یادداشت‌های محمدعلی فروغی یکشنبه ۲۹ شهریور ۱۲۹۸؛ در موزه البرت مخصوصا قالی مقبره شاه صفی حکایت غریبی است

صبح باز کنار رودخانه رفته گردش کردم و پل واترلو و آن ناحیه را دیدم. در مراجعت در یک کتابخانه فرانسوی این کتابچه و یکی دیگر و سه نقشه و کتاب شهر لندن خریدم.

ناهار با ناصرالملک و همسفر‌ها مهمان علاءالسلطنه بودیم. میرزا حسین‌خان را هم دیدم و از دیدن یکدیگر خوش‌وقت شدیم. همان‌جا با پرفسور برون با تلفون مذاکره کرده قرار گذاشتیم سه‌شنبه صبح آن‌جا بروم.

بعد با رفقا به راهنمایی غفارخان به موزه تاریخ طبیعی و موزه البرت تماشا رفتیم. موزه تاریخ طبیعی انواع و اقسام حیوانات از میکروب‌ها و حشرات گرفته تا فیل و کرگدن مومی کرده با کاه پر کرده بود. خیلی عالی و مخصوصا برای مطالعه تحصیل خوب بود. در موزه البرت انواع اشیای نفیس و قدیمی بود. اشیای ایرانی همه قسم از قلمدان و ظروف و اوانی گلی و فلزی و پارچه و نقاشی و آلات و ادوات و قالی و جعبه و ... بود. مخصوصا قالی مقبره شاه صفی که زمان ناصرالدین‌شاه فروخته شد حکایت غریبی است. مجسمه‌ها و آثار ممالک دیگر هم چه اصل و چه تقلید از قبیل: مجسمه موسی و داود میکل آنژ و غیر‌ها دیدیم. بعد، چون موقع منقضی شد بیرون آمده خواستیم چای بخوریم هیچ جا باز نبود، ناچار منزل آمدیم خوردیم و بعد موقع شام رفتیم به گریل روم هوتل برای این‌که لباس شب نپوشیم.

بعد از شام حساب خودم را با انتظام‌الملک از بابت حساب پاریس تفریق و تفریغ کرده سیصد و هفتاد فرانک که بدهکار بودم دادم.

در سفارت از بابت مجمع ملل با نصرت‌الدوله [وزیر خارجه]و علاءالسلطنه صحبت کردیم.

منبع: یادداشت‌های روزانه محمدعلی فروغی، به کوشش محمدافشین وفایی و پژمان فیروزبخش، تهران: سخن، چاپ هفتم، ۱۳۹۸، صص ۲۲۱ و ۲۲۲.

پی‌نوشت‌:

در آبان‌ماه سال ۱۳۹۵ حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در انگستان در یادداشتی در صفحه تلگرام خود داستان رسیدن فرشی ایرانی متعلق به زمان صفوی به موزه «ویکتوریا و آلبرت» لندن را این‌طور توضیح داد:

[..]بافت این فرش که جفت بوده است به سفارش شاه طهماسب در سال ۹۴۶ هجری برای استفاده در آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی پایان یافته است و این در بخش بالایی فرش با متن زیر به روشنی قابل فهم است:

«جز آستان توام در جهان پناهی نیست

سر مرا بجز در این حواله گاهی نیست

عمل بنده درگاه مقصود کاشانی ۹۴۶»

تخمین زده می‌شود که در خلق این فرش پشمی که با نخ‌های ابریشمی با ظرافتی در حد ۵۳۰۰ گره در هر ده سانتی‌متر و با اندازه ۱۰.۵۱ متر طول و ۵.۳۴ متر عرض بافته شده است باید حداقل ده نفر بافنده تمام وقت در حدود چهار سال به بافتن آن زمان اختصاص داده باشند. این فرش بسیار زیبا، رنگ آبی به عنوان پیش‌زمینه و رنگ‌های قرمز، زرد، سبز و سفید و سیاه را به نحو بسیار زیبایی در کنار هم ممزوج کرده است.

بر اساس آن‌چه در تاریخ ثبت شده است، این فرش برای اولین بار در سال ۱۸۸۸ میلادی توسط شرکت زیگلر از منچستر که در ایران به صادرات فرش اشتغال داشته و در تبریز و سلطان‌آباد (اراک قدیم) هم شعبه داشته است بعد از زلزله اردبیل خریداری شده است.

چنان‌چه نقل شده است متولیان آرامگاه شیخ صفی‌الدین اردبیلی برای تامین هزینه بازسازی و ترمیم مجموعه شیخ صفی به فروش این فرش زیبا اقدام کرده‌اند. این فرش قبل از فروش به طور اساسی ترمیم شده است که احتمالا باید در اثر زمین‌لرزه آسیب جدی دیده باشد [..]شرکت زیگلر بعد از این، این فرش را به شرکتی به نام رابینسون می‌فروشد که آن هم فرش را در سال ۱۸۹۳ در نمایشگاه بزرگ اشیای هنری در لندن به معرض فروش می‌گذارد.

نماینده موزه ویکتوریا و آلبرت که از داوران این نمایشگاه بوده است موکدا به موزه توصیه می‌کند که این فرش را با توجه به ارزش هنری فوق‌العاده آن خود بخرد. موزه فقط می‌توانسته ۱۵۰۰ پوند استرلینگ برای خرید این فرش اختصاص دهد که خریدار به کمتر از ۲۰۰۰ پوند راضی نمی‌شود و موزه برای آن‌که فرصت تاریخی خرید فرش را از دست ندهد از خیّرین کمک می‌گیرد تا باقی‌مانده پانصد پوند را تامین کند. با تلاش به عمل آمده موزه بدین ترتیب موفق می‌شود که در همان سال این اثر بزرگ هنری را خریداری کند.

موزه ویکتوریا و آلبرت این اثر هنری را گنجینه‌ای بزرگ برای خود محسوب می‌کند و برای به نمایش گذاردن آن همواره برنامه‌های ویژه‌ای را به اجرا گذارده است. تا سال‌ها پیش این فرش به صورت عمودی در موزه به نمایش گذاشته می‌شد که از حدود بیش از ده سال پیش مدیران هنری به این نتیجه رسیدند که بنا بر ضرورت‌های ایمنی برای جدا نشدن تار و پود فرش لازم است که فرش به صورت افقی و به صورت طبیعی نمایش داده شود و این علی‌رغم این واقعیت بود که فرش با توجه به بزرگی خود بخش زیادی از فضای موزه را به خود اختصاص می‌داد. (ایسنا ۱۷ آبان ۹۵)