سینمای ایران از تولد تا پنج‌سالگی؛ ۱۳۲۷ تا ۱۳۳۲ / پرخرج ترین فیلم فارسی چه بود؟ / چند فیلم ساخته شد؟

سرویس تاریخ «انتخاب»؛ آن‌چه در پی می‌خوانید گزارش جالبی است از صنعت فیلم‌سازی در ایران از آغاز آن یعنی زمانی که نخستین فیلم به نام «طوفان زندگی» با فیلم‌برداری اسماعیل کوشان و کارگردانی علی دریابیگی در استودیو «میترا فیلم» تهیه و در اردی‌بهشت ۱۳۲۷ در تهران به نمایش درآمد تا بهمن ۱۳۳۲، وقتی که فیلم «دختر چوپان» با بازی شهلا ریاحی بر روی پرده بود. گزارش پیش رو در مجله‌ی اطلاعات هفتگی، شماره‌ی ۶۴۸ مورخ ۹ بهمن ۱۳۳۲ منتشر شد:

پنج سال و نه ماه پیش [اردی‌بهشت ۱۳۲۷] هنگامی که اولین فیلم فارسی که در ایران تهیه شده بود در سینما رکس به معرض نمایش گذاشته شد، هیچ‌کس باور نمی‌کرد صنعت فیلم‌برداری در ایران چنان پیشرفت کند که در مدت پنج سال تعداد استودیوهای فیلم‌برداری تهران به ۳۵ برسد و در یک سال بیش از ۲۰ فیلم تهیه شود!

اولین فیلم فارسی که در ۳۹ شب در بهار سال ۱۳۲۷ نمایش داده شد «طوفان زندگی» بود. این فیلم را دکتر کوشان در استودیو میترا تهیه کرده بود ولی بی‌تجربگی و نداشتن وسایل آن را به صورتی درآورده بود که حتی خوشبین‌ترین اشخاص نیز با دیدن آن می‌گفت هنوز خیلی زود است که ما بتوانیم فیلم برداریم. تنها کسی که نومید نشد و از راهی که پیش گرفته بود منحرف نگردید خود دکتر کوشان بود.

چند ماه بعد «واریته بهاری» دومین فیلم دکتر کوشان نمایش داده شد و چند ماه پس از آن «زندانی امیر»...

نخستین فیلم ایرانی که به دیدنش می‌ارزید

دکتر کوشان با کوشش و پشتکاری عجیب دوربین و نوارفکن و حلقه‌ی فیلم خود را به دوش کشیده بود و به این طرف و آن طرف می‌دوید و به دنبال همین فعالیت‌های دائم بود که «شرمسار» به بازار آمد. «شرمسار» اولین فیلمی بود که به دیدنش می‌ارزید؛ آواز دلکش آن را رونق بخشیده بود و صحنه‌های فیلم بر خلاف آن‌چه قبلا نمایش داده بودند تیره و تار نبود.

شرمسار ۱۰۲ شب در تهران نمایش داده شد و در پی آن بازار استودیوسازی و فیلم‌برداری ناگهان رونق یافت و در مدت سه ماه و چند روزی که شرمسار سالن سینماها را پر می‌کرد بیش از پانزده استودیوی فیلم‌برداری در تهران تاسیس شد.

دوربین‌های ۱۶ و ۳۵ میلی‌متری به کار افتاد، کارگردانان و هنرپیشگان و فیلم‌برداران تازه از گوشه و کنار پیدا شدند و چند ماه بعد به تدریج ساخته‌های آن‌ها به بازار آمد. کم‌کم وضع چنان شد که تقریبا همیشه یکی دو سینمای تهران فیلم فارسی نمایش می‌دادند.

پردرآمدترین فیلم فارسی

«مستی عشق» دومین فیلم دیدنی دکتر کوشان (پارس‌فیلم) بود و پس از آن «مادر» به اشتراک «دلکش» که ۱۰۷ شب نمایش داده شد رکورد کلیه‌ی فیلم‌های فارسی را شکست. «شرمسار» و «مادر» دلکش را که آن وقت فقط خواننده‌ای محبوب بود به عنوان هنرپیشه‌ای که فیلم‌هایش بیش از همه خریدار و علاقه‌مند دارد معرفی کرد و چندی بعد که سومین فیلم او «افسونگر» نمایش داده شد این موضوع کاملا ثابت گردید. افسونگر پردرآمدترین فیلم‌های فارسی بود و دلکش برای بازی در آن دویست و پنجاه هزار ریال [۲۵ هزار تومان] گرفت و این بزرگ‌ترین رقمی است که تاکنون در ایران به هنرپیشه‌ای پرداخته شده است.

در فیلم‌های «مستی عشق» و «شرمسار» یک هنرپیشه‌ي هنرمند دیگر نیز بازی می‌کرد؛ اسم او دانشور بود. پس از آن مدتی به خارج سفر کرد و اکنون که بازگشته در استودیو فیلم‌برداری بدیع مشغول بازی در فیلمی است.

ظهور ناصر ملک‌مطیعی

فیلم «ولگرد» اولین فیلمی بود که در استودیو «پارس‌فیلم» تهیه نشده بود و در تهران با موفقیت عجیبی روبه‌رو شد به طوری که درآمد آن تقریبا در حدود فروش «افسونگر» بود. «ولگرد» علاوه بر این موفقیت، یک چهره‌ی تازه نیز به تماشاچیان نشان داد: ناصر ملک‌مطیعی.

