پس از اعدام گلسرخی، به دستور ساواک برای مدت‌ها چاپ عکس گل سرخ ممنوع بود

سرویس تاریخ «انتخاب»: سانسور و ممیزی واژه‌ها در هر دوره‌ای از تاریخ ایران مختصات خود را داشته، گاهی ذهن ممیز واژه‌ای را برنمی‌تابیده و گاهی هم استفاده از واژه، عکس یا عبارتی از نظر ممیزان می‌توانست استعاره از ماجرایی خاص باشد و باید حذف می‌شد، مثلا پیش از انقلاب ساواک مدتی بر روی عبارت «پرندگان خونین‌بال» و چاپ عکس «گل سرخ» حساسیت بالایی به خرج می‌داده است. محمد بلوری روزنامه‌نگار پیشکسوت کیهان در کتاب خاطراتش (نی، ۹۸، ۶۵ و ۶۶) در این باره چنین نوشته است:

مسئولان ساواک، علاوه بر تحمیل مقاله و سانسور مطالب سیاسی، هر روز دستورالعملی هم درباره ممنوعیت چاپ برخی کلمات یا نام اشخاص و مکان‌ها صادر می‌کردند. این دستورالعمل‌ها معمولا تلفنی یا کتبی و محرمانه به سردبیران ابلاغ می‌شد.

بیشتر بخوانید

درباره ممنوعیت واژه‌ها یکی دو نمونه می‌آورم: در یکی از این دستورالعمل‌های ساواک، به سردبیران تاکید شده بود به جای به کار بردن واژه‌های دریای مازندران و کاسپین یا دریاچه شمال فقط از نام دریای خزر استفاده شود یا از چریک‌هایی که مسلحانه علیه رژیم می‌جنگیدند باید تحت عنوان «خرابکار» نام ببرند.

در سال ۱۳۵۴ که مبارزات مسلحانه گروه‌های چریکی به اوج می‌رسید، یک روز صبح یکی از پزشکان قانونی پنهانی در تماس با من در سرویس حوادث کیهان خبر داد که «بیژن جزنی و هشت زندانی دیگر از چریک‌های فدایی خلق را در بیابان حاشیه زندان اوین با ترتیب دادن یک فرار ساختگی با رگبار گلوله کشته‌اند.» به یاد دارم در آن سال‌ها وقتی محکومان سیاسی را در زندان‌ها اعدام می‌کردند. شبانه یک پزشک قانونی را به زندان احضار می‌کردند تا برای اجساد قربانیان جواز دفن صادر کند. به خاطر رابطه صمیمانه‌ای که با بچه‌های گروه حوادث کیهان داشتند، ماجرای این‌گونه اعدام‌ها را به ما خبر می‌دادند.

به هر حال همان روز خبر تیرباران گروه جزنی در پشت محوطه زندان اوین فاش شد و افکار عمومی را هیجان‌زده کرد. یکی از شاعران جوان تحت تاثیر این واقعه شعری سرود که در آن از پرواز چند پرنده خونین بال (به نشانه جزنی و همراهانش) یاد شده بود. با چاپ این شعر نو در یکی از صفحات فرهنگی کیهان، نویسنده‌ای که مسئول این صفحه بود به خانه شماره ده ساواک برای بازجویی احضار شد. شاعر را هم به بازجویی فراخواندند و از او خواستند توبه‌نامه‌ای امضا کند تا دیگر چنین شعر‌هایی نسراید. جالب این‌که در دستورالعمل محرمانه ساواک به روزنامه هشدار داده شده بود از چاپ اشعاری که در آن‌ها به پرندگان زخمی خونین‌بال اشاره می‌شود و حاوی تمثیل‌هایی هستند درباره اعدام زندانیان سیاسی خودداری شود.

پس از اعدام خسرو گلسرخی، به دستور ساواک برای مدت‌ها چاپ عکسی از گل سرخ یا اشعاری در توصیف گل سرخ و لاله خونین در روزنامه ممنوع شده بود. در همان سال، برای چاپ آخرین شماره روزنامه کیهان در شب عید، شادروان پرویز آذری، مسئول صفحه‌آرایی، با موافقت ما در بخش سردبیری بر پیشانی صفحه اول روزنامه گل سرخی را طراحی کرد به نشانه آغاز بهار و شادی، در کنار یک ساعت شماطه‌ای که عقربه‌هایش لحظه تحویل سال نو را نشان می‌دادند. روزنامه که منتشر شد، از ساواک تماس گرفتند و دستور دادند پرویز آذری و دستیارش، محمود مختاریان، و یکی دو تن از معاونین سردبیر برای بازجویی به خانه شماره ده ساواک واقع در خیابان سلطنت‌آباد (پاسداران کنونی) مراجعه کنند. احضارشدگان در بازجویی تاکید کردند به نشانه عید و بهار اقدام به چاپ گل سرخ در صفحه اول کیهان کرده‌اند و قصدشان یادآوری اعدام گلسرخی نبوده است. این‌طور بود که آن‌ها، پس از نوشتن تعهدنامه‌ای، قول دادند دیگر هرگز چنین خطایی مرتکب نشوند.