روایتی از قدرت گرفتن «آل صباح » در کویت و نقش شیعیان ایرانی

«انتخاب» اسناد ویکی لیکس در رابطه با ایران را که متعلق به سال های ۱۹۷۲ تا ۲۰۰۹ است، را به صورت روزانه و به منظور آگاهی مخاطبان نسبت به تحولات و اتفاقات گذشته، منتشرمی کند.

سرویس تاریخ «انتخاب»: سفارت آمریکا در کویت در گزارشی به تاریخ سه شنبه ۱۰ مرداد ۱۳۶۸، قدرت گرفتن «آل صباح » را بررسی کرده است.

به گزارش «انتخاب»؛ متن این سند که ویکی لیکس آن را منتشر کرده، در زیر آمده است:

موضوع سند: خانواده‎های بازرگانان جایگاه خود را به آل صباح می بازند

طبقه بندی: محرمانه

سه شنبه 11:32 دقیقه اول آگوست 1989 / ۱۰ مرداد ۱۳۶۸

از: سفارت آمریکا در کویت

به: سفارتخانه‎های آمریکا در منطقه و زیر امورخارجه

خلاصه

دهه 1980 شاهد تغییر تدریجی موازنه قدرت میان چهار خانواده اصلی در کویت بود: خانواده حاکم الصباح، اشراف‎زادگان تاجر شیعه و سنی، و جنت (سنی‎های عراقی الاصل). آل صباح بیشترین سود را برده اند زیرا توانسته اند غلبه خود بر دولت را تثبیت کرده و حضور خود در بخش های مالی و تجارت را توسعه دهند. آل جنت بعد از سقوط بازار سهام در سال 1982 مجبور به اتحادی نزدیکتر با آل صباح شدند زیرا خانواده حاکم به خروج آنها از مشکلات مالی کمک کرد. شیعیان نیز مسیری مشابه را رفتند زیرا روابط تجاری آنها با ایران به دنبال جنگ خلیج فارس با مشکل مواجه شده بود. سنی ها هم هرچند ثروت و جایگاه خود را حفظ کرده اند اما درباره چگونگی تقسیم در این اقتصاد دچار رکود، دچار اختلاف شده اند.

به دلیل همین تغییرات در قدرت، آزادی عمل آل صباح در اتخاذ و اجرای سیاست های دولتی بیشتر شده است. این مسئله باعث تغییر چندانی در سیاست خارجی این کشور نخواهد شد زیرا خانواده حاکم اساسا طرفدار غرب است. هرچند این خانواده محافظه کار محسوب می شود اما امکان تندرو شدن آن در هیچ جهتی وجود ندارد و درباره بقای خود بسیار متحد هستند. در حوزه داخلی شاهد تلاش شدید آل صباح برای اعمال حاکمیت خود بر دیگر گروه های مخالف جامعه خواهیم بود (تغییرات اخیر در دانشگاه ها می تواند یکی از اولین نشانه ها باشد). هرچند سند تصمیم گیری جمعی همچنان در کویت قوی است و بعید است این کشور به یک دیکتاتوری تبدیل شود، اما تمرکز بیشتر قدرت در دست خانواده حاکم می تواند شرایط را برای دموکراتیک تر شدن جامعه کویت فراهم کند (تلگراف حاضر بخشی از برنامه گزارش‎دهی بعد از اتفاقات است) پایان خلاصه.

...

اشراف سنی: عملگرایی و مراقبت

مبدا جامعه کویت به زمان بنیانگذاری این کشور در اواخر قرن هجدهم برمی گردد. بر اساس سنت خانواده های بنیانگذار یکی از خود، آل صباح، را برای هدایت دولت و "مراقبت از دارایی ها" انتخاب کرده و خودشان به دنبال منافع تجاری رفتند. بسته به اینکه چه کسی این داستان را روایت کند، دلیل این انتخاب آن بوده که آل صباح توانایی زیادی در میانجی گری داشته اند و یا به این دلیل که این خانواده از همه ضعیف تر بودند و به این دلیل غیرمهم ترین (کم سودترین) بخش به آنها رسیده است). حتی امروزه هم آل صباح ترجیح می دهد خود را خانواده «حاکم» و نه خانواده «سلطنتی» بنامد که نشان دهنده سنت اولین بودن در میان اعضایی برابر است. دیگر خانواده های بنیانگذار حالا هسته اشرافیت سنی را تشکیل می دهند.

عضویت در اشرافیت سنی ثابت نیست، زیرا خانواده های سنی که در طول سالها به کویت مهاجرت کرده اند نیز در آن تلفیق شده اند. توان مالی، ثروت و ریشه سنی، عوامل اصلی پذیرش بوده اند. یکی از اعضای اشرایط سنی، دکتر فهد الراشد، مدیر سازمان سرمایه گذاری کویت (KIA) است که اخیرا در گفتگو با سفیر اعلام کرده است که پدربزرگ او با پای پیاده از روستای فقیر نجدی در عربستان سعودی خارج شده و برای امتحان کردن شانس خود در اوایل قرن بیستم به این شهر-دولت در شمال شرقی آمده است. خانواده‎های اشرافی بنیانگذار آل حمد، آل خرافی، آل شایا، آل اسیمی و آل سعد نیز همین شرایط را داشتند. برخی خانواده های با سابقه تر مانند آل عبدالرزاق تنها اخیرا به قدرت و ثروت رسیده اند. بزرگ این خانواده در یکی از مکالمات اخیر خود به سفیر گفته است در جوانی به عنوان چاه کن کار می کرده است اما اکنون ثروت خانواده اش به چندین میلیون دلار رسیده است.

