قاضی انگلیس در رای خود نوشته بود: «ایران در این مسئله حق دارد»

سرویس تاریخ «انتخاب»: روز سه‌شنبه ۳۱ تیر ۱۳۳۱، یک روز پس از قیام خونین ۳۰ تیر، آخرین جلسه دادگاه بین‌المللی لاهه برای دعوای نفتی ایران و انگلستان تشکیل شد و با اکثریت ۹ رای در مقابل ۵ رای مخالف اعلام کرد که صلاحیت رسیدگی به این دعوا را ندارد، چون جریان بین دولت ایران و یک کمپانی خارجی است و نه یک دولت خارجی. خبرنگار اعزامی روزنامه باختر امروز تنها خبرنگار ایرانی حاضر در این جلسه بود. گزارش وی از این روز تاریخی را که در همین روزنامه مورخ دوشنبه ششم مرداد ۱۳۳۱ منتشر شد، در پی می‌خوانید:

امروز صبح، سه‌شنبه، [۳۱ تیر ۱۳۳۱] روزنامه تایمز و فرانس‌سوار حوادث خونین و وحشتناک ایران را با حروف درشت در صفحه اول خود منتشر ساخته بودند.

قرار بود ساعت ۵ عصر دادگاه رای خود را اعلام کند.

حوادث خونین ایران و مبارزه شدید و لجوجانه مردم رشید و قهرمان ما در برابر سیاست‌های بیگانه بار دیگر انظار جهانیان را به خود معطوف ساخته بود.

همه از ایران صحبت می‌کردند و به‌خصوص رای دادگاه لاهه را در سرنوشت سیاست او موثر می‌شناختند.

دکتر فاطمی از هامبورگ با عجله آخرین اخبار ایران را از من می‌پرسید و نظر مرا درباره رای دادگاه سوال می‌کرد.

او بی‌نهایت از حوادث اخیر متاثر و مضطرب بود به‌خصوص خبر کشتار وحشیانه مردم به دستور قوام‌السلطنه قهرمان جنایت و آدم‌کشی ضربه مهلکی به روحیه او زده بود، اما با لحن مطمئن می‌گفت: «ملت پیروزمند خواهد شد و هیچ قدرتی مافوق قدرت او نیست.»

ساعت ۴ و نیم بعدازظهر بود که به وردسپالز یعنی کاخل صلح رفتم. جمعیت بسیار زیادی در اطراف عمارت دیده می‌شد. سالن بزرگ دادگاه مملو از مردمی بود که بی‌تابانه انتظار رای دادگاه را داشتند.

امروز بیش‌تر حضار از طبقه استادان حقوق و دانشجویان حقوق بودند.

در ردیف مخصوص مامورین سیاسی، وزیرمختار یوگوسلاوی، وزیرمختار برزیل، معاون نخست‌وزیر هلند و همچنین آقای بورکن عالم معروف حقوق بین‌الملل دیده می‌شد.

۲۰۰ خبرنگار آمده بودند

بیش‌تر از دویست خبرنگار به کوچک‌ترین صدا و حرکات افراد توجه داشتند. چند خبرنگار همین امروز از نیویورک و لندن و پاریس به لاهه آمده و به انتظار ساعت ۵ نشسته بودند.

خطوط متعدد تلفن و تلگراف کاخ صلح را به تمام پایتخت‌های بزرگ دنیا متصل کرده بود و آن لحظه تاریخی که رای دادگاه اعلام می‌شد انتظار می‌کشید.

لا، کور

اولین صدایی که سکوت را درهم شکست فریاد پیش‌خدمت دادگاه بود که ملبس به لباس رسمی و ملیله‌دوزی بود: «لا، کور» – یعنی دادگاه – همه به احترام دادگاه از جا بلند شدند. آقای هامبر و منشی دادگاه از همه جلوتر آهسته آهسته به طرف جای خود می‌رفت، پشت سر او نماینده مصر و چین و یوگوسلاوی و آمریکا و رئیس محکمه آقای «گررو» در حرکت بودند.

سر آرنولد مک‌نر، قاضی انگلیسی، آرام در جای خود نشست. کوچک‌ترین حرکتی نمی‌کرد و هیچ‌کس نمی‌توانست بداند که او چگونه رای داده و درباره ایران چطور قضاوت کرده است.

«آلوارز»، قاضی شیلی، که از همه قضات مسن‌تر است و او را پدر حقوق بین‌الملل می‌دانند و تاکنون صد جلد کتاب درباره حقوق نوشته است اندکی ناراحت بود. دکتر سنجابی آخرین نفری بود که بر جای خود نشست و رئیس بلافاصله شروع به خواندن متن رای دادگاه نمود.

صدای او در فضای دادگاه پیچیده می‌شد و کوچک‌ترین حرکتی از حضار دیده نمی‌شد. نفس‌ها در سینه‌ها حبس بود...

«از این تاریخ دادگاه بین‌المللی رای موقتی را که در تاریخ ۲۶ مه ۱۹۵۱ [چهارم خرداد ۱۳۳۰]راجع به شکایت بریتانیای کبیر از ایران داده است موقوف‌الاجرا و بلااثر اعلام می‌کند... دادگاه خود را صالح برای رسیدگی به موضوع ایران تشخیص نمی‌دهد و معتقد است که این دعوا بین کمپانی خارجی و دولت ایران است و موضوع باید در محاکم ایران دنبال شود.»

