گزارش سری سفارت آمریکا در دهه ٧۰ درباره احتمال مذاکره با ایران

«انتخاب» اسناد ویکی لیکس در رابطه با ایران را که متعلق به سال های ۱۹۷۲ تا ۲۰۰۹ است، را به صورت روزانه و به منظور آگاهی مخاطبان نسبت به تحولات و اتفاقات گذشته، منتشرمی کند.

سرویس تاریخ «انتخاب»: سفارت آمریکا در امارات در گزارشی محرمانه به تاریخ سه شنبه   ۳۱ اردیبهشت ۱۳۷۰ به موضوع ایران پرداخته است.

به گزارش «انتخاب»؛ متن این سند که ویکی لیکس آن را منتشر کرده، در زیر آمده است:

موضوع سند: نظراتی درباره ایران – شیر و قفس
طبقه بندی: سری
چهارشنبه: 14:11 دقیقه بیست و یکم می 1991
از: سفارت آمریکا در امارات
به: وزیر امورخارجه

۱. سری
٢. خلاصه: این تلگراف به برخی از متغیرهای موثر بر تصمیم سازی های دولت ایران – بویژه درباره سیاست های مورد مخالفت ما – از دیدگاه تعداد زیادی از ایرانی های مصاحبه شده در دوبی می پردازد. ما به این نتیجه رسیده ایم که مذاکره درباره تسلیحات  حداقل در کوتاه مدت ممکن نخواهد بود. اما سیاست های دیگر از جمله حمایت از مخالفان خشن روند صلح مسایل مربوط به احترام به نظام است. این مسئله تا حدی به تلاش برای اثبات استقلال ایران بخصوص در برابر آمریکا، برمی گردد. اما برخلاف مسایل مربوط به بقا، این موارد در شرایط مناسب قابل تغییر خواهد بود.
٣. رابط های ایرانی ما معتقد هستند که نظام شاید آماده چنین تغییراتی باشد به شرط آنکه اینطور به نظر نیاید. به این معنی که هرگونه تغییر در مسایل کلیدی بصورت تدریجی و در برابر اقدامی متقابل انجام خواهد شد. اما درباره بزرگترین مسئله برای ایران – ارتباط با آمریکا – رهبران رژیم ... همچنان درباره چگونگی انجام تجدید روابط با هم اختلاف دارند. ایرانی هایی که ما با آنها صحبت کردیم تایید می کنند که ایران واقعا فشارهای آمریکا را احساس کرده است اما دولت این کشور تا حد بالایی در برابر تغییر سیاست های خود به دلیل این فشارها، مقاومت خواهد کرد. برخی اقدامات، مانند اظهارات مقامات عالی رتبه می تواند واقعا مقاومت در برابر تغییر را طولانی تر کند. حتی در مواردی که بیشتری تاثیر وجود داشته، یعنی محدود کردن دسترسی به سرمایه های خارجی در حوزه نفت، برخی از رابط های ما هشدار داده اند که کارآمدی این فشارها به مرور زمان کمتر خواهد شد زیرا ایران توانایی بیشتری برای سازگاری با این شرایط پیدا خواهد کرد. در عین حال ... اگر تحریم ها به تنهایی منجر به تغییر در سیاست ها نشوند، باید آنها را در کنار سیاست به کار بگیریم، با این فرض که با متحدان مان همکاری کرده و یک سیاست مشترک برای اقدام ایجاد کنیم. پایان خلاصه.
۴. مقدمه
این پیام توسط سرکنسول دوبی و بر اساس مشاهدات و تجربه همه گزارشگران ایران در برابر سرکنسول ایجاد شده است. پیش نویس آن بصورت دقیق با سفارت ما در دوبی هماهنگ شده است.
۵. بقا و احترام
آمریکا باید به دنبال استفاده از تحریم و فشار برای محدود کردن ایران باشد. درک انگیزه های ورای سیاست های ایران اولین قدم در مسیر ارزیابی کارآمدی سیاست های ما در قبال این کشور است. بر اساس گفتگوهای ما با انواع تجار، اعضای دولتی و تکنوکرات ها، تحصیلکردگان و دانشگاهی های ایرانی، اولویت های رژیم ظاهرا از دو فیلتر اصلی می گذرد: 1) بقا و 2) احترام. مسایلی که به باور رژیم با بقای آن ارتباط دارند قابل مذاکره، حداقل در کوتاه مدت نیستند. در مقابل مسایلی که به احترام ایران و استقلال عمل آن مرتبط می شوند در شرایط مناسب قابل تغییر خواهند بود.
۶. ایران زمین
بر اساس بسیاری از گفتگوها واضح است که ایرانی ها برداشت بسیار متفاوتی از دایره نفوذ خود دارند. این دایره حتی اسم هم دارد، ایران زمین. که از مرزهای پذیرفته شده ایران فراتر رفته و دقیقا بر اساس میزان نفوذ فرهنگی ایران تعیین می شود. از شرق، این دایره شامل غرب افغانستان، از شمال شامل بخش های از آسیای میانه، آذربایجان، و ارمنستان و از غرب و جنوب شامل مناطق کردنشین، شرق عراق و کل سواحل خلیج فارس می شود. زمین زمین یک مفهوم ژئواستراتژیک است. روند صلح اسراییل و اعراب در خارج از این حوزه قرار می گیرد. اما مناقشه با امارات بر سر جزایر سه گانه در داخل این حوزه می افتد. ایران زمین همچنین با دایره نفوذ رهبران مذهبی حاکم بر ایران در میان جوامع شیعه مثلا در جنوب لبنان هم متفاوت است – هرچند شاید برخی شیعیان ایرانی واقعا این نفوذ را احساس کنند.
