جزئیات افتتاح رادیوی ایران؛ ۸۱ سال پیش / خطای تاریخی علی حاتمی در نخستین سکانس «هزاردستان»

سرویس تاریخ «انتخاب»: شاید بیش‌ترتان به خاطر داشته باشید نخستین سکانس از نخستین قسمت «هزاردستان» علی حاتمی را، آن‌جا که جمشید مشایخی در نقش رضا خوشنویس در حال خطاطی است و هم‌زمان رادیو در سمت راست او اطلاعیه‌های مربوط به نخستین سرشماری تهران را پخش می‌کند.. هر آن‌چه در این سکانس و چند سکانس پس از آن از رادیو پخش می‌شود - راجع به تعطیلی تهران و حومه در روز سرشماری که بناست جمعه دهم اسفند ۱۳۱۸ برگزار شود - مستند است؛ چون عینا بخشی از متن راهنمای سرشماری است که در صفحه نخست روزنامه اطلاعات مورخ پنج‌شنبه نهم اسفند ۱۳۱۸ منتشر شد، اما اتفاقا خطای تاریخی از همین سکانس نخست با نشان دادن رادیو در کنار رضا خوشنویس کلید می‌خورد، آن هم در اسفند ۱۳۱۸ که هنوز رادیو در ایران آغاز به کار نکرده! نخستین دستگاه فرستنده رادیوی ایران به نام «رادیو تهران» دو ماه پس از نخستین سرشماری عمومی در تهران، یعنی روز چهارشنبه چهارم اردی‌بهشت ۱۳۱۹ در تهران طی مراسمی باشکوه گشایش می‌یابد. فردای آن روز یعنی پنج‌شنبه پنجم اردی‌بهشت ۱۳۱۹ روزنامه اطلاعات درباره این مراسم گزارشی به شرح زیر منتشر کرد:

ساعت هفت بعدازظهر دیروز [چهارشنبه چهارم اردی‌بهشت ۱۳۱۹]آئیین گشایش دستگاه پخش صدای تهران در پیشگاه مبارک والاحضرت همایون ولایتعهد انجام گردید.

عمارت مرکز فرستنده بی‌سیم با پرچم‌های سه‌رنگ ملی و چراغ‌های رنگارنگ تزئین شده بود. سردر عمارت در پرتوی فروغ نورافکن‌ها و چراغ‌های الکتریکی مانند روز روشن شده بود. چند رشته چراغ به رنگ پرچم ایران در اطراف دکل‌های بی‌سیم نورافشانی می‌کرد.

مقارن ساعت شش بعدازظهر هیأت دولت، وزیر دربار شاهنشاهی، رئیس مجلس شورای ملی، جناب آقای شکوه رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی، جناب آقای دکتر مودب نفیسی پیشکار والاحضرت همایون ولایتعهد، جناب آقای قوام، رئیس تشریفات خارجی سلطنتی، رئیس تشریفات والاحضرت همایون ولیعهد، سران لشگر، هیأت‌رئیسه مجلس شورای ملی، معاونین وزارتخانه‌ها، رئیس و دادستان دیوان کشور، رئیس بانک ملی ایران، رئیس اداره کل شهربانی، فرماندار تهران، کفیل شهرداری، مدیران جراید، روسای کمیسیون‌های پروش افکار و روسای شعب کمیسیون رادیو همگی با لباس‌های رسمی در مرکز فرستنده بی‌سیم حضور یافتند.

تشریف فرمایی موکب مبارک

در ساعت شش و نیم موکب مبارک والاحضرت همایون ولایتعهد به مرکز فرستنده بی‌سیم نزول اجلال فرمودند.

هنگام تشریف‌فرمایی در مدخل عمارت هیأت وزیران، رئیس مجلس شورای ملی، سران لشگر، موکب مبارک را استقبال نمودند.

موکب والاحضرت همایون ولایتعهد ابتدا به تالار پذیرایی تشریف‌فرما شده از برابر صف مدعوین عبور فرمودند.

