در صورت تجربه تلخی دهان و تغییر طعم آن به اولین چیزی که باید شک کرد ضعف در بهداشت دهان و دندان است. در واقع اگر افراد به خوبی و آنطور که باید بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنند می توانند با خشکی دهان، تلخی دهان، بوی بد دهان، بیماری لثه، پوسیدگی دندان و … روبرو شوند.
دکتری تخصصی در رشته ارتودنسی و ناهنجاری های فک و صورت: ما معمولا تلخی دهان را در ابتدای صبح و بعد از بیدار شدن تجربه می کنیم، این تلخی می تواند بعد از مسواک زدن و یا حتی نوشیدن آب و چای برطرف می شود و مشکلی ندارد. اما زمانی که برای مدت طولانی و مزمن تلخی را تجربه کنیم باید به دنبال یافتن علت و درمان آن بود.
در این مقاله 11 علت تلخ شدن دهان به همراه نکاتی جهت برطرف کردن این وضعیت بررسی شده است.
1. بهداشت ضعیف دهان و دندان
در صورت تجربه تلخی دهان و تغییر طعم آن به اولین چیزی که باید شک کرد ضعف در بهداشت دهان و دندان است. در واقع اگر افراد به خوبی و آنطور که باید بهداشت دهان و دندان را رعایت نکنند می توانند با خشکی دهان، تلخی دهان، بوی بد دهان، بیماری لثه، پوسیدگی دندان و … روبرو شوند.
برای درمان تلخی دهان ناشی از ضعف بهداشت دهان و دندان باید دندان ها را روزی دو بار مسواک زد و یک بار از نخ دندان استفاده مزد. تمیز کردن زبان، مصرف آب کافی و استفاده دهانشویه ها نیز روش های ساده دیگر هستند.
2. مصرف آنتی بیوتیک ها و داروهای ضد افسردگی
برخی از داروها بعد از جذب شدن در بزاق ترشح می شوند و باعث ایجاد تلخی دهان شوند. آنتی بیوتیک هایی مثل تتراسایکلین داروهایی از این دست هستند. نمونه های دیگر داروهای نقرس، لیتیوم، تعدادی از داروهای مرتبط با بیماری های قلبی و داروهای ضد افسردگی هستند که می توانند باعث خشکی دهان، اختلال در حس چشایی و تلخی دهان شوند.
معمولا پس از مصرف این داروها اگر مشکل در درک چشایی ایجاد شد، می توانید با صبوری منتظر اتمام مشکل شوید. اما اگر به صورت مکرر و مزمن با این مشکل روبرو هستید بهتر است به پزشک خودتان اطلاع دهید. پزشک می تواند نوع دارو یا دوز مصرفی آن را برایتان تغییر دهد.
3. حاملگی
یکی از علائم شایع در سه ماه اول بارداری، وضعیتی است که اصطلاحاً به آن “دیسگِوزیا” گفته می‌شود. این وضعیت با تغییر درک چشایی و عمدتاً تلخی دهان شناخته می‌شود. دیسگِوزیا معمولاً به دلیل تغییرات و نوسانات هورمونی که در دوران بارداری رخ می‌دهد، شکل می‌گیرد. این تغییرات می‌توانند باعث تغییر در نحوه درک طعم‌ها شوند و معمولاً پس از چند روز به صورت خودبه‌خود بهبود می‌یابند.
برای کاهش و مدیریت تلخی دهان در دوران بارداری، چند روش خانگی و ساده وجود دارد. یکی از این روش‌ها، نوشیدن آبلیموی تازه است که می‌تواند طعم تلخ را کاهش دهد و حس تازگی به دهان ببخشد. علاوه بر این، مکیدن بستنی حاوی آبلیمو نیز می‌تواند موثر باشد. بستنی آبلیمو به دلیل سرمایش و طعم ترش آن می‌تواند به تسکین تلخی دهان کمک کند و حس ناخوشایند را کاهش دهد.
