11 پرسش در مورد فعالیت های اقتصادی سپاه

سایت اقتصاد ایرانی از مجموعه سایت های صادق خرازی سفیر سابق ایران درپاریس نوشت: سپاه پاسداران حداقل طی هفت سال گذشته به صدر خبرهای اقتصادی کشور راه یافته است. در مورد میزان حضور سپاه در اقتصاد ایران رقم دقیقی منتشر نشده است. برآوردهای اولیه نشان می دهد، حداقل طی هفت سال گذشته یازده هزار پروژه عمرانی از سوی دولت در اختیار سپاه قرار گرفته است. سرداران سپاه اعلام می کنند که حضور این نیرو در فعالیت های اقتصادی با انگیزه سازندگی صورت می گیرد ولی منتقدان سپاه براین باورند که حضور این نهاد نظامی در اقتصاد منجر به گسترش انحصار شده است. در گزارش پیش روی به یازده پرسش متداول در مورد فعالیت های سپاه مطرح شده است.

سپاه از چه زمانی اقتصادی شد؟
اولین بار هاشمی رفسنجانی، درخواست آغاز فعالیت های اقتصادی سپاه پاسداران را مطرح کرد. به گفته محسن رضایی پس از پایان جنگ، رئیس جمهور وقت از سپاه پاسداران درخواست کرد تا فعالیت های نظامی خود را به حوزه سازندگی انتقال دهند. هاشمی رفسنجانی درجایی عنوان کرده بود، سپاه باید وارد فعالیت های ساختمان سازی شود تا نوسازی کشور با سرعت بیشتری پیگیری شود. فاز اولیه تاسیس قرارگاه سازندگی خاتم انبیا هم در همین دوره آغاز شد. هاشمی اعتقاد داشت، سپاه می تواند بخش مهمی از امور اقتصادی را برعهده گیرد. فرمانده سابق قرارگاه سازندگی خاتم هم در این مورد می گوید:« قرارگاه خاتم حاصل تجربیاتی است که در دوران دفاع مقدس به دست آوردیم و ما با توجه به شاخص های مهمی که در سازندگی کشور مورد نیاز است، آماده ایم هر جایی که نیاز به کمک برای آبادانی و عمران کشور داشته باشد به میدان بیاییم.»

سپاه چرا کار اقتصادی می کند؟
تمامی مسولان رده بالا و حتی میانی سپاه پاسداران در مورد دلایل فعالیت اقتصادی سپاه پاسداران یک نظریه مشخص را مطرح می کنند. آنها بارها اعلام کرده اند سپاه وارد پروژه هایی می شود که بخش خصوصی کشور توان اجرایی ان را ندارد. به گفته این گروه از مدیران سپاه، این نهاد نظامی با انگیزه سازندگی و خدمت رسانی وارد فضای اقتصادی کشور شده است. حضور سپاه براساس همین گفته ها در مناطق محروم هم صورت می گیرد. در سایت رسمی قرارگاه سازندگی خاتم انبیا، بخشی به عنوان «خدمت رسانی به مناطق محروم» هم قرار گرفته است. حجت الاسلام سعیدی نمایده ولی فقیه در سپاه پاسداران در گفت وگویی که سایت فرارو منتشر کرده در این مورد می گوید:« متاسفانه یکی از شیوه های تخریب سپاه طرح همین مسائل است. یعنی در واقع معکوس جلوه دادن برخی اقدامات سازنده سپاه. اصولا ورود سپاه در عرصه های اقتصادی جزء ماموریت های ذاتی سپاه بوده است. در دوران پس از جنگ کشور به شدت نیاز به سازندگی عمران و آبادانی و ترمیم زیرساخت ها داشت و رئیس دولت وقت ( آیت الله هاشمی رفسنجانی ) از رهبر معظم انقلاب درخواست کردند که بخشی از توان مازاد سپاه به کمک دولت بیاید که مورد موافقت ایشان هم قرار گرفت و سپاه وارد عرصه های اقتصادی یا بهتر بگویم سازندگی شد.»