در این موقع با استجازه از پیشگاه مبارک جناب آقای علم وزیر پست و تلگراف گزارش را به قرار زیر به عرض رسانیدند:

گزارش جناب آقای وزیر پست و تلگراف

در این روز فرخنده که از اعیاد بزرگ ایران شمرده شده و سربلندی همکاران را فراهم ساخته به تشریف‌فرمایی موکب والاحضرت همایونی دستگاه پخش صدای ایران گشایش حاصل می‌نماید و غلام جان‌نثار مفتخر است گزارش آن را به عرض پیشگاه مبارک برساند.

تاسیساتی که از نظر مبارک می‌گذرد بر حسب اراده اعلیحضرت همایون شاهنشاهی و امری که در بهمن‌ماه ۱۳۱۶ از پیشگاه همایونی شرف صدور یافته انجام پذیرفته.

دستگاه‌هایی که آماده به کار شده شامل یک فرستنده امواج متوسط به نیروی دو کیلووات، یک فرستنده امواج کوتاه به نیروی ۱۴ کیلووات، یک مولد برق و ادوات انتقال صوت است.

فرستنده امواج متوسط مخصوص شهر تهران و حومه آن است و با هر موجی بین ۲۵۰ و ۳۵۰ متر قابل تنظیم و با موج ۳۳۵.۲ متر یا ۸۹۵ کیلو سیکل کار می‌کند.

فرستنده امواج کوتاه برای پخش صدا در کشور‌های دور بوده و با هر موجی بین ۱۴ و ۸۰ متر قابل تنظیم و با امواج ۱۶.۱۶ متر یا هیجده هزار و پانصد و شصت کیلو سیکل و ۱۹.۸۷ متر یا پانزده هزار و صد کیلو سیکل و ۲۷.۷۵ متر یا ده هزار و هشتصد و ده کیلو سیکل و ۳۰.۹۹ متر یا نه هزار و ششصد و هشتاد کیلو سیکل و ۴۸.۷۴ متر یا شش هزار و صد و پنجاه و پنج کیلو سیکل کار می‌نماید.

از فرستنده امواج کوتاه برای تلگراف و تلفن بی‌سیم نیز استفاده خواهد شد و نیروی آن در کار تلگرافی ۳۲ کیوات است.

مولد برق به نیروی سیصد و بیست و پنج اسب و دارای نیروی کافی برای راه انداختن دو فرستنده امواج متوسط و امواج کوتاه می‌باشد.

لوازم انتقال به صوت شامل دو مجموعه میکروفون و تقویت‌کننده بوده و به وسیله آن‌ها می‌توان دو برنامه مختلف به وسیله دو فرستنده پخش نمود.

این دستگاه‌ها که از نظر خصایص با آخرین ترقیات فن بی‌سیم مطابقت می‌نماید در ماه‌های بهمن و اسفند ۱۳۱۶ به کارخانه تلفنکن سفارش و در اواخر آذرماه ۱۳۱۸ تحویل و نصب آن‌ها در فروردین ۱۳۱۹ به پایان رسیده است؛ و ابنیه‌ای که جهت برقرار نمودن آن‌ها ساخته شده به وسعت دو هزار و دویست و چهل متر مربع و در ظرف هفت ماه به وسیله شرکت هوختیف انجام و با وسایل تهویه و گرم کردن و خنک کردن مرکزی تمام شده در این ابنیه توسعه بعدی منظور گردیده است.

پنجاه و هشت کیلومتر کابل مخصوص، دستگاه فرستنده را به نقاط لازمه شهر و مرکز گیرنده بی‌سیم نجف‌آباد متصل می‌نماید و بدین وسیله انتقال سخنرانی‌ها از آن نقاط امکان‌پذیر می‌باشد. پس از تحویل شدن دو دستگاه فرستنده امواج کوتاه دیگر که از بنگاه بل‌استاندارد خریداری و در آتیه نزدیکی نصب خواهند شد و دوازده دستگاه فرستنده امواج متوسط محلی که در شهرستان‌ها برقرار خواهند گردید سازمان پخش صدا در کشور شاهنشاهی توسعه خواهد یافت.