همچنین، می‌توان از جویدن آدامس بدون قند یا مصرف خوراکی‌های خوشبو مانند برگ نعناع استفاده کرد که به تازگی و بهبود طعم دهان کمک می‌کنند. مهم است که در صورت تداوم یا شدت یافتن علائم، با پزشک خود مشورت کنید تا از سلامت خود و جنین اطمینان حاصل کنید.
4. مصرف مکمل های ویتامین
برخی افراد به دلیل کمبود دریافت مواد معدنی یا ویتامین ها ممکن است مکمل مصرف کنند. تعدادی از این مکمل ها مخصوصا آن هایی که معدنی هستند حاوی فلزاتی مانند روی، مس، آهن یا کروم هستند قاعدتا به خاطر این مواد، شما طعم فلزی و بعضا تلخی در دهان تجربه می کنید. در واقع این یکی از عوارض جانی شایع بعد از مصرف مکمل های ویتامینی، معدنی و کمپلکس است.
برای درمان تلخی دهان ناشی از مصرف مکمل های ویتامینی و مواد معدنی، بهتر است که تا زمان جذب کامل، صبوری کنید. اگر طعم همچنان ادامه داشت و هر بار برایتان تکرار شد، حتما جهت تغییر دوز مصرف یا استفاده از مکمل های جایگزین با پزشک خودتان صحبت کنید.
5. مشکلات مرتبط با معده
یکی از شایع ترین علل تلخی دهان، ریفلاکس اسید از معده به مری و گلو است. در واقع ریفلاکس زمانی رخ می دهد که محتویات معده (مخصوصاً اسید) بر اثر مشکل در دریچه بین معده و مری، به سمت بالا حرکت می کند. در نتیجه این اتفاق تلخی دهان ایجاد می شود.
برای درمان تلخی دهان ناشی از رفلاکس اسید معده و سایر مشکلات مرتبط با معده باید از خوردن غذاهای بسیار چرب یا آن هایی که سخت هضم می شوند خودداری کنید. زیرا این غذاها می توانند میزان اسید معده را افزایش دهند. همچنین بهتر است که از خوردن وعده های غذایی بسیار حجیم خودداری کنید، زیرا این وضعیت هضم موثر در معده را دشوار می کند.
6. بیماری های مرتبط با کبد (هپاتیت، کبد چرب یا سیروز)
تلخی دهان و کبد با هم مرتبط هستند. زمانی که کبد به خوبی کار نمی کند ممکن است در مواردی باعث تغییر طعم و بوی دهان شود. در واقع وقتی کبد کار خود را به طرز درستی انجام نمی دهد مقدار زیادی آمونیاک در آن تجمع پیدا می کند، آمونیاک یک ماده سمی است و کبد آن را به اوره تبدیل کرده، سپس از طریق ادرار دفع می شود. اگر میزان آمونیاک در کبد زیاد شود، طعمی شبیه ماهی یا پیاز در دهان ایجاد خواهد شد.
روش درمان تلخی دهان ناشی از مشکلات کبدی
مشکلات کبدی معمولاً با علائم دیگری مانند خستگی یا ضعف عمومی ظاهر می شوند. بنابراین، چنانچه مشکوک به بیماری کبد هستید، توصیه می شود به یک پزشک متخصص گوارش مراجعه کرده و از خوددرمانی پرهیز کنید. مشکلات کبدی صرفا باید توسط متخصص درمان شوند.
7. سرماخوردگی، سینوزیت و سایر عفونت های تنفسی دیگر
به دنبال تجربه سرماخوردگی حتما تغییر طعم دهان و مزه ها را احساس کرده اید. در واقع بعد از بیماری های تنفسی که اغلب ناشی از عفونت های باکتریایی در دستگاه تنفسی فوقانی هستند، تغییر مزه احساس می شود. بیماری هایی مثل سرماخوردگی، رینیت، سینوزیت یا ورم لوزه از این دست بمیاری ها هستند که به دلیل تولید محصولات جانبی از سوی باکتری ها می توانند مستقیما بایث تلخی در دهان شوند.
