چرایی کم‌بارشی ایران نسبت به برخی کشورهای همسایه عربستان باران دارد و ایران ندارد؟

امسال برخلاف پیش‌بینی‌ها، بارش‌های قابل توجهی را در فصل پاییز شاهد نبودیم  و بارشهای اخیر نیز درحدی نبوده که نیاز کشاورزی استان را رفع کند.
اگر در فصل زمستان نیز وضعیت به همین شکل ادامه یابد با کاهش بارش‌ها، کاهش ذخایر برفی، کاهش آب پشت سدها و آب های زیر زمینی همگی دست در دست هم خواهند داد و کشاورزی و کشت پاییزه امسال را با مشکل روبه‌رو خواهند کرد.رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور با تاکید بر این که امکان تغییر انرژی سامانه‌های بارشی توسط انسان وجود ندارد و کم‌بارشی بر تمام نقاط خاورمیانه و آسیای میانه حاکم است، گفت: اخبار منتشر شده درباره عقیم‌سازی سیستم‌های بارشی و تغییر مسیر آن‌ها به کشورهای دیگر شایعه است و از نظر هواشناسی صحت ندارد.

یک پاییز خشک بی‌باران

تغییر و تحولات ناپایدار هوا در سالیان گذشته و دخالت‌های بی‌مورد بشر در اکوسیستم حیاتی، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و کشت‌های غرق‌ابی به همراه نابودی محیط زیست جهانی و… از جمله عوامل کاهش باران‌ها در طی سالیان اخیر است.در همین حال پاییز ۱۴۰۲ فصلی تقریباً بی‌باران بودیم و قطعاً زمستان امسال با همه بارش‌هایی که می‌بارد باز زمستانی کم باران و در کل سالی کم بارش خواهیم داشت.

ایران در تب و تاب بی‌بارانی‌های ممتد و طولانی می‌سوزد و خشکسالی‌های سالیان اخیر چونان خوره بر پیکره اقتصاد و صنعت و کشاورزی و دامداری ما مسلط است. سال‌های آخر دهه هفتاد از خشک‌ترین سال‌های چهار دهه گذشته اعلام شده بود، این در حالی است که با آغاز نیمه دوم دهه هشتاد تا به امروز که اوایل زمستان سال ۱۴۰۲ هستیم خشک سالی رکوردی جدید در کشور ما به جای گذاشته است. از سال زراعی ۸۶- ۸۵ تا به امسال بارندگی حتی نسبت به سال‌های کم آب آخر دو دهه گذشته، سیری نزولی را آغاز کرده که همچنان ادامه دارد.

چهارسال خشکسالی پیاپی
ایران در سال جاری وارد چهارمین سال خشکسالی و کم‌بارشی شد. به‌گونه‌ای که بر اساس داده‌های هواشناسی، از ابتدای سال آبی جاری تنها ۳۶ میلیمتر بارندگی دریافت کرده است که با توجه به بارش‌های ۶۳.۲ میلیمتری بلندمدت ۴۲.۲ درصد کاهش بارندگی دارد. در برخی شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌ها دلایلی از جمله تاثیر هارپ، (‌پروژه تحقیق از یونوسفر با استفاده از ارسال امواج فرکانس بالا به این لایه و بررسی برهمکنش این امواج با لایه یونوسفر زمین) انتقال ابرها و سامانه‌های بارشی به کشورهای همسایه برای کم‌بارشی ایران منتشر شده است اما به گفته رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور به دلیل گرمایش جهانی و تغییرات اقلیمی، سامانه‌های بارشی مجال تقویت و بارندگی را پیدا نکرده‌اند و این شرایط در تمام نقاط آسیای میانه و خاورمیانه حاکم است همچنین سیستم‌های جوی انرژی بسیار بالایی دارند که انسان توانایی تاثیرگذاری بر آن‌ها را ندارد.