او ادامه می دهد:«هر کشوری پس از فروکش کردن آتش جنگ اگر نتواند ویرانی های خود را بازسازی نماید با چالش های جدی مواجه خواهد شد. بر این اساس سپاه در راستای پاسداری از انقلاب وارد عرصه های سازندگی شد و الحق و الانصاف توانست گامهای بزرگی را در این زمینه بردارد و حتی پروژه های سنگینی را که شرکت های خصوصی عاجز از انجام آن بودند ، سپاه آنها را به انجام رسانید. بعضا در این رابطه گرفتار جنگ روانی هستیم و گفته می شود به چه دلیل سپاه وارد این عرصه می شود و چرا با بخش خصوصی رقابت می کند؟ شاید در زمانی دایره پروژه های سپاه گسترده بود و برخی پروژه ها توسط بخش خصوصی اداره می شد، اما اکنون با بررسی هایی که انجام داده ام به این نتیجه رسیدم که پروژه هایی که سپاه در دست می گیرد پروژ هایی است که بخش خصوصی با آن امکان رقابت ندارد و یا کمتر وارد این عرصه می شود.

یکی از مسئولان قرارگاه سازندگی گزارشی را ارائه داد که طبق آن یکی از شهرهای استان کرمان وضعیت اسف باری داشت و با انجام کارهای عمرانی توسط سپاه اکنون این شهر دارای مدرسه، جاده و امکانات بهداشتی است. متاسفانه زبان برای گفتن و قلم برای تبلیغات سپاه وجود ندارد تا به اطلاع مردم و جامعه رسیده شود. اهالی قلم باید این موضوعات را به تحریر درآورند.» سپاه پاسداران براساس همین گفته ها فعالیت های اقتصادی خود را به صورت گسترده سامان داده است. مسولان عالی رتبه سپاه اعتقاد دارند، حضور نیروی نظامی در فضای اقتصادی کشور منجر به بروز انحصار نمی شود. این در حالی است که منتقدان فعالیت های اقتصادی سپاه براین باورند ایجاد رقابت با این نهاد برای بخش خصوصی ممکن نیست.

آیا سپاه پاسداران هر پروژه ای را اجرا می کند؟
حداقل دو فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم انبیا اعلام کرده اند سپاه وارد پروژه های کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار نمی شود ولی اطلاعاتی که در سایت رسمی قرارگاه سازندگی خاتم انبیا قرار گرفته نشان می دهد، سپاه پروژه های کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار بسیاری برعهده دارد. سعیدی در این مورد هم می گوید:« سیاست امروز سپاه ورود به عرصه های ملی است که بخش خصوصی توان اجرای آن را ندارد. مانند احداث خط لوله عسلویه به چابهار که ریسک انجام آن برای بخش خصوصی بسیار بالا است. سپاه نه فقط به صرف درآمد بلکه به لحاظ نقش انقلابی خود این گام های بلند اقتصادی را برداشته است.

از دیگر اقدامات سپاه می توان به احداث اتوبانها و پروژه های سنگینی همچون ساخت اتوبان ساوه اشاره کرد که همه از آثار و برکات حضور سپاه در این عرصه است.» فرمانده سابق و کنونی قرارگاه سازندگی خاتم هم براساس اخباری که در خبرگزاری های فارس، ایسنا و مهر منتشر شده بارها عنوان کرده اند، پروژه های کوچک را برعهده نخواهند گرفت ولی سایت قرارگاه و لیست پروژه ها نشان می دهد حتی برخی پروژه ها نیز مانند احداث ساختمان یک بانک در یک استان هم به قرارگاه سازندگی خاتم واگذار شده است. خبرگزاری فارس هم چندی قبل اعلام کرده بود، قرارگاه سازندگی خاتم، ۱۱ هزار پروژه عمرانی کوچک را به بهره برداری رسانده است.

آیا سپاه قرارداده های اقتصادی را واگذار می کند؟
سال گذشته روزنامه دنیایی اقتصاد، شرح دیدار فرمانده سابق قرارگاه سازندگی خاتم با انجمن صنایع ساختمانی را منتشر کرد که درآن فرمانده قرارگاه اعلام کرده بود، این قرارگاه واسطه میان بخش خصوصی و پروژه ها خواهد بود. در سایت رسمی قرارگاه هم لینکی تحت عنوان «سامانه شناسایی پیمانکار» قرار گرفته است. قرارگاه برخی پروژه ها را به بخش خصوصی واگذار می کند. این اتفاق در مورد قراردادهای ساختمانی بارها رخ داده است. برخی اعضای انجمن انبوه سازان خبر می دهند قراردادهای ساختمانی با واسطه سپاه به بخش خصوصی واگذار می شود.

