سرویس تاریخ «انتخاب»: عصر روز چهارشنبه دوم خرداد ۱۳۵۸ آیت‌الله طالقانی در یک مصاحبه مطبوعاتی با حضور خبرنگاران داخلی و خارجی جزئیات مذاکره شش‌ساعته‌ای را که در قم با امام خمینی داشتند، تشریح کرد. مشروح این پاسخ‌های ایشان که فردای آن روز در روزنامه اطلاعات منتشر شد به این شرح بود:
برای ایجاد هماهنگی بیشتر در راهبری انقلاب و به‌خصوص میان دولت و شورای انقلاب هر چند گاه یک بار چنین مذاکراتی خواهیم داشت، به ویژه که امام خمینی به علت این‌که در قم هستند و ممکن است گاهی از نظریات دولت و شورای انقلاب پیرامون مسائل مملکتی، اطلاع کامل نداشته باشند.
محور اصلی مذاکرات شش‌ساعته قم چگونگی تدوین قانون اساسی و تسریع در ادامه این قانون برای آگاهی و تصمیم‌گیری ملت ایران است و مسئله دیگر چگونگی تشکیل مجلس موسسان بوده است
در شرایط فعلی چه در داخل و چه از خارج درباره قانون اساسی بحث‌هایی می‌شود که ما از جهت تصویب این قانون اساسی و چگونگی اجرای این نظام که برای جمعی مبهم است لازم دانستیم که به این مسئله با ضرورت نگاه کنیم – البته طرحی هم در مورد نحوه تشکیل شوراها که از طرف رفقای همفکر من تدوین شده بود بررسی گردید تا نوع کار و اظهاراتی که اعضای شوراها دارند روشن گردد ولی من نظر دادم که مسئله قانون اساسی و تشکیل مجلس موسسان قبل و پیش از تدوین قانون شوراها مورد بررسی قرار گیرد البته به عقیده من مسئله شوراها از نظر من حق تقدم دارد، چون این شوراها کارش اندیشه‌سازی برای جامعه است. مردم با تشکیل این شوراها می‌توانند عملا و رأسا در تعیین سرنوشت خویش مشارکت داشته باشند و این مسئله مهمی است از نظر جمهوری اسلامی. به همین جهت من عقیده دارم هرچه زودتر ابعاد این طرح بررسی شود تا مردمی که سال‌ها از دخالت در سرنوشت خویش محروم بودند، به طور فعال و موثر در اداره مملکت دخالت نمایند و یقینا با تصویب تصویب طرح تشکیل شوراها بار سنگین دولت سبک‌تر خواهد شد.
قانون اساسی چگونه خواهد بود
امیدوارم به قدر کافی این قانون پیشرفته باشد تا مردمی که با وحدت کلمه توانستند نظام طاغوتی را سرنگون سازند و به مرز حضور در اداره امور مملکتی به دست خودشان و با رای خودشان برسند البته من در این‌جا باید به یک مسئله اشاره کنم و آن این است که اسلام به نظر من نه تنها در دنیا ناشناخته مانده بلکه در بین مردم خودمان هم ناشناخته مانده است یعنی این بعد اسلام اجتماعی و سیاسی است. گرچه در حال حاضر جوانان و مردم ما در مسیر این بعد اجتماعی سیاسی و انقلابی اسلام قدم برمی‌دارند ولی اگر تفهیم شود کمک بزرگی خواهد بود تا همه جهت و سمت انقلابی اسلامی داشته باشند.
در قانون اساسی ایران خواهید دید که این فقط ادعا نیست که کار مردم به مردم واگذار شود. هم‌اکنون در بسیاری از کشورها این شوراها با شرکت مردم تشکیل شده است معذالک می‌بینیم که در عمل آن‌طور که باید و شاید پیاده نشده و اکثریت مردم حق نظارت را ندارند – چه در غرب، چه در شرق – فرقی نمی‌کند. در غرب که آن‌ها اسم خود را گذاشته‌اند دموکراسی ولی در باطن در این کشورها قدرت در دست سرمایه‌داران است و این سرمایه‌داران هستند که سرنوشت مردم را تعیین می‌کنند – در کشورهای کمونیستی هم همین‌طور است. ولی ما با تکیه بر آیات قرآن کریم می‌بینیم که خطاب آیات قرآن با «مردم عامه است»؛ یعنی قرآن نفع و مصلحت همه مردم را در نظر می‌گیرد. همه مردم آزادند و همه مردم باید از سفره طبیعت که برای همگان گسترده شده است به یک سان بهره‌مند شوند، نه این‌که عده‌ای بخورند و عده‌ای گرسنه بمانند و فقط بنده خدا باشند. قانون اساسی بر این اصل استوار است.