٧. قابل مذاکره و غیرقابل مذاکره
... برای حکومت، مسایل مربوط به بقا قابل مذاکره نیستند. یکی از رابط های تاجر ما توضیح می دهد که آنها از اشتباهات شاه درس گرفته اند، اگر چهار نفر دور هم جمع شوند، آنها را از هم می پاشند. آنها اجازه نمی دهند اتفاقی که برای شاه افتاد برای آنها تکرار شود. و در صورت اضطرار دست به کشتار خواهند زد.
٨. تسلیحات ... – تغییر سریعی در کار نیست
در مسئله تسلیحات ...، همانند هند و پاکستان، مشکل ایران هم این است که احتمالا این روند هم دشوار و هم بلندمدت بوده و نیازمند نظارت دقیق خواهد بود. عراق در برابر ایران از تسلیحات شیمیایی استفاده کرده و تا آستانه تولید بمب هسته ای هم پیش رفت. روسیه، پاکستان، و هند همگی بمب هسته ای دارند. ایرانی ها اسراییل را یک تهدید هسته ای میدانند و دشمن دیگر آنها آمریکا هم تسلیحاتی با توان هسته ای را در طول تمامی مرزهای ایران در خلیج فارس گسترانده است. در چنین موقعیتی، هر حکومتی که در ایران باشد احتمالا به دنبال بمب هسته ای خواهد رفت و آن را به اولولیت امنیت ملی خود بدل خواهند کرد. بهترین راه این است که در خود ایران رفتارهای مسئولیت پذیر در سطح بین المللی دوباره ایجاد شود. اما این هم هدفی متوسط تا بلندمدت است و چشم انداز هرگونه تغییر مثبتی هم در آن بسیار کم است ...
٩. ... برخی هم آمریکا را متهم به برخورد دوگانه کرده  و به سکوت در برابر سالها کشتار فلسطینی ها توسط اسراییل در کشورهای اروپایی و خاورمیانه اشاره می کنند.
۱۰.  ...
۱۱. تلاش برای حفظ احترام
در برابر این مسایل مرتبط با بقا، سیاست هایی که اصولا برای حفظ احترام ایران از نظر استقلال مطرح می شوند، قابل مذاکره هستند. انقلاب ایران موضوعی مربوط به احترام بود – هم احترام به خود فرد و هم جلب احترام از سوی دیگران به استقلال ایران در تصمیم سازی. از زمانی که آمریکا تا حد زیادی به شاه نزدیک شد، استقلال از نفوذ آمریکا به یکی از عناصر کلیدی تلاش حکومت حاضر برای ایجاد مشروعیت تبدیل شده است. به همین دلیل است که توافقنامه جایگاه نیروهای آمریکایی با ایران تا این حد در مبارزه چندین ساله آیه الله خمینی با شاه، جایگاه مهمی پیدا کرد. آیت الله خمینی با اشاره به مصونیت نیروهای نظامی و غیرنظامی آمریکا در برابر محاکمه در دادگاه های ایران، می گفت این کار «مردم ایران را به جایگاهی پست تر از سگ آمریکایی تنزل داده است». از این نظر – یعنی احیای استقلال ایران – حتی طرفداران حکومت شاه هم حکومت اسلامی را تایید می کنند. لذا یکی از ملاحظات همیشگی حاکمان ایران درباره هرگونه تماس با آمریکا این است که چطور برخورد کنند تا اینطور به نظر نیاید که این استقلال ارزشمند را به خطر انداخته اند. به همین دلیل هیچکدام از رهبران ایرانی نمی تواند «پیش شرط های آمریکا» را برای گفتگو بپذیرد، حتی اگر آنها را قبول داشته باشد.
۱٢. ...
۱٣. مخالفت ایران با روند صلح
باید اشاره کنیم که چند تن از منابع ایرانی ما بصورت جداگانه گفته اند که آنها سیاست دولت ایران در برابر روند صلح خاورمیانه را مسئله ای در حوزه استقلال می دانند. جالب است – و در مقایسه با آنچه درباره رابط های عرب مان دیدیم، کاملا متضاد است – که اغلب ایرانی هایی که دیدیم هیچ اهمیتی به درگیری اعراب و اسرائیل نمی دادند. رابط های ما که شامل بازدیدکنندگان منظم و شناخته شده ای در ایران می شدند، اقدامات ایران در زمینه روند صلح را اقدامی محاسبه شده برای نشان دادن استقلال در تصمیم گیری می دانند. بخصوص در برابر آمریکا. البته این موضوع خارج از مسئله بقا بوده و در حوزه نگرانی های ملی گرایان ایرانی هم قرار نمی گیرد. لذا بلحاظ نظری، این سیاست امکان تغییر را دارد.