آیا سپاه در امارات برج سازی انجام می دهد؟
طی سال های گذشته برخی اخبار رسانه های منتقد به بررسی موضوع سرمایه گذاری های خارجی سپاه اختصاص یافته است. برخی رسانه ها اعلام می کردند سپاه حتی مازاد درآمدهای خود را به برج سازی در دبی اختصاص داده است. این ادعاها بارها از سوی مسولان ارشد سپاه پاسداران رد شده است. حتی یک مقام اماراتی هم چنین خبری را تایید کرده بود. اما سعیدی نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران در گفت وگویی با سایت مشرق نیوز با صراحت بیشتری به نقد این ادعا پرداخته بود. او می گوید:«
من ادعای این مقام اماراتی را یک نوع فرافکنی می دانم. در حقیقت این یک همصدایی بین جریان معاند داخلی و برخی محافل خارجی است. به نظر من این مقام اماراتی بدنبال تحقق اهداف سیاسی خاصی در کشورش است. لذا آنان برخی امور را بهانه می کنند تا خواسته های خود را در آن قالب عملی کنند. مثلا شاید بخواهند برخی شرکت هایشان را تعطیل کنند و به همین دلیل به سپاه تهمت می زنند و من بیشتر اصل این مسئله را فرافکنی می دانم.» بخش مهمی از خبرها در مورد سرمایه گذاری های خارجی سپاه، به گفته های اشخاصی مربوط می شود که سندی برای خبرهای خود ارائه نمی دهند.

آیا سپاه جایگزین شرکت های خارجی می شود؟
تقریبا تمامی فرماندهان و مسولان عالی رتبه قرارگاه سازندگی خاتم انبیا به گسترش این گمانه که سپاه جایگزین شرکت های خارجی می شود، کمک کرده اند. آنها بارها از شرکت های بین المللی نام برده اند و حضورشان در ایران را مغایر با مباحث امنیتی ارزیابی کرده اند. پیش از این در جریان افتتاح فرودگاه بین المللی امام خمینی و حضور شرکت های ترک هم این موضوع مطرح شده بود. سپاه اعتقاد داشت، یکی از پیمانکاران ترک فرودگاه امنیت فرودگاه را مخدوش می کند و براساس همین استدلال سپاه با دو فروند «میگ» جنگی، مانع از فرود هواپیمایی مسافری ایرانی روی باند شد. پس از این اتفاق سپاه بارها از حضور شرکت های خارجی در پروژه های اقتصادی کشور گلایه کرده است.

سایت های مشرق نیوز و رجانیوز هم طی گزارش های طولانی به انتشار اسنادی علیه شرکت های خارجی می پرداختند. سردار یدالله جوانی مشاور نماینده ولی فقیه در سپاه پاسداران هم در گفت وگو با خبرگزاری فارس می گوید:« این اقدامات بجز خنثی سازی توطئه ها موجب جایگزینی سپاه به جای شرکت های بزرگ خارجی شده که نیازهای کشور را برطرف می کند. این اقدامات موجب خنثی سازی توطئه های غرب و در عین حال جایگزینی سپاه به جای شرکت های بزرگ خارجی شده که نیازهای کشور را پاسخ می دهد.» سعیدی نماینده ولی فقیه در سپاه هم در این مورد می گوید:« اینکه سپاه با ورود به برخی پروژه ها جایگزین شرکت های فرانسوی و آلمانی می شود، در راستای حفظ بنیان نظام و انقلاب این اقدامات را انجام می دهد و از همین رو ورود به عرصه اقتصادی و بانکداری نیز امری قابل توجیه است.»

سپاه چند شرکت و پروژه اقتصادی در اختیار دارد؟
در مورد شرکت های ثبت شده سپاه پاسداران آمار دقیقی در دست نیست. براساس برآورد اولیه سپاه پاسداران ۸۱۲ شرکت ثبت شده در اختیار دارد. همین شرکت ها ۱۷۰۰ قرار داد با دولت برای فعالیت های عمرانی در اختیار دارند. لیست تمام پروژه های عمرانی و اقتصادی قرارگاه سازندگی خاتم انبیا در سایت رسمی این قرارگاه قرار گرفته است. «قرب» های وابسته به قرارگاه در انتشار قیمت و لیست پروژه ها نگرانی خاصی ندارند.

