آیا اعدام عباسعلی خلعتبری به خاطر توسعه فناوری هسته‌ای بود؟

سرویس تاریخ «انتخاب»: روز سه‌شنبه ۲۱ فروردین ۱۳۵۸، چهار شبعه دادگاه‌های انقلاب اسلامی به طور تمام وقت مشغول رسیدگی به پرونده اتهامی ۱۱ تن از رجال کشوری و لشکری رژیم شاه شدند. پس از ساعت‌ها دادرسی و شور هر چهار شعبه به اتفاق در ساعت ۲ و نیم بامداد روز چهارشنبه ۲۲ فروردین به اعدام همه محاکمه‌شوندگان خود رای دادند، این حکم پس از ابلاغ به مجرمان بی‌درنگ اجرا شد. عباسعلی خلعتبری، وزیر امور خارجه در دولت‌های امیرعباس هویدا (از شهریور ۱۳۵۰ تا مرداد ۱۳۵۶) و جمشید آموزگار (مرداد ۱۳۵۶ تا شهریور ۱۳۵۷) در صدر این فهرست یازده نفره قرار داشت. در سالهای اخیر این روایت در شبکه‌های مجازی زیاد دست به دست می‌شود که اعدام وی به خاطر توسعه فناوری هسته‌ای بود، امری که به هر روی تعجب خواننده را برمی‌انگیزد. اما آیا واقعا اعدام خلعتبری به خاطر توسعه فناوری هسته‌ای بود؟ واقعیت این است که وقتی شرح دادگاه خلعتبری را می‌خوانیم اصلا به چنین اتهامی برنمی‌خوریم. در ادامه شرح دادگاه عباسعلی خلعتبری را که از گزارش کیهان مورخ چهارشنبه ۲۲ فروردین ۵۸ برگرفته‌ شده، می‌خوانیم:

رسیدگی به اتهام خلعتبری در روز سه‌شنبه (۲۱ فروردین) در شعبه سوم دادگاه انقلاب با تلاوتی چند از آیات قرآن آغاز شد. در محوطه دادگاه عکس‌هایی از فداییان اسلام و شهدای انقلاب نصب شده بود و این جمله از نهج‌البلاغه روی دیوار پشت سر هیات قضات جلب توجه می‌کرد: «آن روز که ستمدیدگان به دادخواهی و انتقام از ستمگران برخیزند سخت‌تر و شدیدتر از روزی است که ستمگران علیه مظلومین بیداد کرده‌اند. (نهج‌البلاغه)»

رئیس دادگاه: آقای خلعتبری شما متهم هستید به فساد در زمین، قیام علیه حاکمیت ملی، عضویت در هیات‌حاکمه ضدملت، وزیر خارجه و عضو ارشد آن حکومت. شما شریک جرم آن حکومت بودید که به دست امپریالیست‌ها و اربابان آمریکایی اداره می‌شد. استخدام عناصر ساواک و سیا در وزارت خارجه و اعزام آن‌ها به خارج برای مراقبت جاسوسی از ایرانیان مقیم خارج. آقای خلعتبری شما از یک خانواده اصیل هستید بنابراین حقایق را بگویید و در مورد کیفرخواست اگر دفاعی دارید بفرمایید.

خلعتبری: در بازجویی که شده صمیمانه و بدون هیچ کم و کسر پاسخ دادم که وزیر امور خارجه در حقیقت کار یک رئیس‌دفتر روابط خارجی بوده. نه تنها من، بلکه پیش از من و بعد از من وظایفی به آن‌ها گذارده شده بود؛ به دربار می‌رفت و کسب تکلیف می‌کرد، و شاه در این مورد تصمیم‌گیرنده همه کارها و برنامه‌ها بود و قدم به قدم سیاست را خود دنبال می‌کرد. وجود عناصر ساواک در وزارت خارجه صحیح است. همان‌طوری که در بالا گفتم با توجه به طبیعت امور خارجه ساواک همیشه می‌خواست کار امور خارجه را کنترل کند، زیرا آن‌ها برای حفظ قدرت به وزارت خارجه اهمیت بیش‌تری می‌دادند. مدتی وزارت امور خارجه کار کنترل دانشجویان را به عهده گرفت، بعدا شورای هماهنگی برای کارهای دانشجویان تشکیل شد. آقای کاظمیان و یکی هم پرویز خوانساری در این راه تصمیم‌گیرنده بودند.

س: آیا درست بود که سفیر ایران را در خارج به نام سفیر شاهنشاه آریامهر بخوانند؟

ج: تمام فرامین برای سفرا به عنوان سفیر آریامهر صادر می‌شد.

