روایت «رفقای بالا» از روز برگزاری رفراندوم انحلال مجلس توسط مصدق

سرویس تاریخ «انتخاب»: دوشنبه، دوازدهم مرداد ۱۳۳۲، رفراندوم انحلال مجلس که دکتر مصدق، نخست‌وزیر، ۷ روز پیش از آن اعلامش کرده بود در تهران و حومه به مورد اجرا گذاشته شد. در این رای‌گیری برخلاف همه انتخابات‌ها پیش و پس از آن حوزه‌های اخذ رای موافقان و مخالفان در نقاط جداگانه برپا (میدان‌های سپه و راه‌آهن برای رای‌دهندگان موافق و میدان‌ها بهارستان و محمدیه برای را‌ی‌دهندگان مخالف انحلال مجلس) شد. اعضای حزب توده که از بعد از سی‌ام تیر ۱۳۳۱ مشی موافقت با مصدق را در پیش گرفته بودند، طی حضوری پرشور به انحلال مجلس موافق دادند.

روزنامه اطلاعات، ۱۳ مرداد ۱۳۳۲

منوچهر کی‌مرام از اعضای حزب توده در کتاب «رفقای بالا» که دربرگیرنده خاطراتش از این حزب است، درباره این روز چنین نوشته است:

... دولت دوازدهم مرداد ماه روز رفراندوم برای انحلال مجلس شورای ملی اعلام کرد. حزب توده ایران، به طور وسیع و با استفاده از تمام قدرت تشکیلاتی و نیروی انسانی و تبلیغاتی که داشت به نفع رفراندوم وارد میدان شد. حزب بعد از تظاهرات وسیع در روز سی‌ویکم تیر ماه و طرح شعار «اتحاد علیه دیکتاتوری» و تظاهرات علنی بر ضد شاه و دربار، شعار تشکیل مجلس موسسان برای تغییر قانون اساسی را با هدف تغییر رژیم پیش کشید.

گرچه گروه‌های بسیار وسیعی از طبقات مختلف مردم به رفراندوم رای مثبت دادند، اما نوع انتخابات و طرز برگزاری آن قابل دفاع نبود. دو چادر جداگانه گذاشته بودند، چادر رای مثبت و چادر رای منفی. گرچه تعداد مخالفان محدود بود، اما به هر صورت امکان رای دادن آزادانه برای آن‌ها وجود نداشت. برای رای دادن ارائه شناسنامه لزومی نداشت، هرکس رای می‌داد سرانگشت سبابه دست او را با ماده مخصوصی که می‌گفتند تا چند روز پاک نمی‌شود، سیاه می‌کردند. من شخصا چند بار توانستم رای دهم.

مسئول تشکیلاتی که گروه ما را رهبری می‌کرد با پنبه و ماده مخصوصی که در اختیار داشت، هر بار به راحتی رنگ انگشت‌مان را پاک می‌کرد. در صورتی که برای به تصویب رساندن موضوع رفراندوم، هیچ احتیاجی به این اعمال، که آشکارا چگونگی برگزاری انتخابات را زیر سوال می‌برد نبود. به علاوه طرح شعار تغییر قانون اساسی، صداقت دکتر مصدق و جبهه ملی را که تا آن زمان برای اجرای قانون اساسی مبارزه می‌کردند، مورد تردید قرار می‌داد. به خصوص که عوامل دست راستی داخلی و رسانه‌های خبری غرب از شعار «تغییر قانون اساسی» این عنوان «ایران، یک قدم به طرف کمونیزم» را بیرون کشیدند. دولت مصدق را متهم می‌کردند که مملکت را به سویی می‌کشاند که شوروی آن را ببلعد. با توجه به آن‌چه قبلا در آذربایجان و کردستان پیش آمده بود، بخش عمده‌ای از طبقات مختلف به وحشت افتادند. عواملی که در صدد کودتا و سرنگونی حکومت مصدق بودند، از این وحشت استفاده کردند.

منبع: منوچهر کی‌مرام، رفقای بالا، بی‌جا: شباویز، چاپ اول، اردیبهشت ۷۴، صص ۱۷۴-۱۷۵.