انواع سرمایه‌داری
درباره سرمایه و سرمایه‌داری نظام کاپیتالیستی بحث‌های مفصلی باید داشته باشیم و این نظام ابعاد و معانی مختلفی دارد. یک نوع سرمایه داریم که وابسته به غرب است، که البته همان سرمایه‌دار مثل عامه مردم استثمار شده است و آلت فعل. یک نوع سرمایه‌داری استعماری در غرب است که به صورت سرمایه در گردش است و این نوع استعمار سرمایه‌داری از اواخر قرن ۱۸ شروع شد که همه چیز از جمله سیاست و دین و ملیت را زیر نفوذ دارد و در واقع قیام کمونیستی هم در مقابل چنین سرمایه‌داری است.
یک نوع سرمایه‌داری هم داریم که پایه و اساس آن بر دو مبنا قرار دارد: یکی مسئله زمین و منابع طبیعی که در این سرمایه‌داری این ثروت انحصار یک عده خاص است و دیگر مسئله «ربا» هست و اسلام از اول در تشریح نوع کار رباخوار گفته است که فرد رباخوار به خدا اعلام جنگ داده است و محارب با خدا و مفسد فی‌العرض یعنی این...
حالا مردم کی به سراغ این رباخواران بروند، این مسئله دیگری است و اما مسئله زمین و منابع طبیعی در اسلام است که اساسا زمین در اسلام ملی است و به همین زودی قانونی را که در این زمینه بررسی شده است اعلام می‌کنیم قسمتی از این قانون اولا راجع به زمین‌های داخل شهرستان‌هاست البته افرادی برای خود زمین تهیه کرده‌اند و زمین‌خواران پول‌هایی را از مردم گرفته‌اند و این‌ها نباید از داشتن زمین محروم شوند و باید به اندازه خانه و زندگی زمین داشته باشند. یک قسمت هم زمین‌های عمومی موات و بایر است که در سطح کشور سرمایه‌داران وابسته به دربار سابق و قدرت‌های محلی در ید اختیار خود درآورده‌اند و این هم از نظر اسلام چون مالکیت این‌ها قانونی نیست ملی خواهد شد و زیر نظارت دولت به اشخاصی که می‌توانند آن را آباد کنند کشت و کار نمایند و باغات و تاسیسات ایجاد کنند و یا برای مردم مسکن ساخته شود آن را واگذار می‌کنیم.
البته قضاوت خواهید کرد وقتی این دو اصل از میان برود سرمایه‌داری به آن معنا و استثمار را مطرح کند چه در سطح کارخانه‌ها و چه در زمینه منابع طبیعی طبعا از بین خواهد رفت و به همین جهت است که من به مردم هشدار می‌دهم که باید کارها با مطالعه انجام شود و نباید از دولت خواست که با عجله دست به کاری بزند که در مرحله هرج و مرج قرار بگیریم البته در زمینه کارخانجات اگر مصلحت باشد به تدریج در این زمینه تصمیماتی که با روح قانون اسلام مطابقت دارد اجرا خواهد شد.
مطمئن هستم که قانون اساسی مترقی خواهد بود
من در تدوین قاون اساسی شرکت مستقدیم نداشته‌ام ولی افرادی را که در این کار مشارکت داشته‌اند هم بینش اجتماعی دارند و هم شعور اجتماعی آن‌ها از یک طبقه و یا یک قشرخاص که می‌نشستند و قانون برای مملکت می‌نوشتند نیستند و من مطمئن هستم که قانون اساسی بسیار پیش‌رو و مترقی است و دولت حاضر که منبعص از رهبری حضرت آیت‌الله العظمی امام خمینی است از خط مشی ایشان نمی‌تواند خارج شود.