احد وظیفه در واکنش به اخبار منتشر شده مبنی بر تغییر مسیر ابرها، «هارپ» به عنوان علل تفاوت بارش ایران و کشورهای همسایه اظهار کرد: طی روزهای گذشته اخباری منتشر شده است که در کشورهای همسایه شمال غرب ایران برف وجود دارد ولی در کوه‌های ایران برفی نیست اما نکته قابل توجه این است که کم‌بارشی و خشکسالی در تمام مناطق آسیای میانه و خاورمیانه حاکم است.

تمام کشورهای ایران، سوریه، عراق و حتی ترکیه همچنین کشورهایی که در شمال شرق ایران در منطقه آسیای مرکزی قرار دارد نیز دچار کم‌بارشی و کمبود آب شده‌اند. این مسئله که برخی کشورهای اطراف ایران بارش برف بیشتری را نسبت به ایران تجربه می‌کنند کاملا به تفاوت‌های اقلیمی کشورها مربوط است.

وی با ذکر مثالی ادامه داد: عامل اصلی خیزش گرد و غبار و توسعه بیابان‌ها در ترکمنستان کم‌بارشی و مصرف بی‌رویه آب است. نکته بسیار مهم این است که به‌هیچ وجه نباید شرایط جوی و میزان بارندگی‌ کشورها را با یکدیگر مقایسه کرد. میانگین بارش‌های بلندمدت ترکیه حدود ۵۵۰ تا ۶۰۰ میلیمتر است اما میزان میانگین بارندگی‌های بلندمدت ایران به حدود ۲۰۰ میلیمتر رسیده است بنابراین می‌توان گفت که بارش‌های کشور ترکیه به‌طور کلی بین ۲.۵ تا ۳ برابر از ایران بیشتر است.

عربستان باران دارد و ایران ندارد؟

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور افزود: در برخی اخبار به بارندگی‌های مناسبی در عربستان اشاره شده که ایران آن را تجربه نمی‌کند این در حالیست که این کشور در دهه‌های اخیر به‌طور میانگین شش میلیمتر کاهش بارندگی نسبت به بلندمدت داشته است. بر اساس آمارها میانگین بارندگی‌های سالانه این کشور حدود ۶۰ میلیمتر ثبت شده که از بارندگی‌های ایران بسیار کمتر است.

وی با تاکید بر اینکه تغییرات اقلیمی جهانی است و تاثیرات مهمی بر گردش سامانه‌ها و الگوهای جوی گذاشته است، گفت: گرمای کم‌سابقه‌ حاکم بر خاورمیانه، شمال افریقا و شرق مدیترانه یکی از دلایل اصلی نفوذ نکردن سامانه‌های جوی به این مناطق است و عملکرد سامانه‌ها نسبت به گذشته ضعیف‌تر است. عقیم‌سازی سیستم‌های بارشی و یا انتقال آن‌ها به مناطق دیگر شایعه است و این موضوعات بر اساس علم هواشناسی صحت ندارد.

سیستم‌های جوی بسیار پرانرژی هستند و قدرت بالایی دارند و بشر توانمندی تاثیرگذاری بر این سامانه‌های جوی را ندارد. درست است که انسان در محیط زیست دخالت‌های زیادی کرده و آسیب‌های بسیار زیادی به آن زده است اما در زمینه عقیم‌سازی سیستم‌های بارشی خوشبختانه توانایی ندارد و نباید به این شایعات توجه کرد.

وظیفه در پایان ضمن تاکید بر اینکه همه مناطق جهان با نوسان بارندگی مواجه هستند، گفت: میانگین بارندگی‌های ایران حدود ۲۳۰ میلیمتر ثبت شد این درحالیست که در سال‌های ۹۷ و ۹۸ میزان بارندگی‌ها به حدود ۳۲۰ میلیمتر رسیده بود اما طی سال‌های اخیر که با کم‌بارشی، خشکسالی و گرمایش جهانی مواجه هستیم، کاهش یافته است. این شرایط اقلیمی میزان بارندگی‌ها را تغییر می‌دهند. تغییرات اقلیمی به‌خصوص دخالت‌های انسانی موجب تشدید پدیده‌های حدی به اشکال مختلف همچون خشکسالی و کم‌بارشی و وقوع بارش‌های شدید و سیل‌آسا شده و تخریب محیط زیست، جنگل‌زدایی و گسترش بیابان‌ها را در پی داشته است.

