یادداشت‌های محمدعلی فروغی، سه‌شنبه ۲۵ فروردین ۱۲۹۸: نظم و ترتیب مجلس شورای ملی ما بهتر از مجلس فرانسه است

سرویس تاریخ «انتخاب»؛ در نوامبر ۱۹۱۸ قرارداد متارکه جنگ بین متفقین و آلمان و اندکی بعد متحدانش امضا می‌شود. متفقینِ پیروزشده، طبعا شرایط خود را به متحدین تحمیل می‌کردند. کنفرانس ورسای که برای جامعه بین‌الملل از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است، در ژانویه ۱۹۱۹ آغاز می‌شود و با این‌که قرار نیست دول بی‌طرف در کنفرانس صلح نقشی داشته باشند. ایران به واسطه خسارات بسیاری که در جنگ دیده خود را با سایر دول بی‌طرف یکسان نمی‌پندارد... از همین رو در دسامبر ۱۹۱۸، هنگامی که دومین کابینه وثوق‌الدوله بر سر کار است، هیاتی به سرپرستی علیقلی‌خان انصاری (مشاورالممالک)، وزیر خارجه وقت، عازم پاریس می‌شود تا خواسته‌های ملی ایرانیان را در جامعه بین‌الملل مطرح سازد. اعضای دیگر این هیات عبارت‌اند از: محمدعلی فروغی (ذکاءالملک) رئیس دیوان عالی تمیز، سید ابوالقاسم‌خان انتظام‌الملک (عمید) رئیس کابینه وزارت خارجه، میرزا حسین خان معین‌الوزرا (علاء) وزیر سابق فواید عامه و تجارت، آدولف پرنی مستشار وزارت عدلیه و عبدالحسین مسعود انصاری پسر مشاورالممالک (به سمت منشی مخصوص هیات).

آن‌چه در پی می‌خوانید خاطرات روزنوشت محمدعلی فروغی، سه‌شنبه ۲۵ فروردین ۱۲۹۸ است:

صبح بر حسب وعده، ارفع‌الدوله منزل من آمد. گفت با مسیو پرات آمریکایی ملاقات کردم. می‌گفت «مسیو ویلسن از اعتبار افتاده، مردم آمریکا با مجمع ملل ضدیت دارند و معلوم نیست این امر پیشرفت کند. دولت آمریکا هم در مساعدت اقتصادی البته با ایران مضایقه نخواهد کرد اما در سیاست با انگلیس مخالفت نخواهد کرد. این است که شما باید با انگلیس‌ها راه بروید» و دیگر در باب مهمانی فردا که ویکنت کلر، رفیق ارفع‌الدوله، از ما [دعوت] کرده و قبول کرده‌ایم، در باب جای موعودین بعضی نظرات بود به او گفتم. بعدازظهر نواب [وزیرمختار ایران در آلمان] این‌جا آمد و گفت فردا و پس‌فردا می‌روم. لهذا به اتفاق رفتیم به کردی لیونه دو هزار و پانصد فرانک گرفته، بعد از وضع پنجاه فرانک به او دادم که به میرزا فضلعلی برساند، اما نتوانستیم تبدیل به فرانک کنیم. بعد به قهوه‌خانه رفته چای خوردیم و گردش کردیم و به اصرار او چند فقره کارت‌پستال زن لخت خریدم که بدم می‌آید. ضمنا هم قدری در باب ایران و ایرانی‌ها صحبت کردیم.

بعد از شام عبدالله‌خان پسر صمدخان [ممتازالسلطنه سفیر ایران در فرانسه] کاغذی از میرزا ابوالحسن‌خان و یکی از دبیرالملک داد. نهایت مسرور شدم؛ خاصه این‌که خبر سلامتی فامیل و بهبودی والده جواد خان را حاوی بود.

مشاور [وزیر خارجه] نقل کرد که امروز دوتاستا، منشی کل کنفرانس، را ملاقات کرده است. این ملاقاتی بود که مدتی بود گفته بودیم باید بکنند و صمدخان به مسامحه طول داده بود. باری دوتاستا اطمینان داده بود که در کارهایی که شما مدخلیت داشته باشید حرف شما را خواهیم شنید، اما حالا گرفتار کار آلمان و ایطالیا هستیم. آن‌چه از روزنامه‌ها استنباط می‌شود همین‌طور است و فعلا عجله دارند که کار آلمان را ختم کنند. نیز فردا بناست با هاردینگ انگلیسی ملاقات کند و در باب صحبت‌هایی که با او بکنند مذاکره کردیم. خدا کند خوب از عهده برآید. روزنامه منچسترگاردین انترویوی خود را ترتیب داده فرستاده بود. نواقصی داشت. به میرزا حسین‌خان [حسین علاء] دستورالعمل دادم که نواقص را رفع کند.

روز جمعه که به مجلس شورای ملی رفتیم فراموش کرده‌ام تفصیل آن را بنویسم. جای وکلا البته مفصل‌تر و زیادتر [از] مجلس ماست، اما بهتر نیست. جای تماشاچیان خیلی بهتر است؛ زیرا که ترتیب لژهای تئاتر است. جای هیات‌رئیسه خیلی کوچک‌تر از ماست. نظم و ترتیب مجلس هم از ما خیلی بدتر است. عجب این‌که وکلا نطق‌های مفصل را هم از سر جای خود می‌کردند، حرف‌های مختصر را نشسته هم می‌گفتند و با هم مشاجره و حرف یکدیگر را قطع می‌کردند.

منبع: یادداشت‌های روزانه محمدعلی فروغی، به کوشش محمدافشین وفایی و پژمان فیروزبخش، تهران: سخن، چاپ هفتم، ۱۳۹۸، صص ۹۸ و ۹۹.