ملت حاضر است روزه سیاسی بگیرد
ما جنگی با کسی نداریم، اختلاف ما با ستمگران و متجاوزان یک مبارزه قهرآمیز است. ما در مرحله اول با رژیمی جنگ کردیم که ملت با آن مبارزه داشت. حالا موضع سنای آمریکا برای ما مطرح شده است که صهیونیست‌ها در آن‌جا نفوذ دارند – آن‌ها طاقت‌شان طاق شده، آن‌ها دیدند که عوامل‌شان که سال‌ها برای‌شان میلیون‌ها دلار خرج می‌کرد و آنان را برای خیانت ساخته بودند از دست‌شان خارج شده‌اند – برای این‌ها مطرح نیست که کسی چطور کشته می‌شود و به دست چه کسی کشته می‌شود. – امپریالیست‌ها یک مشت مردمی هستند که انگیزه اصلی‌شان شکم است و مادون شکم. این‌ها می‌خواهند مردم را غارت کنند، بخورند و ببرند و شهوت‌رانی کنند. این‌ها سال‌ها زحمت کشیدند و مثل هویدایی را از بین میلیون‌ها نفر از جمعیت ایران پیدا کردند تعلیمات به او دادند و حالا با از دست دادن او دل‌شان می‌سوزد. این‌ها همان کسانی هستند که میلیون‌ها نفر را در ویتنام، کامبوج و نقاط دیگر زیر بمب گرفتند. اسرائیل سال‌هاست مردم فلسطین را زیر رگبار مسلسل گرفته و آمریکا صدایش بلند نمی‌شود ولی درباره اعدام هویدا سر و صدایش بلند می‌شود. وقتی پیغمبر (ص) مکه را فتح کرد و بت‌ها را فرو ریخت فرمود «حالا این‌ها همان شیاطین دنیا هستند که بر اثر ضربه‌ای که خورده‌اند ناله سر داده‌اند – ناله سر دادن این‌ها در روحیه انقلابی ما هیچ اثری ندارد، ملت برای همه نوع محرومیت آماده است و حتی حاضرند روزه سیاسی بگیریم تا امپریالیزم را سر جایش بنشانیم.
این روزه سیاسی به صورت جلوی مصرف زیادی را گرفتن و حتی به کشاورزی اندک خود اکتفا کردن خواهد بود. در ادامه این مبارزه هست که می‌توان استعمار را از پای درآورد، استعمار باید روی این مبارزه ما حساب کند. ما نفت داریم، منابع زیرزمینی، ثروت داریم و می‌توانیم مملکت خود را خوب اداره کنیم. آن‌ها احتیاج به خلیج‌فارس و منابع نفتی خلیج‌فارس دارند. اگر آن‌ها می‌خواهند روابط خود را با ما قطع کنند، «بسم‌الله» ما حاضریم. به هر حال ما از توپ و تشر آمریکا نمی‌ترسیم. مردم می‌آیند به ما می‌گویند برای ما پیروزی انقلاب مطرح است نه پول درآوردن و خوب زندگی کردن.
کسانی که به عنوان بیکار و نیازمند به منزل‌شان مراجعه می‌کنند اما در عین حال از چند جا حقوق می‌گیرند تحریک شده‌اند و می‌آیند در صف فقرا سر و صدا راه می‌اندازند و می‌خواهند جنگ روانی برپا کنند.
تا چندی پیش به دولت بدبین بودم
[در پاسخ به این‌که آیا از کارنامه دولت رضایت دارید یا خیر؟] دولت در راس یک سازمان زنگ‌زده قرار گرفته، البته وزرا با صداقت خدمت می‌کنند، مسئله مهم ما تورم دستگاه‌های دولتی است، با یک چنین سازمانی نمی‌توان کار انقلابی صورت دارد. بجاست که دولت این کارمندان اضافی را در هر مرحله‌ای که هستند با هر سابقه خدمتی بازنشسته و بازخرید کند.
خود من تا چندی پیش به دولت بدبین بودم و حالا می‌بینم که واقعا این‌ها کار می‌کنند و توفیق این دولت تا به حال چشم‌گیر است.
روحانیون مترقی نمی‌توانند خودشان را از سیاست کنار بکشند، اساس کار اسلام بر صداقت و امانت و صداقت و قاطعیت است.
مطبوعات نباید جهت‌گیری داشته باشند
نظر من [راجع به مطبوعات] نه خوب است و نه بد است. مطبوعات باید منعکس‌کننده واقعیات باشند ولی مطبوعات نباید جهت‌گیری داشته باشند و نباید یک موضوع خاص سیاسی ایدئولوژیکی داشته باشند و در انعکاس مسائل نباید جهت‌گیری سیاسی در مطبوعات نقش بگیرد. برای این کار می‌توان ستون‌های ویژه ایدولوژیکی در نظر بگیرند و بحث‌های آزاد بگذارند، بعضی از روزنامه‌ها این کارها را می‌کنند که امیدواریم این کار را دیگر نکنند.
