آموزش‌وپرورش: معدل ۱۰.۹۸ بحران نیست

تسنیم: رئیس مرکز ارزشیابی وزارت آموزش‌وپرورش معتقد است که دلیل معدل پایین مدارس غیردولتی این است که تمرکز آنها بر کنکور است نه امتحانات نهایی همچنین میانگین معدل ۱۰ نشان‌دهنده وضعیت بحرانی نیست.

نتایج امتحانات نهایی خردادماه امسال، تصویری دقیق‌تر از کیفیت آموزشی مدارس کشور ارائه داد. وضعیت نامناسب معدل دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی و دولتی عادی، و اختلاف معنادار نمرات این مدارس با مدارس دولتی خاص، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است.

بر اساس آمار رسمی؛ میانگین معدل دانش‌آموزان مدارس غیردولتی ۱۰.۳۷ بوده است؛ صرفاً ۱.۴۱ نمره بالاتر از میانگین معدل مدارس دولتی عادی که ۸.۹۶ است. میانگین معدل مدارس سمپاد ۱۶.۱۴، نمونه دولتی ۱۴.۱۷ و شاهد ۱۱.۰۹ ثبت شده است.

تمرکز بر مدارس خاص یا واقعیت مدارس عادی؟

بخشی از دلایل عملکرد بهتر دانش‌آموزان مدارس خاص به دو عامل بازمی‌گردد:

انتخاب دانش‌آموزان مستعد: این مدارس عمدتاً دانش‌آموزانی با معدل بالا را جذب می‌کنند.

حمایت ویژه از مدارس خاص: این مدارس به دلیل حمایت‌های ویژه آموزش و پرورش از آنها همچون تخصیص بودجه و منابع بیشتر، ارائه زیرساخت‌های بهتر و حضور معلمان توانمندتر، عملکرد مطلوب‌تری دارند.

در واقع، مدارس خاص به نوعی ویترین عملکرد آموزش و پرورش محسوب می‌شوند. اما وضعیت واقعی نظام آموزشی را باید در عملکرد مدارس دولتی عادی دید؛ مدارسی که اکثریت دانش‌آموزان کشور را در خود جای داده‌اند و با چالش‌های متعددی از جمله کمبود امکانات و نیروی انسانی روبه‌رو هستند.

در همین راستا، گفت‌وگویی با محسن زارعی، رئیس مرکز ارزشیابی و تضمین کیفیت وزارت آموزش و پرورش، انجام شده است. محور‌های اصلی این گفتگو عبارتند از:

* دلایل معدل پایین دانش‌آموزان در مدارس دولتی عادی و غیردولتی.

* بررسی تأثیر مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی بر عدالت آموزشی.

* انتشار گزارشی رسمی مبنی بر اینکه مصوبه کنکوری بیشتر به نفع دانش‌آموزان مدارس خاص بوده و نتوانسته به عدالت آموزشی برای دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی دست یابد.

* دشوار شدن پشت کنکور ماندن دانش‌آموزان با مصوبه کنکوری شورای عالی انقلاب فرهنگی

به تازگی میانگین معدل مدارس مختلف کشور (سمپاد، نمونه دولتی، شاهد، غیردولتی و دولتی عادی) در امتحانات نهایی خرداد ۱۴۰۳ منتشر شده است. معدل مدارس دولتی ۸.۹۶ و غیردولتی ۱۰.۳۷ است و این نشان‌دهنده عملکرد ضعیف این مدارس است. دلایل این وضعیت چیست؟

نکته اول اینکه مدارس سمپاد، شاهد، نمونه دولتی هم جزو مدارس دولتی محسوب می‌شوند، اما باید در نظر داشت هر جا غربالگری انجام می‌شود و دانش‌آموزان براساس معدل تفکیک می‌شوند، بدیهی است عملکرد دانش‌آموزان آن مدارس می‌تواند بهتر باشد. به عنوان مثال، از دانش‌آموزانی که با شرط معدل در مدارس حضور دارند، انتظار می‌رود سطح عملکرد آنها مدرسه را ارتقا دهد.

مدارس خاص کار خارق العاده نمی‌کنند

با این وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد عموماً در مدارس خاص، فعالیت‌های آموزشی خارق‌العاده‌ای صورت نمی‌گیرد. زمانی که دانش‌آموزان مستعد به یک مدرسه سوق داده شوند، طبیعی است که عملکرد آن مدرسه می‌تواند بهتر باشد و عمده این موفقیت‌ها هم مربوط به عملکرد دانش‌آموزان است، نه صرفاً خود مدارس.

