاب»: بعد از ظهر روز دوشنبه ۲۸ اسفند ۱۳۵۷، دکتر کریم سنجابی، وزیر امور خارجه دولت موقت به مناسبت بزرگداشت سالروز ملی شدن صنعت نفت ایران در محل اداره مرکزی شرکت ملی نفت سخنرانی کرد. دکتر سنجابی، رهبر وقت جبهه ملی ایران، که در سال ۳۱ به عنوان قاضی اختصاصی ایران در مناقشه ایران و انگلیس بر سر نفت در دادگاه لاهه حضور داشت، در این سخنرانی ضمن تقدیر از شخصیت دکتر مصدق به عنوان پیشوای نهضت‌های ضداستبدادی و ضد استعماری خاورمیانه، در مورد چگونگی پیروزی ایران در دادگاه لاهه نیز سخن گفت. اهم سخنان سنجابی که در روزنامه کیهان مورخ سه‌شنبه ۲۹ اسفند ۱۳۵۷، منتشر شد به این شرح بود:

سالیان دراز نام بردن از دکتر محمد مصدق در این محل که در حقیقت خانه اصلی وی بود ممنوع بود ولی باید خوشحال باشیم که ملت ما توانست بار دیگر با انقلاب خود استعمار و استبداد را براندازد تا بتوانیم در این محل جمع شویم و از گذشته و آینده خود سخن بگوییم و به فکر نوسازی کشور خود باشیم.

دکتر مصدق تنها رهبر مردم ایران نیست بلکه وی پیشوای نهضت‌های ضداستبدادی و ضداستعماری خاورمیانه و مشرق‌زمین است. مصدق رهبری است که ممالک استعمارزده نام او را فراموش نمی‌کنند.

ملی شدن نفت مانند بمبی بود که در دنیا اثر گذاشت. همه کشورهایی که ملی شدن نفت ایران را ضربه‌ای بر صنایع و اقتصاد خود وارد دیدند متفقا علیه ایران بسیج شدند با آن‌که این قرارداد دولتی نبود و خصوصی بود دولت انگلیس به عنوان حمایت از منافع مردم انگلیس وارد کارزار شد و علیه ایران به شورای امنیت و دیوان بین‌المللی لاهه مراجعه کرد.

در این سازمان [شورای امنیت سازمان ملل] با آن‌که ابرقدرت‌ها علیه ایران بودند ولی موقعیت ما طوری بود که نتوانستند به درخواست انگلیس جواب بدهند و بنا شد به دادگاه بین‌المللی لاهه مراجعه شود و این رای در حقیقت برای ما یک پیروزی بود.

در دادگاه لاهه با صف‌آرایی منظم انگلیسی‌ها و این‌که ما میان دول بزرگ دوستی نداشتیم باعث وحشت شد و حتی احساس می‌کردیم که با پای خود به قربانگاه می‌رویم ولی جهان‌بینی شخص مصدق و اراده وی از این‌که اگر یک درصد شانس موفقیت برای ما باشد باید به آن‌جا برویم و از حقوق ایران دفاع کنیم به ما این جرئت و شهامت را داد.

در دیوان لاهه خوشبختانه یکی از بهترین و مبرزترین وکلا یعنی پروفسور رولاند فرانسوی که معرف همگی شما است را انتخاب کردیم. [...] سرانجام پس از شور اول با ۹ رای موافق و پنج رای مخالف آماده برای رفتن به شور دوم شدیم. در همین وقت اطلاع رسید که کابینه دکتر مصدق استعفا کرده و قوام‌السلطنه به نخست‌وزیری رسید. آن شب یکی از بدترین شب‌های عمرم بود زیرا می‌دیدم که یک ماده در دیوان بین‌المللی لاهه وجود دارد و آن این است تا زمانی که رای دادگاه اعلام نشده است طرفین دعوا می‌توانند آن را مسترد کنند. سیاست استعماری و دست‌نشاندگان خائن آن بدین وسیله می‌خواستند ثمرات کارهای ما را از بین ببرند.

همان شب بلافاصله با سفیر ایران تماس گرفتم و تلگرافی به تهران مخابره کردیم که پیروزی ایران حتمی است و دولت نباید کوتاه بیاید و روز بعد در روزنامه‌ها خواندم که حکومت قوام‌السلطنه سقوط کرده است این پیروزی چنان قدرتی به ما داد که با شور تمام وارد جلسه دادگاه شدم و دیدم که تمام قضات به من تبریک می‌گویند و همان روز دو پیروزی و موفقیت برای ایران در برداشت سی تیر و پیروزی در دادگاه بین‌المللی لاهه.