اشرافیت سنی با استفاده از یک سری مدیریت‎های بهم پیوسته و متمرکز در بانک ملی کویت (NBK) که پرچم سنی‎ها محسوب می‏شود، نفوذ خود را در کل جامعه تجاری گسترش می‎دهند. مدیران این بانک معتقدند بانک ملی کویت سودآورترین بانک دنیای عرب است و امیدوارند روزی بتواند از نزدیکترین رقیب خود بانک NCB عربستان و ABC بحرین پیشی گرفته و به بزرگترین بانک عربی از نظر دارایی تبدیل شود. استعداد اجرایی این اشرافیت مدتهاست که در مناسب دولتی عالی‎رتبه نیز به کار گرفته شده است. دو مثال برای نشان دادن میزان این نفوذ عبارتند از:

• محمد عبدالمحسن الخرافی، مدیر میلیاردر NBK پسری دارد که وزیر امور مالی است و پسرعمویش هم معاون وزیر کشور و است و اقوام نزدیکش تعدادی از گذرگاه های امن کویت را کنترل می کنند.
• سه پسر محمد عبدالرحمان البهار، معاون مدیر NBK به ترتیب مدیران شرکت سرمایه گذاری داخلی کویت، بزرگترین شرکت سرمایه گذاری خصوصی، شرکت سرمایه گذاری کویت دومین شرکت بزرگ سرمایه گذاری دولتی، و مدیر یک شرکت بزرگ واردات است. یکی از برداران البهار نیز مدیر دفتر ولیعهد، برادرزاده اش عضو هیات مدیره بانک گلف و پسرعمویش عضو هیات مدیره بانک تجارت است.

اشرافیت سنی بصورت تاریخی یک وزنه لیبرال ساز در برابر آل صباح محافظه کارتر محسوب می شود. مثلا در دهه های 1920 و 1930 تاجران در تلاش ناموفق خواستار یک شورای قانونگذاری قدرتمند برای کنترل اختیارات اجرایی آل صباح شدند. حداقل در ده های اخیر، تلاش آنها برای ورود به بخش های سیاسی نه رویکردی ایدئولوژیک بلکه صرفا برای حفظ فضایی مناسب برای سودآوری بوده است. لذا انحلال شورای ملی در سال 1976 با مخالفت اشرافیت مواجه نشد زیرا فعالیت های سیاسی این شورا فضای تجارت را تحت تاثیر قرار داده بود. امروزه اعضای اشرافیت دیدگاه های متفاوتی در موضوعات مختلف سیاسی دارند. اما هدف سیاسی مشترک آنها پیشگیری از هر مشکل سیاسی، اقتصادی یا امنیتی است که به توانایی آنها در درآمدزایی صدمه بزند، از نظر اشرافیت سنی، عملگرایی مهمترین راهکار است.

...

اشرافیت شیعه: وزنه ای مقابل سنی ها

اشرافیت شیعه متشکل از سه خانواده است که از ایران و عراق در فاصله سالهای 1850 تا 1900 به این کشور مهاجرت کرده اند. بهبهانی ها (شامل آل ابوالحسن و آل معارفی)، آل کاظمی و قبازاردها. بهبهانی ها و آل کاظمی مدعی ریشه عربی هستند اما اغلب کویتی ها همه اشرافیت شیعه را دارای اصالت ایرانی می دانند. همانند اشرافیت سنی، آنها نیز با استفاده از جمع آوری ثروت و منابع مالی به این موقعیت رسیده و از استعدادهای اجرایی خود در دولت کویت هم استفاده کرده اند. فعالیت تجاری آنها متمرکز بر بانک الاهلی است و حضور آنها در دولت هم حول موضوع نفت، تحصیلات عالی و رسانه است.

اشرافیت شیعه مدتها توسط آل صباح به عنوان موازنه ای در برابر غلبه اشرافیت سنی بر تجارت و امور مالی و ارتباط با ایران استفاده می شود. عبدالمطلب الکاظمی، وزیر شیعه نفت در سال های 1975 تا 1978 در دوران ملی شدن صنعت نفت کویت فعال بود که توانست منبعی از ثروت و قدرت را برای استقلال آل صباح از اشرافیت سنی فراهم کند. اشرافیت شیعه همچنان مناصب مدیریتی وزارت نفت را برعهده دارند. امیر نیز ظاهرا از بانک الاهلی به عنوان رابط خود برای ارتباطات مالی با ایران در زمان شاه استفاده می کرده است. با شروع دهه 1980 اشرافیت شیعه و آل صباح یک رابطه کاری سمبولیک داشتند که در آن هر کدام از طرفین به دیگری برای حفظ استقلال از تاجران سنی کمک می کرد.

...

جنت: نوکیسه هایی طرفدار غرب

حنت گروهی از خانواده های سنی هستند که می توان آنها را یک قبیله نامید که در اوایل قرن 19 از شمال عراق به کویت مهاجرت کردند.این قبیله شامل آل موتووا ،آل صالح، ال سوری، آل سلطان، آل عیسی، آل بدر، آل مسلم، آل ناجی، آل جاسم، و آل یاسین می شود. تعداد جنت بیش از 10 هزار نفر است و بزرگترین گروه خانوادگی کویت محسوب می شوند. هرچند اغلب آنها لباس های سنتی کویت را می پوشند اما ترکیب جالب آنها مثلا بلوند بودن برخی از آنها باعث شده بسیار شبیه اروپایی ها شوند. آنها تقریبا بصورت انحصاری در داخل خانواده خودشان ازدواج می کنند (اگر با کویتی ها ازدواج کنند) و فاصله خود را با خانواده های سنی حفظ کرده اند.