سپاه چه شرکت هایی دارد؟
فعالیت های سپاه پاسداران از بانک داری تا نفت و صنعت و راه سازی گسترش دارد. با راه اندازی بانک انصار، رفتارهای مالی اقتصادی سپاه پاسداران شکل رسمی به خود گرفت. بانک های انصار و مهر، تعاونی اعتباری ثامن الائمه، سه بانک وابسته به سپاه و بسیج به شمار می آیند و همزمان با آن سپاه در بانک های سینا (وابسته به بنیاد شهید)، مؤسسه مالی و اعتباری آینده (وابسته به بنیاد مستضعفان و جانبازان)، بانک پاسارگارد و موسسه مالی و اعتباری کوثر دارای سهام است. حتی شایعاتی در مورد سرمایه گذاری سپاه در بانک تات سابق و اینده کنونی وجود دارد. البته این شایعات مورد تایید قرار نگرفته است. شرکت های خودروسازی و پیمانکاران ساختمانی بزرگ کشور هم تحت مدیریت سپاه به فعالیت می پردازند.

آیا سپاه حضورغیررسمی در اقتصاد دارد؟
اولین بار محمود احمدی نژاد موضوع فعالیت های غیررسمی و اقتصادی سپاه پاسداران را مطرح کرد. او بحث اسکله های غیرمجاز را پیش کشید و اعلام کرد سپاه اسکله های تجاری در اختیار دارد. فرمانده سپاه پاسداران به سرعت گفته های رئیس جمهور را تکذیب کرد ولی همین نقل قول های احمدی نژاد موج تازه ای از افشاگری ها علیه سپاه را به راه انداخت. حتی برخی محافل اقتصادی اعلام می کردند، نیروهایی که خود را وابسته به سپاه پاسداران می دانند، خارج از چارت سازمانی سپاه به فعالیت های اقتصادی می پردازند. این اتفاق به صورت روشن در یکی از شهرک های صنعتی نزدیک به استان تهران رخ داده است.

سپاه چند درصد تولید ناخالص داخلی کشور را برعهده دارد؟
تعیین عدد دقیق میزان اثرگذاری سپاه در تولید ناخالص کشور دشوار است ولی براساس برآوردهای اولیه نزدیک به یک سوم تولید ناخالص داخلی کشور تحت تاثیر سپاه قرار دارد.

سپاه سازندگی می کند یا کار اقتصادی؟
سپاه اعتقاد دارد، کار سازندگی انجام می دهد و منتقدانش روایت می کنند همین کارها اقتصادی و نه سازندگی است. سردار شریف از فرماندهان سپاه در گفت وگو با روزنامه تهران امروز در این مورد می گوید:« بنابراین سپاه به رغم اینکه در قیاس با سازمان های مشابه دیگر بسیار جوان است ولی قاعده مند تر عمل می کند و بسیار منظم است. مثلا چیزی که دشمن از آن به عنوان فعالیت های اقتصادی نام می برد و ما به عنوان فعالیت های سازندگی می نامیم نمونه بارزی از این مسئله است. سپاه بر اساس بخش هایی از قانون اساسی که بر این تاکید دارد که نیروهای مسلح در زمان صلح به فعالیت های سازندگی بپردازند وقتی مشاهده کرد که بنیه های اقتصادی و زیربنایی کشور آسیب دیده است وارد عمل شد و قرارگاه سازندگی را تاسیس کرد.

همه فعالیت های مثبتی که قرارگاه خاتم انجام داده است بر اساس گردش کار و سلسله مراتب و ضابطه مندی بوده است که در همان ابتدا از سوی سپاه صورت گرفت و در این راستا هم تلاش کرد که واقعا خدمت کند،کادرسازی انجام دهد، به زیربناسازی بپردازد و حتی الامکان رقیب شرکت های خارجی باشد. اینکه الان سپاه در سدسازی، تونل سازی و.. به مرحله توانمندی و قدرتمندی رسیده است، ناشی از این ضابطه مندی است.»