قسمت ۲۵/ در دو سه سال آخر سلطنت ناصرالدین‌شاه من از مترجمین دارالترجمه قلمداد شدم

سرویس تاریخ «انتخاب»؛ در دو سه سال آخر سلطنت ناصرالدین‌شاه من از مترجمین دارالترجمه قلمداد شدم؛ اما دارالترجمه هم مانند دوایر دیگر دولتی ضعیف و نحیف شده بود. به اعضا حق حسابی نمی‌دادند و کم‌کم هرکس برای خود فکر کار دیگر کرد و اعتمادالسلطنه در پرداخت حقوق به قدری امساک می‌نمود که پدرم گاه‌گاه مجبور می‌شد استقراض کند و بعضی از مترجمین را نگاه بدارد و وقتی که اعتمادالسلطنه و ناصرالدین‌شاه از میان رفتند پدرم از این بابت مبلغی طلبکار بود و آن طلب سوخت شد. آخر کار به جایی رسیده بود که نزدیک نوروز که بر حسب معمول ادارات را به حضور شاه می‌بردند از اشخاص متفرقه عاریه می‌کردیم و به عنوان مترجم و منشی به شاه معرفی می‌نمودیم و این طریقه در اکثر ادارات جاری بود و گمانم این است که شاه هم می‌دانست و به روی خود نمی‌آورد.

به هر حال در دو سه سال آخر سلطنت ناصرالدین‌شاه سه چهار مرتبه در همین باغ و کاخ گلستان که امروز هم با جزئی تصرفی که در آن شده کماکان موجود است، به اتفاق پدرم و اعتمادالسلطنه و اعضای اداره‌ی انطباعات و دارالترجمه به حضور شاه رفته، گوشه‌ي مختصری از زندگانی دربار را مشاهده کردم؛ اما البته صورت ظاهری که ما می‌دیدیم از باطن و حقیقت به درستی حکایت نمی‌کرد.

از قضایایی که در آخر کار ناصرالدین‌شاه به خاطر دارم آمدن ژنرال کوراپاتکین سردار معتبر دولت روس بود به طهران که فرمان‌فرمای ترکستان روس بود و با شکوه و جلال تمام به ایران آمد و پذیرایی شایان از او نمودند و من او را موقعی دیدم که به دیدن مدرسه‌ی دارالفنون آمد و تقریبا همان تشریفاتی که برای ورود شاه منظور می‌داشتند برای او رعایت کردند و او همان است که در جنگ روس و ژاپن تقریبا ده سال بعد از آن از سرداران مهم روس بود و شکست خورد.

ادامه دارد...

منبع: خاطرات محمدعلی فروغی به همراه یادداشت‌های روزانه از سال‌های ۱۲۹۳ تا ۱۳۲۰، به خواستاری ایرج افشار، به کوشش محمدافشین وفایی و پژمان فیروزبخش، تهران: سخن، چاپ سوم، ۱۳۹۸، ص ۷۶، (رساله در سرگذشت خود و پدر).