چگونه باغ جلالیه به دانشگاه تهران تبدیل شد؟

سرویس تاریخ «انتخاب»؛ روز دوشنبه ۱۵ بهمن ۱۳۱۳ سنگ بنای دانشگاه تهران در باغ موسوم به جلالیه گذاشته شد و امروز درست ۸۷ سال از آن روز می‌گذرد. مجله‌ی خواندنیها در شماره‌ی ۴۰ خود به تاریخ ۱۸ بهمن ۱۳۳۷ به مناسبت ۲۴ سالگی تاسیس دانشگاه تهران گزارش جالبی از چگونگی انتخاب زمین دانشگاه منتشر کرد که خواندن آن خالی از لطف نیست:

در سال ۱۳۱۳ که وزارت معارف با آقای علی‌اصغر حکمت بود اعلیحضرت فقید [رضاشاه] به ایشان امر می‌کنند که مقدمات تاسیس دانشگاه را فراهم کنند. آقای حکمت پس از مطالعات زیاد بالاخره محل فعلی دانشگاه را که در آن زمان باغ جلالیه نامیده می‌شد و با شهر مسافت زیادی فاصله داشت انتخاب کرده و به هیأت وزرا پیشنهاد می‌کنند؛ ولی اکثر وزرا با این پیشنهاد مخالفت کردند و رفتن شاگردان مدارس را به این محل صلاح نمی‌دانستند و می‌گفتند این محل خیلی دورافتاده و پرت است و پیشنهاد می‌کردند که محلی نزدیک به خیابان ناصرخسرو و یا لاله‌زار برای این کار در نظر گرفته شود. آقای حکمت که پیشنهادکننده‌ بوده‌اند، از پیشنهاد خود دفاع کرده و می‌گویند: «شهر تهران در آتیه بزرگ خواهد شد و این محل که در حدود دویست هزار متر مربع وسعت دارد از هر حیث برای محل دانشگاه شایسته است.» ولی هیأت وزیران به اتفاق آرا پیشنهاد ایشان را رد می‌کنند. در همین لحظه اعلیحضرت فقید وارد جلسه‌ی هیأت وزیران می‌شوند و پس از جلوس سوال می‌کنند: «موضوع مذاکره چه بود؟» آقای حکمت موضوع را به عرض ایشان می‌رسانند و اعلیحضرت فقید می‌فرمایند: «بسیار جای خوبی را در نظر گرفته‌اید. من با اسب برای گردش خیلی به این باغ رفته‌ام جای خوبی است.» پس از این مذاکره هیأت وزیران پیشنهاد وزارت فرهنگ را تصویب می‌کنند و بودجه‌ی خرید محل تامین می‌گردد.

ابتدا حاجی رحیم آقای اتحادیه صاحب باغ جلالیه آن را متری ۸ ریال قیمت می‌گذارد ولی بعد از مذاکرات زیاد از طرف وزارت فرهنگ متری چهار ریال و پانزده شاهی خریداری می‌گردد. در پانزدهم بهمن ۱۳۱۳ اولین سنگ بنای دانشگاه به دست رضاشاه پهلوی کار گذاشته شد، به این ترتیب که قبلا لوحه‌ای از فلز تهیه کرده و روی آن تاریخ بنای دانشگاه را حک کرده بودند. این لوحه را در صندوقچه‌ای سنگی قرار دادند و روی آن روغن پارافین گداخته ریختند تا رطوبت در آن نفوذ نکند و آن را در دل زمین قرار دادند. سپس اعلیحضرت فقید اولین سنگ بنا را به دست خود روی آن گذاشتند و بلافاصله عمله و بنا شروع به کار کرده پیِ بنا را که در چند متری عمق زمین بود بالا آوردند.

اولین ساختمان‌هایی که در باغ جلالیه شد؛ عمارت مدرسه‌ی حقوق بود و پس از آن به تدریج دانشکده‌های دیگر ساخته شده و دانشکده‌های علوم و ادبیات که فعلا [۱۳۳۷ خورشیدی] ساختمان آن به پایان رسیده است در سال‌های اخیر به امر اعلیحضرت محمدرضاشاه پهلوی ساخته شده [...]. بد نیست در آخر این تاریخچه اضافه شود که نام «دانشگاه» و «دانشکده» و «دبیرستان» و «دبستان» و «استاد» و «دبیر» و «آموزگار» نیز به ضمیمه‌ قانون تاسیس دانشگاه بنا به پیشنهاد وزارت معارف آن روز انتخاب و به تصویب مجلس شورای ملی رسید.