روش درمان تلخی دهان بعد از عفونت های دستگاه تنفسی
در تمام بیماری های اینچنینی مصرف مایعات باید در اولویت قرار بگیرد. افراد باید روزی 2 لیتر آب معادل 8 لیوان مصرف کنند. این اقدام باعث کاهش احساس تلخی در دهان می شود.
8. وضعیت کتواسیدوز دیابتی
همانطور که از نامش پیداست، این وضعیت مربوط به بیماری دیابت است و با آن در ارتباط است. در واقع کتواسیدوز دیابتی یکی از عوارض بیماری دیابت است که به صورت خلاصه (DKA) نوشته می شود. همانطور که می دانید در بیماری دیابت قند خون بالا و سطح قند در سلول پایین است، بنابراین انرژی و سوخت به سلول ها نمی رسد. در چنین شرایطی بدن تلاش می کند که برای جبران انرژی سلول ها، تولید کتون در خون با افزایش دهد.
به دلیل وجود مقدار زیادی کتون در خون، سطح pH خون کم شده و در نتیجه آن علائمی مانند تلخی دهان، تغییر طعم تلخ، بوی بد دهان، خشکی دهان و گیجی احساس شود.
روش درمان تلخی دهان ناشی از کتواسیدوز
برای پیشگیری از بروز کتواسیدوز و در نتیجه تلخی دهان بیماران باید به طور منظم قند خود خود را چک کرده و در صورت بالا رفتن آن، سریعا تحت نظر پزشک قرار بگیرند. درمان این وضعیت در بیمارستان شامل نظارت مداوم و تزریق انسولین IV برای حفظ آب بدن و کاهش قند خون است.
9. سندرم سوزش دهان
این یک بیماری مزمن است که در اثر سوزش مداوم دهان و درد در این ناحیه ممکن است بروز کند. در بیماری سوزش دهان ممکن است شخص علائمی مانند تلخی دهان، احساس طعم فلزی، حشکی دهان و کاهش بزاق را تجربه کند.
زنان یائسه بیشتر از هر گروهی ممکن است این سندروم و علائم آن را تجربه کند. با این حال افرادی که شرایطی مانند عفونت (قارچی، ویروسی یا باکتریایی)، مشکل غدد بزاقی، زخم های دهان، دیابت، اختلالات هورمونی و کمبودهای تغذیه ای را تجربه می کنند نیز ممکن است در نتیجه بیماری خود سندروم سوزش دهان را نیز تجربه کنند.
روش درمان تلخی دهان ناشی از سوزش دهان
چنانچه سوزش دهان ناشی از بیماری دیگری باشد، پس از برطرف شدن کامل بیماری، سندروم و علائم آن نیز ناپدید می شود. اما اگر سندروم هیچ ارتباطی به بیماری های دیگر نداشته باشد، معمولا درمان بر تسکین علائم متمرکز است. پزشک معالج ممکن است از داروهایی مانند بنزودیازپین ها (مانند کلونازپام)، مکمل های اسید لیپوئیک، کپسایسین، داروهای ضد تشنج یا ضد افسردگی های سه حلقه ای برای کاهش علائم سندروم سوزش دهان استفاده کند و در نتیجه تلخی دهان نیز برطرف خواهد شد.
10. شیمی درمانی یا پرتودرمانی
برای شیمی درمانی از داروهای خاصی استفاده می شود. این دارو ها بعضاً می توانند به جوانه های چشایی آسیب زده و باعث تغییر طعم و مزه داخل دهان شوند. در واقع بسیاری از بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار دارند تلخی دهان یا طعم فلزی خاصی را تجربه می کنند. همچنن زخم دهان بعد از شیمی درمانی می تواند در کنار تغییر طعم و تلخی مشهود باشد.
