جانشینان احتمالی آیت‌الله بروجردی چه کسانی بودند؟

سرویس تاریخ «انتخاب»: به دنبال درگذشت آیت‌الله بروجردی در روز پنجشنبه ۱۰ فروردین ۱۳۴۰، روزنامه کیهان دو روز بعد، شنبه ۱۲ فروردین ۱۳۴۰، در گزارشی تحت عنوان «شخصیت‌هایی که برای مرجعیت تقلید صلاحیت دارند» چند نفر را به عنوان جانشینان احتمالی ایشان به عنوان مرجع عام تقلید شیعیان معرفی کرد. از جمله این حضرات عبارت بودند از: آیت‌الله (امام) خمینی، آیت‌الله شریعتمدار، آیت‌الله لنگرودی و آیت‌الله نجفی. آیت‌الله خمینی در صدر این لیست قرار داشت.

متن کامل این گزارش را در پی می‌خوانید:

هم‌اکنون در حوزه علمیه شهر قم و سایر حوزه‌های علمیه علمای اعلامی هستند که دارای صلاحیت برای مرجعیت تقلید می‌باشند.

کسی که به عنوان مرجع تقلید شیعیان انتخاب می‌شود باید اعلم‌الناس، اعلم‌العلما و به طور کلی اعلم و اتقی باشد، بدین معنی که هم از نظر تقوی و پرهیزکاری و هم از نظر علم ممتاز و ارجح باشد.

آقایانی که ذیلا نام آنان برده می‌شود طبق نظر علمای علوم دینی و کلیه اعضای حوزه علمیه شهر قم دارای صلاحیت مرجعیت تقلید و مورد اعتماد کامل حوزه علمیه هستند:

۱- حضرت آیت‌الله حاج آقا روح‌الله خمینی؛

۲- حضرت آیت‌الله آقا سید محمدرضا گلپایگانی؛

۳- حضرت آیت‌الله آقا سید کاظم شریعتمداری تبریزی؛

۴- حضرت آیت‌الله آقا شیخ عبدالنبی اراکی؛

۵- حضرت آیت‌الله حاج سید محمد محقق یزدی معروف به داماد؛

۶- حضرت آیت‌الله حاج شیخ عباسعلی شاهرودی؛

۷- حضرت آیت‌الله آقا سید شهاب‌الدین نجفی مرعشی؛

۸- حضرت آیت‌الله حاج سید مرتضی لنگرودی.

البته علاوه بر آقایان نام‌برده علمای اعلام دیگری نیز در حوزه علمیه شهر قم هستند که واجد صلاحیت مرجعیت می‌باشند، و ممکن است مرجع تقلید از میان آنان تعیین گردد.

آقایان دیگری نیز در سایر نقاط معروفیت دارند و مورد اعتماد و قبول حوزه علمیه خود و حوزه علمیه شهر قم می‌باشند.

این آقایان عبارت‌اند:

حضرت آیت‌الله حاج سید هادی میلانی در خراسان؛

حضرت آیت‌الله حاج سید احمد خوانساری در تهران؛

حضرت آیت‌الله آقا سید محسن حکیم در نجف؛

حضرت آیت‌الله آقا سید محمود شاهرودی در نجف؛

حضرت آیت‌الله حاج سید ابوالقاسم خوئی در نجف.

و باز هم آقایان علمای اعلام دیگری در نقاط نام‌برده هستند. باید دانست ممکن است مرجع تقلید از میان نام‌بردگان و یا از خارج تعیین گردد، چنان‌که پس از رحلت مرحوم آیت‌الله قمی، حضرت آیت‌الله بروجردی با این‌که دارای صلاحیت کامل برای مرجعیت بودند، در خارج معروفیت و اشتهاری چنان‌که باید و شاید نداشتند ولی به عنوان مرجع تقلید معین شدند.

اکنون توجه آقایانی که نام ‌برده شدند عموما معطوف به حفظ موقعیت حوزه علمیه شهر قم است و کمتر به مسائل دیگر می‌پردازند.

ضمنا اطاق کتابخانه و صندوق توسط دو نفر از آقایان نام‌برده حضرت آیت‌الله شریعتمدار و حضرت آیت‌الله گلپایگانی در حضور بستگان آن مرحوم مهر و موم شده است.

حضرت آیت‌الله حاج آقا روح‌الله خمینی

حضرت آیت‌الله حاج روح‌الله خمینی در سال ۱۳۲۱ هجری قمری متولد شدند و تحصیلات علمی خود را در شهر قم گذراندند.