ناصر ملک‌مطیعی با همان یک فیلم شهرت فراوانی یافت و با بازی در «افسونگر» و فیلم رنگی «گرداب» (با مهین دیهیم) معروف‌ترین و محبوب‌ترین هنرپیشگان مرد فیلم‌های فارسی شد.

ملک‌مطیعی به تازگی [۱۳۳۲] فیلمی نیز در «پارس‌فیلم» بازی کرده است که شاید تا یک ماه دیگر [اسفند ۱۳۳۲] به نام «غفلت» به بازار بیاید.

تئاتری‌هایی که سینمایی شدند

در این میان عده‌ای از هنرپیشگان سابقه‌دار تئاتر نیز به کار سینما پرداختند:

خانم شهلا [ریاحی] هنرپیشه‌ي معروف، در هفت فیلم: «خواب‌های طلایی»، «دزد عشق»، «یک نگاه»، «چهره آشنا»، «گناهکار»، «دختر سرراهی» و «دختر چوپان» هم‌بازی او بود. معزدیوان، فکری، قنبری، ناهید سرفراز و عده‌ای دیگر نیز هر کدام در یکی دو فیلم بازی کردهند و از مهرداد، که در کار تئاتر سابقه‌ای ندارد ولی از هنرپیشگان بااستعداد و خوش‌سیمای ایران است تاکنون فیلم‌های «مادر»، «چهره آشنا»، «افسونگر» و «شب‌های تهران» تهیه و نمایش داده شده است.

آمار فیلم‌های فارسی

بر روی هم تاکنون ۳۷ فیلم فارسی که در تهران تهیه شده نمایش داده‌اند که اولین آن‌ها «طوفان زندگی» و آخرین آن‌ها «دختر چوپان» است که اکنون در سینماهای تهران نشان داده می‌شود. این ۳۷ فیلم را ۱۶ استودیو تهیه کرده‌اند که اکنون اسامی هر کدام را با فیلم‌های آن‌ها به نظر شما می‌رسانیم ولی ضمنا این نکته را خاطرنشان می‌کنیم که همان‌طور که گفته شد اکنون تعداد استودیوهای فیلم‌برداری تهران (که همه هم تابلو دارند) در حدود ۳۵ است که عده‌ای از آن‌ها مشغول تهیه‌ي فیلم هستند، عده‌ای هنوز در خم یک کوچه‌اند و عده‌ای تازه سفارش دوربین داده‌اند.

اما فیلم‌های فارسی که تاکنون نمایش داده شده است:

استودیو میترا فیلم: «طوفان زندگی»

 پارس‌فیلم: «زندانی امیر»، «واریته بهار»، «شرمسار»، «مستی عشق»، «مادر»، «دزد عشق»، «افسونگر»، «گرداب»، «چهره آشنا»، «شب‌های تهران» و «بی‌پناه».

مرادی‌فیلم: «کوشکن» و «پشیمان».

استودیو بدیع: «شکار خانگی».

دیانا فیلم: «گل‌نسا»، «بازگشت»

استودیو البرز: «دستکش سفید»، «عمر دوباره»، «زنده باد خاله»، «گناهکار»، «لغزش».

آرین‌فیلم: «پریچهر».

مدائن فیلم: «خواب‌های طلایی».

هنر فیلم: «یاغی»، «ملا نصرالدین».

شرق فیلم: «یک نگاه».

ایران فیلم: «ولگرد».

ایران‌نو فیلم: «اشتباه».

عمر خیام: «جدال با شیطان».

عصر طلایی: «مشهدی عباد»، «دختر چوپان».

شهریار فیلم: «میهن‌پرست».

شهرزاد: «محکوم بی‌گناه».

کاویان‌فیلم: «دختر سرراهی».

از میان این فیلم‌ها «شرمسار» ۱۰۲ شب، «مادر» ۱۰۷ شب، بیش از همه نمایش داده شده ولی درآمد «ولگرد» و «افسونگر» بیش از دیگران بوده است.

کمتر از همه فیلم «یک نگاه» (فقط یک سانس) نمایش داده شده است!

پرخرج‌ترین‌ فیلم

پرخرج‌ترین فیلم‌هایی که تاکنون ساخته شده فیلم «آقامحمدخان قاجار» است که تهیه‌ی آن در استودیوی «پارس‌فیلم» در حدود یک سال طول کشیده و یک میلیون و هشتصد هزار ریال [۱۸۰ هزار تومان] خرج آن شده است. این فیلم به زودی در تهران نمایش داده خواهد شد...

برای تهیه‌ی یک فیلم به طور متوسط دویست و پنجاه هزار ریال [۲۵ هزار تومان] فیلم خام لازم است و برای آن‌که فیلمی بتواند خرج خود را دربیاورد حداقل باید ۶۰ شب در تهران نمایش داده شود. معمولا از درآمد فروش بلیت ۳۰ درصد آن سهم دولت، ۳۵ درصد سهم سینما و ۳۵ درصد سهم تهیه‌کننده‌ی فیلم است.