س: شما یک فراماسونر بودید و اسم شما جزو لیست در آمده، هدف از لژ فراماسونری چیست؟

ج: من شرکت داشتم. من در فرانسه در لژ بزرگ ملی فرانسه وارد شدم البته ۲۵ سال پیش. لژ فراماسونری شهرتی را که در فرانسه دارد در ایران ندارد چون انقلاب کبیر فرانسه به دست فراماسونرهای فرانسه صورت گرفت. من در ایران فعالیتی نداشتم.

س: شاه عضو لژ نبود؟

ج: نه.

س: از جریان آتش زدن کریم‌پور شیرازی به دست شاه چه می‌دانید؟

ج: من تا به حال چنین چیزی نشنیده‌ام.

س: در جریان انعقاد قرارداد دفع زباله‌های اتمی جز شما چه کسی دخالت داشت؟

ج: من خبر نداشتم، اطلاع داشتم که یک سال پیش قرارداد بسته شده. علی‌اکبر اعتماد دخالت داشت.

س: چند قرارداد برای استرداد مجرمین بستید؟

ج: ۷۰-۸۰ قرارداد.

س: چرا با ممالک آمریکایی و اروپایی قرارداد نبستید؟

ج: با ایتالیا و آلمان غربی صحبت کردیم، قبول نکردند.

س: بعد دنبالش را نگرفتید؟

ج: شرایط ما را قبول نکردند.

س: سیا از چه مسیری با وزارت خارجه رابطه برقرار می‌کند؟

ج: مخفی است، اشخاصی بودند که سیا با آن‌ها تماس می‌گرفت.

س: نقش آمریکا در تعیین وزارت امور خارجه چه بود؟

ج: نقش رسمی نداشت.

س: شاه به فکر خودش بود یا ایران یا آمریکا.

ج: به فکر منافع خودش با همکاری آمریکا.

س: شما چرا همکاری می‌کردید؟ مگر چقدر حقوق به شما می‌دادند؟

ج: ۱۱ هزار تومان!

س: چرا به ملت خیانت کردید؟ شما که عضو این دستگاه بودید چرا پذیرفتید؟

ج: این یک ادامه خدمت بود، من عضو کاریر وزارت امور خارجه بودم. من پایه‌گذار سیستم گذشته نبودم...

س: در بانک‌های سوئیس چقدر پول دارید؟ در کدام محل؟ یادداشت کنید.

ج: ۸۰ هزار تومان در برلن و در ایران یک خانه دارم و یک آپارتمان.

س: بعد از نابودی مملکت از نظر اقتصادی و سیاسی، صادقانه حقایق را بازگو کنید. بگذارید دنیا هم بفهمد و به این ملت از نظر تاریخی خدمت کرده باشید. چرا ایران به ظفار نیرو می‌فرستاد؟ بحرین چرا از ایران جدا شد؟ چطور شد که به این آسانی از بحرین گذشتند و سه جزیره بلااستفاده را به نام‌های تنب بزرگ و کوچک و ابوموسی را به دستور امپریالیست به ایران برگرداندند؟

ج: من مسئولیتی در این کار نداشتم. بیش‌ترش در دوران مسئولیت امور خارجه من نبود.

س: دو جنایت از جنایت‌های شاه بگویید. شاه که خادم نبود، ایرانی هم نبود.

ج: بلی شاه خیانت می‌کرد، او چند نفر را به دست خود کشته است. یکی همان کشتن بختیار در عراق بود، دیگری هم موضوع زندانیان سیاسی بود که به آن صورت کشته می‌شدند. خود من و خیلی از اشخاص از این موضوع اطلاع نداشتیم وقتی که این جریانات در روزنامه‌های خارج منتشر می‌شد من باخبر می‌شدم. و جنایت دیگر شاه سانسور کتاب‌ها و عدم اجازه چاپ آن‌ها، ممنوع‌القلم کردن نویسندگان که یک جنایت بی‌معنی بود. او دستور داد جلوی امواج رادیویی را که نمی‌خواست برنامه پخش کند بگیرند.

خلعتبری در بین سخنان خود چندین بار به اشتباهات گذشته‌اش اذعان کرد و قبول کرد که نباید از شاه جنایت‌کار پیروی می‌کرد. چندین بار تصریح کرد اشتباه کردم و انسان جایزالخطاست. و مطالبی که از جانب دادگاه عنوان می‌شود تایید می‌کنم.

پس از پایان دفاعیات عباس خلعتبری، رئیس دادگاه ختم جلسه را اعلام کرد و دقایقی بعد وارد شور شد.

خلعتبری بامداد روز چهارشنبه ۲۲ فروردین ۵۸ به همراه ده تن دیگر از رجال کشوری و لشکری رژیم شاه تیرباران شد.