تردیدهای طرف عراقی در مذاکرات ژنو پس از آتش بس با ایران / چرا عراق با وجود پایان جنگ، تعداد نیروهای خود در نزدیکی آبادان را افزایش می داد؟

«انتخاب» اسناد ویکی لیکس در رابطه با ایران را که متعلق به سال های ۱۹۷۲ تا ۲۰۰۹ است، را به صورت روزانه و به منظور آگاهی مخاطبان نسبت به تحولات و اتفاقات گذشته، منتشرمی کند.

سرویس تاریخ «انتخاب»: سفارت آمریکا در عراق در گزارشی محرمانه به تاریخ یکم شهریور ۱۳۶۷ درباره جنگ ایران و عراق عراق توضیح داده است.

به گزارش «انتخاب»؛ متن این سند که ویکی لیکس آن را منتشر کرده، در زیر آمده است:

موضوع سند: ایران-عراق: شب ژنو
طبقه بندی: محرمانه
سه شنبه 12:7 دقیقه بیست و سوم آگوست 1988
از: سفارت آمریکا در بغداد
به: سفارتخانه های منطقه و وزیر امورخارجه

محرمانه کل متن
خلاصه: عراق در حالی به ژنو می‎رود که بهترین خواسته ایران یعنی آتش بس را به ایران تقدیم کرده و ما معتقدیم آنها مطمئن نیستند در این مذاکرات چه چیزی به دست خواهند آورد. آنها به دنبال تضمین آزادی دریانوردی (شامل کشتی های جنگی) بدون بازرسی توسط ایران، عدم پرداخت غرامت به ایران، عدم گزارش کمیته بی‎طرف مبنی بر مقصر بودن عراق، علامتگذاری دقیق مرزهای زمینی و نهایتا پیمان صلحی که مهمترین هدف آنها را تضمین کند: عدم دخالت در امور داخلی (شامل عدم حمایت از کردها). مشکل در اینجاست که عراق احتمالا باور ندارد که یک نظام روحانی، حتی بعد از (امام) خمینی، حتما توسعه طلب/انقلابی خواهند ماند لذا هیچ پیمان صلی در بلندمدت ارزش نخواهد داشت. پایان خلاصه

هیات عراقی با تردید به ژنو می رود. آنها مهمترین خواسته ایران یعنی آتش بس – فرصت تنفس دقیقا در زمانی که عراق شرایط نظامی را برگردانده بود - را به آنها تقدیم کرده اند که احتمالا دلیل آن ترس از تهدید نظامی ایران بوده در حالیکه گارد ریاست جمهوری همچنین در مقابل آبادان به نیروهای خود اضافه می کند که می تواند هشداری به ایران باشد. اما جشن های سراسر عراق، عملی کردن چنین تهدیدی را سخت می کند.

اصلی ترین عامل تعیین کننده در مخالفت یا موافقت عراق با مذاکرات ژنو دیدگاه آنها در یک مسئله کلیدی است: آیا ایران واقعا به صلح فراگیر علاقه دارد؟ ما معتقدیم که عراقی ها خودشان به دنبال صلح فراگیر هستند. با وجود برتری نظامی کنونی، شک داریم که دیگر به فکر اشغال نظامی ایران باشند. می دانند که باید با ایران کنار بیایند و شاید به مرور زمان دوباره شرایط برگردد و ایران به دوران قدرت نظامی و اقتصادی خود برگردد. هرچند آنها با وجود کردها دست بالا را دارند اما به شدت نیازمند تضمین عدم حمایت از کردها از طرف ایران هستند. اما با وجود این تاکید بر رسیدن به یک صلح فراگیر، شک داریم که عراقی ها آنقدر ساده باشند که باور کنند هر حکومت روحانی در ایران، حتی بعد از (امام) خمینی، به انقلاب و اصول آن یعنی توسعه طلبی و مداخله در امور داخلی دیگر کشورها، از جمله عراق، پشت کند.

اگر این ارزیابی درست باشد، حدس می زنیم که هرچند طارق عزیز به دنبال طولانی نشدن دوره «نه جنگ، نه صلح» است (چیزی شبیه دوران بعد از جنگ اعراب و اسراییل در سال 1948) اما عراق در مذاکرات ژنو رویکرد زیاد مثبتی نخواهد داشت زیرا پیمان صلح به معنی آن است که ایران باید آرمان های خود را کم کند. بهرحال چند دستاورد نهایی برای عراق وجود خواهد داشت که عبارتند از:

تضمین دریانوردی آزاد در خلیج فارس/تنگه هرمز/شط، از جمله برای کشتی های جنگی، بدون بازرسی توسط ایران. اهمیت این نکته در همین دو روز گذشته بعد از پذیرش قطعنامه 598 توسط ایران مشخص شد که نامه طارق عزیز در روز 20 جولای در بیش از نیمی از مطلب درباره دریانوردی صحبت می کرد. عراق تاکید دارد که این نه تنها به دلیل اهمیتش برای عراق که به عنوان آزمایشی برای نیات ایران، اهمیت دارد. آنها در سطحی پایه ای تر به دنبال استفاده داخلی از این دستاورد هستند.