ایشان قسمتی از سطوح را در محضر مرحوم آیت‌الله یثربی و بقیه دروس خود را در محضر مرحوم آیت‌الله حائری طی کردند.

ایشان یک درس فقه صبح‌ها و یک درس اصول عصرها در حوزه علمیه قم تدریس می‌نمایند که در یکی از دروس ایشان متجاوز از ۴۰۰ نفر دانشجو و طلاب علوم دینی شرکت دارند.

اکثر شاگردان حوزه درس ایشان فضلای طراز اول حوزه علمیه شهر قم را تشکیل می‌دهند و درس‌های ایشان توسط آقای حاج میرزا جعفر سبحانی به صورت کتاب تدوین شده و تاکنون دو جلد آن منتشر گردیده است.

مرحوم آیت‌الله العظمی آقای بروجردی در مسائل مهمی که پیش می‌آمد با چند تن از علما مشورت می‌نمودند که یکی از آنان آیت‌الله خمینی بودند.

ایشان تالیفات متعددی دارند که از جمله کتاب «طهارت (پاکیزگی از نظر قانون مقدس اسلام)»، کتاب «مکاسب محرمه (دستورات تجارت و بازرگانی از نظر دین اسلام)» و «دوره کامل اصول» را می‌توان نام برد. مهم‌ترین آثار ایشان حاشیه‌نویسی بر کتاب «عروه‌الوثقی» است که قریب ۲۰ سال وقت صرف تحشی آن نموده‌اند.

کتاب عروه‌الوثقی یک دوره کامل فقه است و حضرت آیت‌الله خمینی علاوه بر آن، بر کتاب «وسیله‌النجاه» مرحوم آیت‌الله آقا سید ابوالحسن اصفهانی نیز حاشیه نوشته‌اند.

به طور کلی اوقات ایشان عموما صرف مطالعه، نگارش و تدریس می‌شود و به همین جهت کمتر در اجتماعات دیده می‌شوند. حضرت آیت‌الله خمینی نزدیک به ۲۵ سال است که به تدریس اشتغال دارند و در دوران طلبگی نیز اجازه تدریس داشتند.

حضرت آیت‌الله آقا سید کاظم شریعتمدار تبریزی

حضرت آیت‌الله آقا سید کاظم شریعتمدار تبریزی که اطاق مخصوص کتابخانه، صندوق و تشکیلات مرحوم آیت‌الله العظمی آقای بروجردی توسط ایشان و حضرت آیت‌الله آقا سید محمدرضا گلپایگانی مهر و موم گردید از علمای اعلام و طراز اول حوزه علمیه شهر قم می‌باشند.

معظم‌له تحصیلات علمی خود را در نجف اشرف در محضر درس مرحوم آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی، مرحوم آیت‌الله نائینی و مرحوم آیت‌الله آقا رضا اراکی طی کردند و پس از پایان تحصیلات و ارتقا به مقام اجتهاد مدتی هم در محضر درس مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری بنیان‌گذار حوزه علمیه قم بودند.

پس از به دست آوردن اجازه اجتهاد بنا به تقاضای اهالی آذربایجان به آن سامان سفر نمودند و مدتی در آن‌جا به عنوان مرجع مورد قبول قاطبه اهالی بودند.

حضرت آیت‌الله شریعتمدار ده سال قبل به قم سفر کردند، دانشجویان و طلاب علوم دینی قم در این سفر ایشان را برای تدریس در قم نگاهداشتند و یک درس فقه در مدرسه فیضیه که از مدارس مهم قم است توسط ایشان شروع شد و قریب ۵۰۰ نفر از فضلا و دانشجویان قم از محضر درس ایشان که صبح‌ها قبل از درس مرحوم آیت‌الله بروجردی تشکیل می‌شد استفاده می‌کردند.

حضرت آیت‌الله شریعتمدار شب‌ها نیز در مدرسه مرحوم آیت‌الله سید محمد کوه‌کمره‌ای حجت درس اصول را آغاز کردند. پس از رحلت آیت‌الله حجت، اقامه جماعت در مسجد مدرسه حجت به ایشان واگذار گردید و عده زیادی از علما در نماز جماعت ایشان شرکت می‌کنند.

مقلدین حضرت آیت‌الله سید کاظم شریعتمداری در مشهد و تهران و به‌خصوص در آذربایجان بیش‌تر از سایر نقاط ایران است.

