یادداشت‌های محمدعلی فروغی پنجشنبه ۶ اسفند ۱۲۹۸؛ مجلس شورای ما ابهت و متانتش بیش‌تر از مجلس انگلیس است!

سرویس تاریخ «انتخاب»؛ صبح در هوتل کرزن تحت‌القلیان [صبحانه] خوردم. در وقت دست و رو شستن تغار چینی هوتل را شکستم. بعد از تحت‌القلیان که به اتفاق میرزاغلامحسین‌خان خوردم و رفتم به کارلتون هوتل مشغول کار شدم.

نصرت‌الدوله [وزیر خارجه] کاغذی به میلران صدراعظم فرانسه نوشته بود، خواند. من تصویب کردم. یحیی‌خان آن را تند دانست ولی تصرف جزئی در آن کرد. بالاخره متفق شدیم. نصرت‌الدوله از من خواهش کرد لایحه خسارات عثمانی را تکمیل کنم. بعد‌از‌ظهر این کار را کردم.

ناهار به اتفاق نصرت‌الدوله و یحیی‌خان و انتظام‌الملک در ناهارخانه هوتل خوردیم و سر ناهار در باب تجارت آزاد صحبت کردیم. خلاصه ترتیبی که من برای لایحه خسارات نوشته بودم نصرت‌الدوله پسندید و دادیم ماشین کنند و عصر به اتفاق غفارخان رفتیم به پارلمنت انگلیس.

در مجلس وکلا مباحثه از مسئله اسلامبول بود که کنفرانس صلح تصمیم کرده است آن را برای عثمانی بگذارد. بعضی مخالف بودند ولی چنین استنباط می‌شود که اکثریت موافق است و در این باب پیشرفت خواهد شد. اما پارلمنت انگلیس اگرچه عمارتش از بیرون خیلی بیش‌تر عظمت دارد مثل بقیه ابنیه فرنگی، ولی درون آن هم خالی از عظمت نیست. مسئله در این است که شکل آن به کلی با پارلمان فرانسه متفاوت است. بنایی است چهارگوش و در دو ضلع طولانیِ طالار [تالار] نیمکت‌های متعدد در صف‌های عدیده گذاشته شده اجزای پارلمان می‌نشینند. در یک ضلع اقصر درب ورود است و در مقابل آن غرفه رئیس است و آن غرفه بسیار کوچکی است که جز یک نفر رئیس کس دیگر جا نمی‌گیرد. وسط طالار بین دو صف نیمکت‌ها خالی است و محل عبور و مرور است، جز این‌که دو سه ذرع از آن‌که جلوی رئیس است میز گذاشته شده و روی آن کاغذ و کتاب است. تماشاچی‌ها همه در بالاخانه‌های اطراف طالار جا دارند. وکلا غالبا بیرون طالار گردش و تنفس می‌کنند و بسیاری از نیمکت‌ها خالی است. گاهی اوقات هم بعضی از وکلا جلوی در ایستاده بودند. وکلایی که نطق می‌کردند سر جای خود می‌ایستادند. در بین نطق یک نفر وکیل یکی دیگر برمی‌خاست و توضیح می‌داد. تا او برمی‌خاست ناطق می‌نشست تا آن یکی حرف خود را بزند و بنشیند و آن اولی دوباره برمی‌خاست. چند نفر از وزرا هم بودند. وضع نشستن وکلا و وزرا خیلی از روی بی‌اعتنایی و آزادی بود. وقتی که ناطق حرف پسندیده می‌زد به اجتماع می‌گفتند hear hear و چون حرف ناپسند می‌زد قال و قال می‌کردند. گاهی اوقات هم به شدت می‌خندیدند. روی هم رفته مجلس شورای ما ابهت و متانتش بیش‌تر است اگر معنویتش کمتر است.

قریب به ساعت هشت برخاسته به هوتل مراجعت کردیم و من و انتظام‌الملک و میرزاغلامحسین و فریدالسلطنه به اتفاق شام خوردیم و آمدیم به هتل کرزن خوابیدیم. امروز در هوتل کارلتون به ما اطاق دادند و بنابراین فردا یکسره به آن‌جا خواهیم رفت و کرزن هوتل را ترک خواهیم گفت و بینی ‌بین‌الله خیلی سرد است.

امروز هوا خوب بود و آفتاب و حتی شب مهتاب هم بود و ستاره‌ها دیده می‌شد.

منبع: یادداشت‌های روزانه محمدعلی فروغی، به کوشش محمدافشین وفایی و پژمان فیروزبخش، تهران: بنیاد موقوفات دکتر افشار و سخن، چاپ هفتم، ۱۳۹۸، صص ۳۲۴ و ۳۲۵.