تعیین مرزهای زمینی بر اساس پیمان های قبلی از جمله پیمان الجزایر، که ایران به آن پایبند نماند. عراقی ها اکنون زین القوس، سیف سعد، و دیگر بخش های کوچک را در اشغال دارند (تنها 356 کیلومتر) که جدا از مسایل حقوقی از موضع خودشان پشتیبانی کنند. ماموران چهار سال را صرف یافتن روش هایی برای جلوگیری ازاین علاومت گذاری کردند و لذا ایران هم زین القوس، سیف السعد و دیگر مکان ها را در اختیار دارد. آنچه به خشم عراق اضافه می کند این واقعیت است که ایران در سپتامبر 1980 از همین مکان ها، شهرهای مرزی عراق را زیر آتش توپخانه ای گرفت. عراقی ها می گویند همان حملات باعث شروع جنگ شد.

لغو پیمان الجزایر درباره شط، که معنی آن بازگشت کل منطقه این رودخانه به عراق است. عراق مسئله خودمختاری را در حال حاضر باز گذاشته و می گوید که شط باید از نیروهای نظامی دو طرف خالی شود و بصورت غیررسمی حرف از داوری می زند. اما اگر ایران به تعهدات خود تحت آن پیمان عمل نکنند، هم از نظر هم داخله و هم در باره تعیین مرزهای زمینی، عراق مسلما درباره خودمختاری کل رودخانه کوتاه نخواهد آمد.

عدم صدور رای منفی توسط کمیته بی طرف. ما معتقدیم که عراقی ها به خوبی می دانند که هیچ کمیته ای رای مثبت به نفع عراق صادر نخواهد کرد. تنها نتیجه ممکن «عدم رای» است که یعنی دو طرف را در آغاز جنگ مقصر می داند. عراقی ها همیشه به این دلیل اعتمادبنفس داشته اند که از ایجاد کمیته ای برای بررسی مسئله کلی «مسئولیت جنگ» هراس نداشته اند به شرطی که به مسئله «چه کسی جنگ را آغاز کرد» نپردازد.

در واقع عراقی ها خواستار یک بررسی مستقل از سال 1982 شدند. در عین حال به چنین بررسی هم علاقه ندارند و بر بررسی مسایل در قطعنامه 598 بصورت کاملا سلسله وار، تاکید می کنند.

عدم پرداخت غرامت به ایران. یک سال پیش اگر ایران قطعنامه 598 را می پذیرفت، جایگاه بسیار خوبی داشت زیرا مجنون و فاو در اختیارش بودند و می توانست درخواست میلیاردها دلار غرامت کند. اما حالا برتری خود را از دست داده اند. عراق هم اساسا مفهوم غرامت را نمی پذیرد و می خواهند بازسازی برای یک طرف همراه با بازسازی برای طرف دیگر باشد.

با وجود اهمیت اهداف بالا برای عراق، اما مهمترین هدف آنها تضمین عدم مداخله در امور داخلی به معنی عدم حمایت از کردها و شیعیان است. وزارت امورخارجه عراق تاکید دارد که نقض همین یک مورد توسط ایران در پیمان الجزایر مبنای ادعای عراق مبنی بر نقش کل توافق توسط ایران بوده است. تضمین عدم مداخله توسط ایران بود که عراق – و صدام حسین به عنوان معاون رییس وقت حزب و سعدون حمدان به عنوان وزیر امورخارجه – را بر آن داشت که در سال 1975 عزت خود را کنار گذاشته و خودمختاری کامل خود بر شط را وانهند، چیزی که عراق و قبل از آنها، عثمانی ها، کاملا بر ان تاکید داشتند. (عراق برخلاف ایران، ساحل بسیار محدودی داشته و سیستم کلی دجله و فرات را متعلق به خود و غیر فارسی می داند). توافقنامه شاه برای عدم مداخله در سال 1975 تاثیر فوری و تعجب برانگیزی داشت – مولا مصطفی بارزانی در عرض چند هفته به آمریکا گریخت و برداشته شدن ناگهانی و کامل حمایت ایران شورش کردها را از بین برد – نتایج مشابهی هم ممکن است امروز اتفاق بیفتد. بهرحال هرچند حکومت کنونی ایران بر قابل استفاده بودن توافقنامه الجزایر درباره شط العرب تاکید دارد اما هیچ اشاره ای به تعهد اصلی خود بر اساس این توافقنامه ندارد.

یک هدف دیگر – و بسیار ظریف – برای عراق تضمین آن است که یک تحریم بین المللی بر تامین تسلیحات برای ایران ادامه پیدا کرده و نیروهای خارجی در خلیج فارس باقی بمانند. عراق مسلما در جایگاهی نیست که به قدرت های خارجی فشار بیاورد. عراقی ها هم این واقعیت را می دانند که بهترین روش برای تضمین این مسئله آن است که جنگ ایران و عراق را در راس اخبار جهان نگه دارند. متاسفانه بهترین روش برای انجام این کار هم جلوگیری از پیشرفت مذاکرات ژنو و در واقع تجدید خصومت ها است. عراق نمی خواهد این کار را به روشی انجام دهد که از جامعه بین المللی طرد شود و همه انگشت تقصیر برای جنگ را به سمت او دراز کنند.