بحران حفظ منابع آبی در دوران خشکسالی

رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: سال گذشته در استان‌های جنوب غرب همچون چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، خوزستان، ایلام، کرمانشاه شرایط چندان بد نبود و شرایط مطلوبی داشتند اما بارش در سایر نقاط کشور همچون استان‌های تهران، قزوین، سمنان، خراسان رضوی و تقریبا نیمه ‌شرقی کشور به‌ طور شدیدی زیرحد نرمال بود، با وجود تجربه شرایط بهتر بارشی در سال جاری، چهارمین سال پیاپی است که در خشکسالی متوسط تا بسیار شدید و استثنایی به سر می‌برند. نکته بسیار مهم این است که با طولانی‌تر شدن خشکسالی، تاثیرات منفی آن نیز بیشتر و شدیدتر می‌شود.وی افزود: کشور طی پاییز امسال میانگین دمایی بالاتری را نسبت به سال گذشته تجربه کرد، به‌گونه‌ای که طی هفته‌های گذشته غالب نقاط کشور دمایی بیش از نرمال را تجربه کردند.

در کشور ما، سال هاست بحث‌های جدی برای حفظ منابع آب، بهره‌برداری مناسب از بارش‌های فصلی با روش‌های گوناگون آبخیزداری مطرح شده و حتی در مناطقی از کشور با اجرای این روش‌ها دستاوردهای خوبی هم حاصل شده است، اما هنوز یک برنامه جامع و کلان در این خصوص وجود ندارد و حتی در مواردی حاکم شدن شیوه‌های متکی بر آزمون و خطا، اجرای سراسری روش‌های موفق ذخیره‌سازی طبیعی آب در کشور را متوقف کرده است. حتی اگر کمی بارش‌ها در فصل زمستان چند سال اخیر در بسیاری از شهرها و مناطق کشور، چندان نگران کننده به نظر نرسد، اما به هر حال ضروری است تا مسئولان همچنان از اهمیت توجه به حفظ منابع آب کشور با در نظر گرفتن این نکته که ایران درمنطقه جغرافیایی خشک و گرم قرار دارد، غافل نشده و برای جلوگیری از خطر بروز خشکسالی در کشور از هم اکنون چاره‌اندیشی کنند.

پاییز ۱۴۰۲ بی‌آنکه بارانی بیاید رفت و زمستانی خشک اما نسبتاً گرم و بی‌باران شروع شده است. آب و هوای کشورمان دستخوش تغییراتی شده به گونه‌ای که در پاییز امسال مقدار بارش گزارش شده بسیار کم بوده و این مسأله زنگ خطر جدی برای حیات همه ما و موجودات زنده است. هم اکنون نیز شرایط دمایی به گونه‌ای است که نه زمستان است و نه تابستان، نه بهار و نه پاییز، گویی شرایط آب و هوایی در این روزها، فصل دیگری به جز چهار فصل سال را در ذهن‌هایمان تداعی می‌کند!

معمای هوای ملایم

تاکنون سابقه نداشته که در اوایل دیماه که سردترین فصل سال است هوا این طور ملایم و تا حدودی بهاری باشد. به عنوان مثال در استان نیمه خشک فارس که در دو، سه دهه گذشته با پدیده ناخوانده خشکسالی روبرو بوده در این موقع از سال در بسیاری از خانه‌ها، شعله بخاری‌ها کم و شوفاژ خانه‌ها بعضا خاموش شده و مصرف گاز نیز تا حدودی کاهش داشته است.

در پاییز امسال میزان بارندگی‌ها در فارس نسبت به میانگین بلند مدت ده‌ها درصد کاهش یافته و در میان استان‌های کشور در مقایسه با مدت مشابه بلند مدت، از جمله استان‌های اول کاهش بارندگی‌ها در سال زراعی جاری بوده است. باز باران، باز بارانی که نیست و ما همچنان در انتظار رحمت بارش‌های الهی بر کوی و دشت و برزن و بر مزارع و کشتزارهای خویشیم.

روزنامه ابتکار