جنگ ایران و عراق چه تاثیری در قدرت گرفتن آل صباح در کویت داشت؟

«انتخاب» اسناد ویکی لیکس در رابطه با ایران را که متعلق به سال های ۱۹۷۲ تا ۲۰۰۹ است، را به صورت روزانه و به منظور آگاهی مخاطبان نسبت به تحولات و اتفاقات گذشته، منتشرمی کند.

سرویس تاریخ «انتخاب»: سفارت آمریکا در کویت در گزارشی به تاریخ سه شنبه ۱۰ مرداد ۱۳۶۸، قدرت گرفتن «آل صباح » را بررسی کرده است.

به گزارش «انتخاب»؛ متن این سند که ویکی لیکس آن را منتشر کرده، در زیر آمده است:

موضوع سند: خانواده‎های بازرگانان جایگاه خود را به آل صباح می بازند
طبقه بندی: محرمانه
سه شنبه 11:32 دقیقه اول آگوست 1989
از: سفارت آمریکا در کویت
به: سفارتخانه‎های آمریکا در منطقه و زیر امورخارجه

قسمت اول این سند را از اینجا بخوانید

سقوط سوک ال مناخ: آبشخوری برای جنت
تا سال 1980 چهار خانواده به توازن مهمی در قدرت دست یافتند. این توازن خیلی زود به هم خواهد ریخت. اولین شوک به سیستم در سال 1982 و با سقوط بازار سهام سوک آل مناخ وارد شد که جنت در آن بخش مهمی از پول و پرستیژ خود را از دست داد. اعضای جنت، بخصوص آل موتوا در برخی از بزرگترین معاملات شکست خورده منجر به فروپاشی شرکت داشتند و اشرافیت سنی تلاش کرد تا این سقوط را به طمع بی حد و حساب جنت نسبت دهد. اتهاماتی هم علیه سرکرده این خانواده، مصطفی آل سلطان، مطرح شد که از موقعیت خود به عنوان رییس بانک گلف برای بستن حساب اعضایی استفاده کرده است که به آن بدهکار بوده اند تا به این ترتیب از ثروت خانواده حراست کند.

مشکلات جنت بعد از بحران مناخ به آل صباح فرصت داد تا روابط خود با این خانواده را بازسازی کند زیرا جامعه مالی کویت از دولت خواسته بود سیستم مالی این کشور را احیا کند. خانواده حاکم بیشترین بهره را از این فرصت برد. هرچند وزیر امور مالی در آن زمان یک اشرافزاده سنی بود که علاقه ای به احیای مناخ نداشت اما دولت تصمیم گرفت تا قرض‎های بانک و بزرگترین بدهکاران آسیب دیده از این سقوط را جبران کند. حتی اتهاماتی مطرح شد که آل صباح و جنت توطئه کرده اند تا برخی ادعای رسیدگی نشده مربوط به این سقوط را هم بصورت ناعادلانه تامین کنند.

با وجود همه پیامدها، آل صباح توانست بسیاری از اعضای جنت را، بصورت مالی و اخلاقی، به خود بدهکار کند و حضور خود در فعالیت های جنت را که قبلا محدود بود، حالا گسترده کند. مثلا برای اولین بار آل صباح به عضویت هیات مدیره بانگ گلف بعد از احیای آن توسط دولت درآمد. باور گسترده این است که آل جنت تنها به دلیل پشتیبانی آل صباح توانست از آن بحران مالی نجات پیدا کند و به همین دلیل اتحاد نزدیکتری با خانواده حاکم پیدا کرده است. با این وجود آل صباح توانست از بحران سیاسی بوجود آمده به دلیل انتقادات شورای ملی از برنامه احیای مالی و انحلال بعد از آن، جان به در ببرد که این مسئله تا حد زیادی به این دلیل بود که اشرافیت سنی ثبات سیاسی را عامل ضروری برای اعتماد تجاری می داند.

جنگ خلیج فارس و اشرافیت شیعه
در حالیکه جنت از فروپاشی بازار سوک آل مناخ ضربه دید، اشرافیت شیعه هم به آرامی از جنگ ایران و عراق ضربه می خورد. به دلیل از بین رفتن روابط تجاری سودآور با ایران و انتقال مرکز تجارت با تهران، به دوبی، آنها ضربه زیادی خوردند. بانک الاهلی تحت کنترل شیعیان با مشکلات زیادی مواجه شد و برای بقا مجبور به استقراض از دولت کویت شد. همانند بانک گلف؛ در اینجا هم دولت کویت در ازای کمک خود و به نشانه وابستگی هرپه بیشتر شیعیان به خانواده حاکم، خواستار حضور در هیات مدیره شد.