حضرت آیت‌الله شریعتمدار تالیفاتی در رشته‌های مختلف دارند که از جمله آن‌ها کتاب «اصول» و «دوره کامل فقه» و «رساله علمیه» و «حاشیه بر عروه‌الوثقی» را می‌توان نام برد. کتاب آخر از جمله کتبی است که مورد استفاده علمی دانشجویان حوزه علمیه شهر قم قرار می‌گیرد.

حضرت آیت‌الله آقا سید محمدرضا گلپایگانی

حضرت آیت‌الله حاج سید محمدرضا گلپایگانی در ۱۳۱۶ هجری قمری در گلپایگان متولد شدند و تحصیلات علمی خود را در اراک در محضر مرحوم آیت‌الله آقا شیخ عبدالکریم حائری، موسس حوزه علمیه قم، گذراندند.

پس از پایان تحصیلات به قم عزیمت نمودند و شروع به تدریس کردند، در سال‌های گذشته روزی سه درس و اکنون روزانه دو درس فقه و اصول دارند و در قسمت زیادی از ولایات و قم دارای مقلد می‌باشند.

معظم‌له دو مدرسه علمیه جدید در شرف ساختمان دارند که یکی از آن‌ها در خیابان تهران و دیگری در کوچه الوند در دست ساختمان می‌باشد.

تالیفاتی که تاکنون از ایشان به طبع رسیده عبارت است از رساله فارسی «منتخب‌الاحکام»، «حاشیه بر عروه‌الوثقی»، «رساله در صلوه جمعه» و چند کتاب دیگر. ایشان تالیفات متعدد دیگری نیز دارند که هنوز به طبع نرسیده است.

چندین سال است که حضرت آیت‌الله در مسجد بازار که از مساجد مهم شهر قم است و اکثر اصناف و زهاد قم در آن‌جا اقامه جماعت می‌نمایند، نماز جماعت می‌خوانند و قسمتی از بازار قم مقلد ایشان هستند.

پس از رحلت مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی مهر و موم کتابخانه و صندوق و سایر تشکیلات توسط ایشان و حضرت آیت‌الله شریعتمدار صورت گرفت.

حضرت آیت‌الله آقا سید شهاب‌الدین نجفی مرعشی

حضرت آیت‌الله آقا سید شهاب‌الدین حسینی نجفی مرعشی در سال ۱۳۱۵ هجری قمری در نجف اشرف متولد شده و تحصیلات علمی خود را در نجف اشرف در محضر درسی مرحوم آیت‌الله آقا میرزا ابوالحسن مشکینی، مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالحسین رشتی نجفی، مرحوم آیت‌الله آقا ضیاءالدین عراقی، مرحوم آیت‌الله آقا میرزا اصطهباناتی و در قم در محضر درس مرحوم آیت‌الله حاج شیخ عبدالکریم حائری طی کردند.

در سال ۱۳۴۲ قمری وارد تهران شدند و پس از یک سال توقف و استفاده از محضر مرحوم آیت‌الله آقا شیخ عبدالنبی نوری و مرحوم آقا حسین نجم‌آبادی به قم مسافرت نمودند و از آن زمان به تدریس اشتغال دارند.

شرح حال مفصل ایشان در صفحه ۲۶۴ جلد دوم کتاب «ریحانه‌الادب» آمده است و اجداد ایشان را به علمای طراز اول و سلاطین طبرستان رساندیه است.

تالیفات ایشان در حدود یکصد جلد در مسائل مهم دینی می‌باشد که از جمله آن‌ها «رساله عملیه» به فارسی و عربی، «الصناعات فقهیه» در شرح الفاظ مصطلح فقهاء، «حاشیه مکاتب شیخ انصاری»، «مشجرات آل رسول»، «المسلسلات الی مشایخ‌الاجارات»، «حاشیه کفایه» و «حواشی احقاق‌الحق» را می‌توان نام برد. مهم‌ترین کتاب ایشان همین «حواشی احقاق‌الحق» می‌باشد که مورد توجه عموم کشورهای اسلامی قرار گرفته است.

ایشان از ۳۷ سال قبل در قم مقیم شدند و نماز جماعت ایشان در صحن بزرگ اتابکی اقامه می‌شود. حضرت آیت‌الله نجفی از علمای عامه و صنفی نیز اجازه اجتهاد گرفته‌اند و در ریاضیات، فلسفه و علم کلام مطالعات عمیق دارند.