به جز شیمی درمانی، جهت درمان سرطان در ناحیه سر و گردن ممکن است پرتودرمانی تجویز شود. به طور مشابه این درمان نیز می تواند جوانه های چشایی زبان را تحت تاثیر قرار داده و آن ها را حساس کند. سایر علائم مرتبط با پرتو درمانی می تواند شامل خشکی دهان، درد در ناحیه دهان و گلو باشد که همگی می توانند باعث تلخی دهان و تغییر طعم و مزه در آن شوند.
روش درمان تلخی دهان ناشی از شیمی درمانی و پرتو درمانی
طعم تلخی دهان به طور کلی 3 تا 4 هفته پس از آخرین جلسات درمانی به صورت خود به خود بهبود می یابد. با این حال، شما می توانید برای بدتر شدن یا تشدید طعم تلخ در دهان، می توانید روش هایی مثل جویدن آدامس بدون قند، مکیدن آب نبات های سفت بدون جویدن آن ها، اجتناب از مصرف غذاهای کنسرو شده، مصرف غذاها با چاشنی های طبیعی، رعایت بیشتر بهداشت دهان و دندان و خوردن غذاها در دمای مناسب (نه سرد و نه گرم).
یک روش دیگر برای درمان تلخی دهان بعد از شیمی درمانی و پرتودرمانی غرغره کردن بی کربنات سدیم، نمک و آب ولرم است. برای اینکار یک قاشق چایخوری نمک و یک قاشق چایخوری بی کربنات سدیم را در 4 فنجان آب مخلوط کنید.
11. سیگار کشیدن
سیگار در دو حالت می تواند باعث تغییر طعم دهان به صورت موقت شود. اولی زمانی است که شخصی سیگار می کشد. در واقع سیگار می تواند در وهله اول به دلیل اثرات نیکوتین بوی بد ایجاد می کند و سپس دهان را خشک کرده و می تواند باعث تغییر طعم نیز شود. در حالت دوم نیز تلخی دهان بعد از ترک سیگار ممکن است رخ دهد. زمانی که دهان هنوز به وضعیت ترک سیگار عادت نکرده است. هر دوی این موارد موقتی بوده و با صبوری برطرف می شود اما ترک سیگار یا کاهش مصرف آن به همه افراد توصیه می شود.
کشیدن سیگار همچنین می تواند باعث ایجاد طعم تلخ در دهان شود که می تواند برای چند دقیقه تا چند ساعت باقی بماند. این حالت معمولاً پس از خوردن غذاهای دیگر، نوشیدن آب یا مسواک زدن بهبود می یابد.
درمان خانگی تلخی دهان چیست؟
اگر تلخی موقت است، بهتر آن است که با روش های ساده در خانه آن را درمان کرد. چند مورد از رایج ترین روش های درمان خانگی تلخی دهان عبارتند از:
شستشوی دهان با آب نم ولرم
مکیدن یک تکه کوچک یخ بدون جویدن آن
تمیز کردن زبان
اجتناب از خوردن قهوه، الکل و غذاهای تند یا چرب
رعایت بهداشت دهان و دندان
ترک سیگار
مدیتیشن برای کاهش استرس
استفاده از دهانشویه
برای تلخی دهان چی بخوریم؟
همچنین می توانید موارد زیر را امتحان کنید تا به طور موقت مشکل تلخی برطرف شود:
نوشیدن آب
مصرف غذاها و نوشیدنی های سرد
نوشیدن چای زنجبیل
خوردن عسل
خوردن ماست
تحریک تولید بزاق با کمک مرکبات مانند لیمو ترش، لیمو شیرین، پرتقال و ..
مصرف دمنوش های گیاهی مانند نعناع، بابونه یا چای سبز
جویدن دانه رازیانه یا نوشیدن چای آن