اما آنچه برای اشرافیت شیعه از ضررهای مالی مهم تر بود، زیرسوال رفتن وفاداری شان بود. این مسئله زمانی وخیمتر شد که کارگران در خرابکاری در پالایشگاه KPC مشارکت کردند و عبدالفتاح البدر، رییس اهل جنت این پالایشگاه خواهان اخراج همه کارگران شیعه شد. وزیر نفت، شیخ علی خلیفه آل صباح و شیخ علی جابر آل صباح رییس بازاریابی پالایشگاه و داماد امیر، هرگونه اقدام تلافی جویانه علیه مدیران شیعه را متوقف کرده و مثلا قبازار را به عنوان معاون مدیر پالایشگاه حفظ کردند. با این وجود اشرافیت شیعه به این نتیجه رسید که فعالیت‎های اجتماعی خود را کمتر کرده و وفاداری خود را بصورت مشهود و از طریق شبکه دیوانیه اعلام کند. اکنون که جنگ فروکش کرده است، اشرافیت شیعه اکنون قدرت مالی بسیار کمتر و احساس دین بسیار بیشتر به آل صباح به دلیل حمایت‎های سال‎های جنگ دارد.

سنی ها: صدمه از درون و بیرون
اشرافیت سنی که واسطه تجارت بین ایران و عراق بوده در جریان جنگ شاهد کاهش سودآوری خود بود زیرا فعالیت‎های مالی بین دو کشور یا از بین رفته و یا به مکان های دیگری منتقل شده بود. این اشرافیت به دلیل تنوع در منافع مالی خود توانست نجات پیدا کند. بانک NBK همچنان تنها بانک کویتی است که نیاز به کمک دولتی پیدا نکرده است و لذا هیچیک از اعضای آل صباح در هیات مدیره آن حضور ندارند. با این وجود جنگ باعث کاهش قدرت اقتصادی سنی ها شد. حالا که درگیری ها تمام شده هم تصویر روشن تری ایجاد نشده است. عدم وجود منابع مالی یا علاقه از طرف عراق برای اعتبارات اضافه و خودداری دولت کویت از تامین سرمایه موردنیاز پیمانکاران کویتی برای کامل کردن پروژه های بزرگ باعث صدمه به امید اشرافیت سنی برای سودآوری فوری از بازسازی در عراق شده است. تاجران سنی به هیچ وجه فقیر نشده اند اما سرعت درآمدزایی شان با سالهای رونق فاصله زیادی دارد.

مشکلات درونی اشرافیت سنی باعث تشدید مشکلات موجود آنها نیز شده است. پسر بزرگ یوسف احمد القانی، که ثروتمندترین تاجر سنی است، بیشتر مدت دهه حاضر را در آمریکا گذرانده و دلیل آن اختلاف او با پدرش است. دیگر اعضای این خانواده هم به دلایل متعدد با هم درگیری دارند. دو خانواده سنی یعنی آل خالد و آل قرابالی نیز بر سر اسپانسرینگ سودآور مدرسه فرانسوی با هم اختلاف دارند. مجادلات مشابه بر سر کنترل دیگر سرمایه های سودآور نیز شدت گرفته و اعضای اشرافیت سنی تلاش می کنند سهم خود از این خوان اقتصادی را بیشتر کنند. این اختلافات خانوادگی باعث تضعیف سنی ها شده و نتیجه آنکه نمی توانند با اتخاذ رویکردی متحد جایگاه خود را در برابر آل صباح حفظ کنند. لذا آنها دهه حاضر را در شرایطی ضعیف‎تر از ابتدای آن، به پایان می برند، چه از نظر اقتصادی و چه از نظر سیاسی.

افزایش سیطره مالی آل صباح
هرچند سه خانواده دیگر کویت در دهه 1980 با مشکلات اقتصادی مواجه بودند اما آل صباح قدرت خود را توسعه دادند. آنها درآمدهای نفتی را در کشورهای پیشرفته سرمایه گذاری کرده و لذا آن را از گزند جنگ خلیج فارس مصون کردند (که البته کمک نیروی دریایی آمریکا در این میان بسیار مهم است). لذا سیطره مالی دولت کویت یا همان آل صباح در مقایسه با منافع بخش خصوصی کویت تقویت شد.

اعضای خانواده آل صباح همچنین توانستند ثروت شخصی خودشان را در دهه 1980 به دلیل ارتباط با دولت، افزایش دهند. ثروتمندترین عضو آل صباح شاید شیخ سالم العلی الصباح باشد که ریاست گارد ملی را برعهده داشته و از طریق معاملات تسلیحاتی با همسایگان کویت و یا کشورهای عربی به ثروت هنگفتی رسیده است. او مردی آرام، است و دیوانیه بزرگ و زیبای او تقریبا همیشه خالی است به جز در گردهمایی های عید که سفیر در آنها حضور دارد. البته حساب های بانکی او به هیچ وجه خالی نیست. یکی از بانکداران محلی اخیرا به سفیر گفته بود که شیخ سالم العلی تقریبا دو میلیارد دلار در سپرده های خود تنها در بانک های محلی دارد که او را به یکی از چهار ثروتمند کویتی تبدیل می کند.