خلخالی مدت‌هاست برکنار است
[درباره استعفای آیت‌الله خلخالی از دادگاه‌های انقلاب] ایشان مدت‌هاست برکنار است و سمتی هم ندارد و علت آن هم شکایتی است که از تندروی ایشان شده بود. من خلخالی را فی‌النفسه آدم متدین و معتمدی می‌دانم ولی مردم قدری از محاکمات او ناراضی بودند، علت نارضایتی هم این است که او خیلی سریع و تند تصمیم گرفته است و مردم اعتراض کرده‌اند که قبلا همین هویدا که باید محاکمه و محکوم هم بشود، مردم می‌خواستند بیایند و ببینند و افکار عمومی ایران و دنیا قضاوت کنند که خائن‌تر از او هم بعد از شاه و دار و دسته‌اش وجود ندارد، چرا باید مدت کمی طول بکشد. و به‌خصوص در صحنه سیاست جهانی حق این بود که خیانت‌های او آشکارتر شود و از این جهت اعتراض مردم وارد است. مردم می‌گویند هویدا و روسای سازمان امنیت افراد موثر در سازمان امنیت که می‌توانستند اسرار زیادی را فاش سازند اگر دیرتر به سزای اعمال کثیف‌شان می‌رسیدند بهتر بود زیرا دنیا متوجه می‌شد که این‌ها با این ملت چه کرده‌اند.
[راجع به صدور حکم اعدام شاه توسط آیت‌الله خلخالی که در رسانه‌های گروهی منعکس شد] آقای خلخالی مجتهد است و هر مجتهدی می‌تواند چنین احکامی صادر می‌کند، من هم صادر می‌کنم، بله شاه واقعا از نظر افکار عمومی واقعا محکوم به اعدام است.
تصفیه کارکنان کیهان
از بس گرفتاری دارم هنوز درست مجال بررسی آن را ندارم بعضی از برادرانم را فرستاده‌ام، گزارشی آورده‌اند و من به آن عمق متن کار وارد نیستم، چه مسائلی پیش آمده از این جهت نمی‌توانم اظهار نظر کنم، مگر آن گزارش را به طور مفصل و بی‌طرفانه - مثل همه مسائلی که در مملکت پیش می‌آید، خودتان می‌دانید که ضد و نقیض زیاد گفته می‌شود – درست بررسی کنیم و بتوانم نظر بدهم. اساسا تصفیه در تمام امور و تزکیه به اصطلاح قرآن البته لازم است، اگر اشخاصی باشند که آن‌ها هنوز اندیشه‌ها و دید‌های‌شان از بقایای رژیم سابق باشد و بخواهند کارشکنی بکنند چوب لای چرخ انقلاب بگذارند، باید تصفیه بشوند، اگر این‌طور نیستند که خوب اشکالی ندارد. این روزنامه‌ای است که سال‌ها تشکیلاتی دارد، وسایلی دارد، وسایل خیلی مجهزی دارد، باید در راه انقلاب و در راه خدمت به مردم این روزنامه حفظ بشود، مثل روزنامه »اطلاعات» این نظر کلی من است.
درباره رادیو تلویزیون
آن رادیو تلویزیون مردمی و اسلامی که ما می‌خواهیم البته به آن حد نرسیده ولی تا حدی هم از او راضی هستیم، چون در یک اوضاعی که می‌بینیم افراد مسئول هنوز با تردید کار می‌کنند، آدم از آدم قاطع خوشش می‌آید حالا ممکن است اشتباه هم بکند. [در این زمان قطب‌زاده سرپرست رادیو تلویزیون بود – انتخاب].
عفو عمومی
دولت باید حق مسکن و خانه و درس خواندن فرزندان کسانی که اعدام می‌شوند تقبل کند.
مسئله‌ای که هست کارمندان وابسته به دستگاه هستند که جرایمی مرتکب نشده‌اند، عقیده من این است که باید این‌ها مورد عفو قرار بگیرند و اگر دست به کارهای جنایت‌آمیز و تحریکات زدند مجازات کرد، البته آن‌ها که دست به آدم‌کشی و جنایت و دزدی زده‌اند باید به درجات مجازات شوند و اگر کسی هم جنایت کرده باید متناسب با جرمش تنبیه شود.
رهبران کشورهای منطقه به جای سرمایه‌اندوزی در بانک‌های خارج باید به فکر رفاه ملت‌های خود باشند و الا گرفتار قهر انقلابی ملت‌ها می‌شوند.
کاندیدای ریاست‌جمهوری نیستم
وضع مزاجی‌ام اجازه نمی‌دهد که چنین مسئولیتی را قبول کنم و نه خودم را ارجح‌تعر از دیگران می‌دانم و اگر مردم بدانند کسانی از ما لایق‌ترند و صادق‌ترند و بینش آن‌ها خوب است برای اداره مملکت من هم به آن‌ها رای می‌دهم. اگر یک تکلیف شرعی به گردن من گذشتند، آن یک مسئله دیگری است.