قسمت ۲۲/ وقتی نصرت‌الدوله فیروز، وزیر دارایی، رضاشاه را دست‌به‌سر کرد

پس از سقوط کابینه‌ی آقای سید ضیاءالدین طباطبایی قوام‌السلطنه زمام‌دار مملکت شد و از دولت آمریکا تقاضا کرد که یک عده مستشار مالی برای وزارت دارایی ایران اعزام دارند. دولت آمریکا دکتر میلسپو را به عنوان رئیس هیأت مستشاران تعیین نمود و او هم به اتفاق ۱۲ نفر معاون آمریکایی به ایران آمد.
از بدو شروع به کار مرتبا عایدات دولت رو به افزایش نهاد. حقوق کارمندان دولت که تا آن تاریخ همیشه دیرتر از آخر برج پرداخته می‌شد از بدو خدمت دکتر میلسپو مرتبا در آخر هر ماه تادیه می‌گردید و روی هم رفته وزارت دارایی ایران روح تازه‌ای پیدا کرد. وقتی نصرت‌الدوله فیروز وزیر دارایی گردید معلوم نیست از چه نظر به قرارداد دکتر میلسپو خاتمه داد. از تاریخ عزیمت دکتر میلسپو از ایران عایدات دولت رو به نقصان نهاد.
در آن اوقات من رئیس دفتر دیوان محاکمات وزارت دارایی بودم و یک روز صبح موقع کار اداری یعنی نزدیک ساعت ۸ صبح به وزارت‌خانه آمدم و با کمال تعجب ملاحظه کردم که درِ ورودی وزارت‌خانه بسته است و عده‌ای از کارمندان مالیه در خارج عمارت مانده‌اند، بدون این‌که بدانند چرا درِ وزارت‌خانه بسته مانده است. باقی‌مانده‌ی کارمندان نیز به تدریج آمدند و مثل ما پشت در ماندند، بعد از نیم ساعت یا سه ربع ساعت در را باز کردند و کارمندان وارد شدند و هر یک به اداره‌ی مربوطه رفتند و مشغول کار گردیدند و معلوم شد اعلیحضرت رضاشاه در وزارت مالیه تشریف دارند، ولی برای چه کاری شاه مملکت به وزارت‌خانه آمده و چرا در ورودی مدتی بسته مانده بود هیچ‌کس خبر نداشت.
در دیوان محاکمات مالیه دکتر حسن عظیما دادستان بود و مشارالیه از قدیم‌الایام با نصرت‌الدوله وزیر دارایی دوستی و خصوصیت داشت. بعد از رفتن اعلیحضرت از وزارت‌خانه، دکتر حسن عظیما از پشت میز خود بلند شد و به اتاق نصرت‌الدوله وزیر دارایی رفت تا اطلاعاتی به دست آورد. بعد از این‌که وزیر را ملاقات نمود و به دیوان محاکمات مراجعت کرد برای ما نقل نمود که:
شاه ایران شب گذشته در روزنامه‌ی ایران خوانده بود که عایدات دولت، بعد از رفتن دکتر میلسپو نکث نموده است و از قرار اظهار خود اعلیحضرت تا صبح نتوانسته بودند بخوابند تا این‌که صبح زود برای تحقیق کردن علت نقصان عایدات دولت به وزارت دارایی آمده‌اند و ملاحظه نموده‌اند نه وزیر مالیه نه معاون وزارت‌خانه و نه هیچ‌یک از کارمندان دوایر سر کار خود حاضر هستند لذا شدیدا متغیر گردیده و امر فرموده‌اند که در‌های ورودی تماما بسته شود و کسی را راه ندهند تا تکلیف رئیس و مرئوس را معلوم سازند.
بلافاصله آقای جلالی معاون وزارت مالیه وارد عمارت گردیده و به دفتر کار خود آمده است. اعلیحضرت به او اعتراض می‌نمایند که «چرا کارمندان این‌قدر تاخیر می‌نمایند؟!» جلالی عرض می‌کند: «ادارات وزارت دارایی ساعات کارشان با ساعات کار وزارت جنگ که خیلی زود شروع می‌شود فرق دارد و ساعت کار وزارت دارایی از ۸ صبح است و دفتر حاضر و غایب موجود است که هرکس وارد می‌شود باید امضا نماید و هرکس تاخیر کند نسبت به مدت تاخیر جریمه به او تعلق می‌گیرد.» پس از استماع توضیحات آقای جلالی اعلیحضرت امر می‌فرمایند: «در‌ها باز شود و کارمندان وارد شوند.» بعد علت نقصان عایدات بعد از رفتن دکتر میلسپو را استفسار می‌نمایند. آقای جلالی عرض می‌کند که: «اجازه فرمایید به منزل وزیر مالیه تلفن شود تا حضورا توضیحات لازمه را به عرض برساند، زیرا خود جلالی معاون وزارت‌خانه قادر به دادن توضیحات نبوده است.»
تلفن می‌نمایند و نصرت‌الدوله وزیر مالیه فورا خود را می‌رساند. شاه ایران روزنامه‌ی «ایران» را به او ارائه می‌دهند که در یک سطر رقم عایدات در آخرین سال خدمت دکتر میلسپو و در سطر دیگر رقم عایدات در سال بعد از رفتن دکتر میلسپو درج شده بود و مبلغ معتنابهی عایدات خزانه در سال بعد نقصان یافته بوده است. شاه علت نکث عایدات را استفسار می‌فرمایند و نصرت‌الدوله جواب می‌دهد که «رقم عایدات در سال بعد رقم حقیقی عایدات نمی‌باشد بلکه چند چشمه عایدات در رقم مزبور منظور نشده است و اگر رقم کل عایدات را با عایدات سال قبل مقایسه نماییم کسر ندارد بلکه قدری هم افزایش یافته است.»
اعلیحضرت پس از استماع توضیحات وزیر مالیه تشریف برده بودند. من از دکتر حسن عظیما سوال کردم که «آیا آن‌چه وزیر مالیه عرض نوده است مطابق واقع بوده و عایدات نقصان نیافته است یا این‌که مجبور شده‌اند این‌گونه توضیح به اعلیحضرت بدهند تا دچار مسئولیت نشوند.» دکتر حسن عظیما جواب داد: «ابدا توضیحات معروضه مطابق با واقع نبوده و عایدات سال بعد جدا به مبلغ زیادی نقصان یافته است که خود وزیر دارایی هم از نقصان فاحش عایدات بعد از رفتن دکتر میلسپو دچار حیرت شده بود.»

منبع: سپید و سیاه، شماره‌ی ۱۲ (۹۹۲)، چهارشنبه ۳ آبان ۱۳۵۱، ص، ۲۴.