مدارس غیردولتی خاص که با آزمون ورودی، شرط معدل و مصاحبه دانش‌آموزان با استعداد را انتخاب می‌کنند، این انتخاب‌ها باعث ایجاد رقابت بین دانش‌آموزان با شرایط ویژه می‌شود و بدیهی است که می‌تواند در عملکرد مدرسه موثر باشد.

چرا معدل مدارس غیردولتی ۱۰ است؟

در عموم مدارس غیردولتی، یکی از دلایل قابل توجه پایین بودن معدل این است که عمدتاً در این مدارس تمرکز بیشتر بر برنامه‌ریزی مبتنی بر آمادگی برای کنکور است و نسبت به امتحانات نهایی حساسیت کمتری وجود دارد.

مدارس غیردولتی در سال نخست که امتحانات نهایی تأثیر قطعی در پذیرش دانشگاه‌ها داشتند، این رویکرد را داشتند؛ چرا در امتحانات نهایی ۱۴۰۳ عملکرد آنها همچنان پایین است؟

در سال ۱۴۰۳، مدارس غیردولتی رویکرد خود را تغییر دادند، اما این تغییر به صورت کامل شکل نگرفت. عموم این مدارس با استفاده از مشاوران تحصیلی که اهداف برنامه درسی و کتاب‌های درسی را اولویت خود قرار نداده بودند، به دانش‌آموزان این پیام را می‌دادند که اگر در آزمون‌های نهایی موفق نبودید، می‌توانید از طریق کنکور آن را جبران کنید. این راهنمایی مناسبی برای آنان نبود چرا که در کنکور، دروس عمومی مورد ارزشیابی قرار نمی‌گیرد و این ارزشیابی صرفاً از طریق آزمون‌های نهایی صورت می‌گیرد.

آیا تنها دلیل عملکرد پایین مدارس غیردولتی این موضوع است؟

این یکی از عوامل است، اما هنوز تحلیل دقیقی در این زمینه انجام نشده است. البته تعداد دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی نسبت به مدارس دولتی کمتر است که این عامل می‌تواند برای جبران عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان این مدارس موثر باشد.

در مدارس دولتی نیز برخی معلمان به جای آموزش کتاب درسی، با تهیه جزوه، تدریس و آزمون از جزوه‌ها، کتاب‌های درسی را به حاشیه می‌برند که این عامل با توجه به اینکه در آزمون‌های نهایی، سوالات صرفاً از کتاب درسی طراحی می‌شود، می‌تواند باعث اُفت عملکرد تحصیلی و توفیق کمتر در امتحانات نهایی شود.

میانگین معدل ۱۰ نشان دهنده وضعیت بحرانی نیست

ذکر این نکته مهم است، زمانی که اعلام می‌شود میانگین نمرات دانش آموزان به فرض مثال ۱۰ است، به معنای آن است که ۵۰ درصد اهداف کتاب‌های درسی محقق شده است. این میانگین نشان‌دهنده وضعیت بحرانی نیست؛ چون سقف انتظار ما نمره ۲۰ است، می‌توان گفت اهداف به طور کامل محقق نشده است.

هنجار معدل در پایه دوازدهم ۱۰.۸۹ است

در امتحانات نهایی وزارت آموزش و پرورش نیز ارزشیابی به صورت استاندارد صورت می‌گیرد و دانش‌آموزان باید خود را به سطح استاندارد نزدیک کنند. البته باید هنجار‌های جامعه را نیز مدنظر قرار داد. به طور مثال، در حال حاضر میانگین معدل پایه دوازدهم ۱۰.۸۹ است که به عنوان هنجار عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان این پایه در سطح کشور شناخته می‌شود. اگر در جایی این میانگین پایین‌تر باشد، باید گفت که کیفیت آموزشی در آن منطقه جای تأمل جدی و نیاز به بررسی و اتخاذ اقدامات اصلاحی است.

اگر امتحانات نهایی استاندارد است و دانش‌آموزان باید خود را به این استاندارد نزدیک کنند، این سوال مطرح است که آیا شرایط آموزش در مدارس نیز استاندارد است؟ آیا معلمان توانمند هستند؟ آیا امکانات آموزشی مناسب فراهم شده است؟ آیا کلاس‌های درس با تراکم مناسب برگزار می‌شود؟

امسال، تحلیل جامعی از وضعیت آموزشی هر مدرسه به مدیران مدارس ارائه شد. این تحلیل شامل نیمرخ آموزشی مدرسه به تفکیک پایه، رشته و مقایسه با میانگین منطقه و استان و عملکرد سال گذشته است.

