سفرنامه فرهاد مسعودی، دیدار از کشور شوراها (شماره ۶)؛ سیبری دیگر اردوگاه کار اجباری نیست!

روس‌ها نسبت به وسایل ارتباطی، چه در داخل شهرها و چه در فواصل شهرها، با اهمیت زیاد می‌نگرند. وسیله نقلیه شهرهای بزرگ در درجه اول مترو است. مزیت متروی شوروی نسبت به متروی سایر ممالک ایستگاه‌های لوکس و فوق‌العاده تمیز و زیبای آن است. ایستگاه‌های مترو با آن‌که ده‌ها متر زیر زمین قرار دارد عموما با سنگ‌های مرمر ساخته شده و تابلوهای زیبا و چلچراغ‌های نفیس و لوسترهای مجلل آن‌ها را زینت بخشیده است.

اتوبوس‌ها نیز که برخی با بنزین و برخی با برق کار می‌کنند بسیار تمیز و مرتب هستند و ایستگاه‌های اتوبوس نیز مدرن و مجلل می‌باشند. ایستگاه اتوبوس‌ها عبارت است از اطاقکی کوچک بتونی که در آن نیمکت‌های مبله برای نشستن مسافران تعبیه شده، و دیوارهایش نیز به وسیله سنگ‌های رنگارنگ و تابولهای مختلف تزئین گشته است.

ارتباط میان شهرها، بیش‌تر به وسیله قطار و هواپیما صورت می‌گیرد. در شوروی به خطوط هواپیمایی داخلی توجه خاصی مبذول گشته و تقریبا تمام ایالات و شهرهای بزرگ به وسیله خطوط هوایی با هم مربوط شده‌اند. روی باند فرودگاه‌های مجهز شهرهای عمده، عموما هواپیماها و هلی‌کوپترهای کوچک و بزرگ به چشم می‌خورد. هزینه هواپیما تقریبا نصف قیمت بلیط ترن می‌باشد زیرا جهت رفت و آمد در این سرزمین پهناور الزاما استفاده از هواپیما ضروری است و فواصلی را که هواپیما طی چند ساعت قادر است طی کند، با ترن حداقل چند روز طول می‌کشد. کما این‌که هواپیمای مخصوص اعلیحضرتین در سفر سیبری با وجود آن‌که از نوع «ایلوشین – ۱۸» و مجهز به موتور و پروانه جت بود، «با قدرت ۶۵۰ کیلومتر در ساعت به طور متوسط» از لنینگراد تا ایرکوتسک قریب ده ساعت در پرواز بود. تازه ایرکوتسک در منطقه جنوبی صفحات مرکزی شوروی قرار دارد و از آن‌جا تا ولادی‌وستک منتهی‌الیه صفحات شرقی شوروی  نیز ۹ ساعت راه است. هنگامی که اطلاع داده شد برنامه مسافرت اعلیحضرتین سه روز تمدید شده و باید برای حرکت به سوی سیبری آماده شویم. نام سیبری بی‌اختیار خاطره اردوگاه‌های کار اجباری و «استپ»های یخ‌بسته را در خاطر ما مجسم می‌ساخت، اما آن سیبری که ما به چشم دیدیم، با سیبری‌ای که بدان می‌اندیشیدیم تفاوت فراوان داشت.

وقتی هواپیما بر فراز منطقه سیبری رسید به جای اردوگاه‌ها و سرزمین‌های یخ‌زده، به جنگل‌های عظیم و انبوه برخوردیم که پایین پای ما سراسر سطح زمین را پوشانده بود و درختان بلند جنگلی، عظمت و زیبایی خاصی به آن سرزمین سبز و خوش‌آب و هوا می‌بخشید. اهالی ایرکوتسک که اکنون جمعیت آن به نیم میلیون نفر بالغ می‌شود اکثرا قیافه معمولی روس‌ها را دارند، اما در میان آن‌ها اقلیتی نیز با چهره پهن و چشمان ریز که خاص نژاد زرد می‌باشد زندگی می‌کنند. آن‌ها بومیان این منطقه هستند که در حوالی مغولستان چین قرار گرفته است.

مردم سیبری در خانه‌های چوبی زندگی می‌کنند زیرا علاوه بر آن‌که چوب در برابر سرما و باران و برف مقاوم‌تر و در عین حال عایق‌تر از سیمان و آجر می‌باشد، به واسطه وجود جنگل‌های انبوه قیمت آن نیز بسیار نازل است و احداث خانه‌های چوبی بیش‌تر مقرون به صرفه است تا خانه‌های سیمان و آجری.

در سیبری اعلیحضرتین از سد براتسک دیدن فرمودند. این سد که از جمله عظیم‌ترین سدهای دنیاست در رونق و‌آبادانی منطقه سیبری نقش مهمی ایفا می‌کند.