دستگاه‌هایی که به عرض پیشگاه مبارک رسید برای این‌که از نظر مبارک بگذرد و گشایش یابند آماده هستند.

تشریف‌فرمایی به استودیو

مقارن ساعت شش و سه ربع پس از پایان گزارش، موکب مبارک به استودیو تشریف‌فرما شدند، جناب آقای نخست‌وزیر، جناب آقای وزیر دربار شاهنشاهی، جناب آقای اسفندیاری رئیس مجلس شورای ملی، جناب آقای وزیر پست و تلگراف، رئیس و نایب‌رئیس کمیسیون رادیو، پیشکار والاحضرت همایون ولایتعهد، رئیس دفتر مخصوص شاهنشاهی در التزام رکاب بودند.

والاحضرت همایون ولایتعهد استودیو را بازدید فرموده و در هر قسمت توضیحات لازم به عرض رسید.

گشایش دستگاه پخش صدا

در ساعت ۱۹ (هفت بعدازظهر) والاحضرت همایون ولایتعهد به وسیله فشار تکمه گشایش دستگاه پخش صدا را اجازه فرمودند. بلافاصله سلام شاهنشاهی نواخته شد و جناب نخست‌وزیر در مقابل دستگاه بیانات زیر را ایراد نمودند.

بیانات جناب آقای نخست‌وزیر (احمد متین‌دفتری)

به نام نامی اعلیحضرت همایون شاهنشاهی

در این ساعت و روز فرخنده رادیوی ایران به دست مبارک والاحضرت همایون ولایتعهد گشایش یافت.

هم‌میهنان را به این عطیه شادباش گفته از طرف آنان سپاس بی‌منتهی به آستان مقدس شاهنشاه بزرگ عرضه می‌دارد و شکرانه بی‌پایان به پیشگاه شاهنشاه‌زاده جوان‌بخت تقدیم می‌نمایم.

از این پس فاصله‌ای که کشور ما را از جهان و پایتخت را از اکناف کشور دور می‌کرد نخواهد بود؛ اخبار داخلی و وقایع عالم پیوسته بی‌درنگ منتشر و شنیده خواهد شد.

از امروز دستگاه آموزشی که برای پرورش افکار در رشته‌های مختلف دانش ایجاد شده تعلیمات خود را بی‌واسطه و تاخیر به گوش شنوندگان خواهد رسانید و همگی یکسان و در یک زمان از این نعمت بهره‌مند خواهند گردید.

به شکرانه این موهبت هم‌میهنان باید همواره در افزودن دانش خویش و به کار بستن آن در راه تعالی کشور کوشیده خاطر خطیر همایونی را از این رهگذر خوشنود ساخته خود را شایسته عطایای بیش‌تری بنمایند.

تعلیمات گوناگونی که به وسیله رادیو به منظور بسط دانش و آسان کردن راه زندگی به زبانی ساده داده خواهد شد برای همگان قابل استفاده خواهد بود.

برای کشاورزان، آموزگارِ نیکو و بازرگانان را راهنمای بی‌غرض و برای اهل ذوق و دانش مصاحب دانشمند است.

نغمات موسیقی ساعات فراغت شنوندگان را قرین شادی و سرور نموده روح را به افکار بلند و خصایل پسندیده رهنمون گشته و برای کار و کوشش بیش‌تری آماده خواهد ساخت.

در آینده نزدیکی وسیله شنیدن رادیو در دسترس همگی گذاشته شده تمام اهل کشور در هرجا که باشند آسان و بلکه به رایگان از آن برخوردار خواهند گشت.

بازدید از دستگاه‌های دیگر

پس از پایان بیانات جناب آقای نخست‌وزیر، والاحضرت همایون ولایتعهد به اشکوب‌های دیگر تشریف‌فرما شده دستگاه‌ها و ماشین‌آلات را بازدید فرموده و در ساعت ۱۹ و نیم بازگشت فرمودند.

خبر گشایش دستگاه پخش صدای تهران به زبان فارسی به وسیله رادیو داده شد، سپس خبر گشایش به زبان‌های عربی، ترکی، فرانسه، روسی، انگلیسی و آلمانی نیز داده شد.