طی بخشنامه‌ای به تمام استان‌های کشور، انتظارات برای بهبود و ارتقای کیفیت آموزشی در سطح استان، منطقه و مدارس ارائه و توصیه شد. همچنین، با تحلیل سوالات دروس آزمون‌های نهایی (تحلیل سوال به سوال) وضعیت دانش‌آموزان در مباحث درسی مورد تحلیل قرار گرفت.

این فرآیند به معنای انجام یک نیازسنجی آموزشی دقیق است که بر اساس آن برنامه‌ریزی هدفمند صورت می‌گیرد. وقتی معلمان نتایج را مشاهده می‌کنند و می‌بینند که دانش‌آموزانشان در برخی سوالات با مشکل مواجه شده‌اند، ممکن است به این نتیجه برسند که نتوانسته‌اند آن موضوع را به خوبی آموزش دهند و در نتیجه، برای بهبود تدریس خود تلاش خواهند کرد. این امر می‌تواند اساس برنامه ریزی برای توانمندسازی دبیران به صورت موضوعی تخصصی نیز قرار بگیرد.

تحلیل‌هایی که می‌تواند منجر به بازنگری کتاب درسی شود

به علاوه، این تحلیل‌ها به دبیرخانه‌های کشوری دروس، گروه‌های آموزشی و گروه‌های درسی مستقر در دفتر تالیف کتاب‌های درسی ارسال شده است. در صورتی که داده‌ها نشان‌دهنده این باشد که اغلب دانش‌آموزان در یک مبحث درسی مشکل دارند، بازنگری کتاب‌های درسی در دستور کار قرار خواهد گرفت.

در گزارشی رسمی آمده است که به دلیل تفاوت زیاد میان معدل دانش آموزان مدارس دولتی عادی با مدارس خاص، مصوبه کنکوری برخلاف عدالت و بیشتر به نفع مدارس خاص بوده است.

گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در خصوص بررسی و بازنگری سهمیه‌ها و رقابت منطقه‌ای و تاثیری که سهمیه مناطق در تحقق عدالت در کنکور دارد، پیشنهاداتی ارائه کرده است. هم اکنون داوطلبان براساس سهمیه‌ها و رقابت منطقه‌ای سنجیده می‌شوند. به عنوان مثال، دانش‌آموزان منطقه ۳ فقط با دانش‌آموزان منطقه ۳ رقابت می‌کنند.

پیشنهادهایی برای افزایش سهمیه مناطق در کنکور

مرکز پژوهش‌ها نیز بر این نکته تاکید کرده که این سهمیه‌بندی به تنهایی برای برقراری عدالت آموزشی کافی نیست و این موضوع باید مورد بحث کارشناسی قرار بگیرد. اگر نیاز به افزایش سهمیه مناطق باشد، این موضوع دنبال خواهد شد.

در آزمون‌های نهایی سال ۱۴۰۳، استان‌های خوزستان و خراسان رضوی در میان مناطق مرزی بهبود وضعیت نسبی داشته‌اند، اما هنوز از میانگین کشوری عقب هستند. در حالی که استان‌هایی مانند سیستان و بلوچستان، کهگیلویه و بویراحمد و لرستان همچنان در وضعیت قبلی هستند و نیاز به اقدام و توجه جدی دارند.

در خصوص امکان اصلاح مصوبه کنکوری باید گفت طبق قانون امکان اصلاح وجود دارد، اما نظرات کارشناسان و خبرگان این است که این اصلاحات باید بر مبنای پژوهش‌ها و بررسی‌های دقیق انجام شود.

با سابقه تحصیلی به دانشگاه بروید!

با مصوبه کنکوری عملاً پشت کنکور ماندن داوطلبان بسیار دشوار شده است و هر فرد حق این را دارد که یکبار در کنکور شرکت کند در غیراین صورت روند پذیرش او در دانشگاه بسیار دشوار می‌شود

مصوبه تاثیر قطعی سوابق تحصیلی باعث شده دانش‌آموزان طی سه سال نسبت به ایجاد سابقه تحصیلی اقدام کنند و در این سه سال فرصت کافی برای برنامه‌ریزی و موفقیت در ورود به آموزش عالی فراهم است. با اطمینان خاطر بیشتری دانش‌آموزان توانایی‌های تحصیلی خود را بروز می‌دهند. البته آزمون سراسری حاصل سابقه تحصیلی و کنکور است. همچنین باید توجه داشت که دانش‌آموزان می‌توانند تنها با سوابق تحصیلی هم به دانشگاه ورود کنند.