رای قاضی انگلیس

سر اریک بکت، مشاور حقوقی وزارت خارجه انگلستان و نماینده آن دولت برای دفاع از کمپانی سابق نفت در دادگاه لاهه، خونسری خود را از دست داده بود، گو این‌که قبلا می‌دانست دادگاه به نفع ایران رای داده است، اما تعداد آرای ایران او را کاملا ناراحت کرده بود.

سر آرنولد مک‌نر، قاضی انگلیس، به نفع ایران رای داده بود و صریحا در رای خود نوشته بود که «ایران در این مسئله حق دارد و دادگاه صالح برای رسیدگی نیست.» رای قاضی انگلیس بی‌اندازه در حضار اثر کرد و همه فهمیدند که شخص آقای مک‌نر در این امر جانب وجدان را نگاه داشته و به هیچ وجه سیاست را در قضاوت دخالت نداده است.

آرای موافق و مخالف

هاکورث قاضی آمریکایی، رید قاضی کانادایی، کارنرو قاضی برزیلی، الوارز قاضی شیلی به ضرر ایران رای داده‌اند.

باید دانست که رای قضات مزبور نظریه شخصی آن‌ها از نظر قضایی است و آن‌ها کوچک‌ترین مخالفتی با ملی کردن صنایع نفت ایران ننموده و ملت ایران را کاملا محق دانسته‌اند.

یک رای ناشناس

یکی از قضات که نفر پنجم مخالف است اسم خود را نداده است، ولی در کریدور‌های کاخ صلح گفته می‌شد که این رای به طور مسلم مربوط به آقای بادوان، قاضی فرانسوی، است که به ضرر ملت ایران رای داده است.

آقای بادوان در ۲۶ مه ۱۹۵۱ نیز حکم موقت دادگاه لاهه را صادر کرده بود و گفته می‌شود که ایشان کاسه از آش گرم‌تر هستند!

مصری شجاع

قاضی مصری، آقای بدوی پاشا، با کمال شجاعت از موضوع ایران به نفع ملت ایران دفاع کرده و رای او بیش‌تر از ۴۰ صفحه به نفع ایران بوده است.

قاضی چینی، آقای شومو، دقیقانه به موضوع رسیدگی و به نفع ایران رای داده است. قاضی نروژی با کمال دقت پرونده را رسیدگی کرده بود و به نفع ملت ایران رای خود را اعلام نمود.

قضات لهستان، سان‌سالوارد، انگلستان، یوگوسلاوی و همچنین قاضی ایرانی، دکتر سنجابی، به نفع ایران رای داده‌اند.
در ساعت ۵ و سه دقیقه بود که رئیس خواندن متن رای را شروع کرد و ساعت ۵ و ۴۷ دقیقه بود که قرائت رای پایان یافت و رئیس ختم جلسه را اعلام نمود.

وکیل انگلیس به نواب شادباش گفت

پس از پایان جلسه خبرنگاران مثل سیل به طرف تلگراف‌خانه و تلفن‌خانه کاخ هجوم آوردند.

سر اریک بکت، وکیل مدافع انگلستان، نزد نواب آمده گفت: «پیروزی شما را تبریک می‌گویم.» نواب پاسخ داد: «بسیار سپاس‌گزارم.»

آقای دکتر بکت به پروفسور رولن و سایر اعضای هیات نمایندگی ایران تبریک گفت، ولی بی‌اندازه ناراحت بود.

درست هفته پیش انگلستان در دعوای کشتی‌های یونان که به دادگاه آورده بود محکوم شد و امروز در دعوای با ایران نتیجه را از دست داد.

این سومین باری است که دولت انگلستان در دادگاه لاهه شکست می‌خورد و کم‌کم می‌فهمند که سال ۱۹۵۲ را نباید با نخستین سال‌های قرن بیستم اشتباه کنند و زمان «دارسی» و وثوق‌الدوله را با عهد مصدق و کاشانی مقایسه نمایند.

رای دادگاه بسیار در تحکیم احترام خود دادگاه موثر بود و جلب نظر عموم را نمود به‌خصوص این‌که قاضی انگلیسی با کمال شرافت و شجاعت به حق رای داد و از این نظر افکار عمومی جهان متوجه خواهد شد که حتی خود مردم انگلیس نیز می‌دانند دولت آن‌ها زورگو و قلدر و قلدرساز است. رای قاضی انگلیسی افکار عمومی ملت انگلیس نسبت به ایران است و آن‌چه روزنامه‌های مغرض می‌نوشتند و می‌نویسند بی‌اثر می‌گذارد.

رای دادگاه لاهه از نظر سیاسی و قضایی برای ایران بسیار شایان توجه و اهمیت بود بدین جهت در دادگاه بین‌المللی لاهه به عنوان بزرگ‌ترین مبارزه دو دولت ضعیف و قوی تلقی شد.

ساعت شش بعدازظهر سالن دادگاه خلوت شد دیگر کسی در سالن دیده نمی‌شد و قضات یک به یک از اطاق مخصوص خود خارج شده به طرف کار خویش روان شدند. آقای نواب، وزیرمختار ایران، کنفرانس مطبوعاتی تشکیل داده از رای دادگاه تشکر کرد که کاملا به حق داده شده است و در پاسخ سوالات خبرنگاران بیاناتی ایراد کرد. لاهه ۲۳ ژوئیه ۱۹۵۲ [چهارشنبه یکم مرداد ۱۳۳۱]