در دوره ترامپ باید به دور از شعارزدگی حرکت کنیم؛ سیاست ما باید منعطف باشد/ تصور اینکه می‌توان با صبر از این دوره عبور کرد اشتباه است/ نباید روی فروش نفت به چین حساب کرد؛ این امکان بالاست که پکن تحت فشار‌های آمریکا میزان خرید نفت از ایران را کاهش دهد/ اینکه ترامپ گفته مساله اصلی او در قبال تهران، هسته‌ای است، فرصت خوبی برای مذاکره است / نباید کاری کنیم که اعراب به سوی آمریکا حرکت کنند

ترامپ دوباره به کاخ سفید برگشت، اما با تجربه‌ای چندساله که می‌تواند بر روی تصمیمات او اثرات کیفی بگذارد. ترامپ با مسأله‌ی چین، ایران، روسیه و جنگ‌های خاورمیانه مواجه است. حالا سؤال محوری اینجاست که با ترامپ چه باید کرد؟   

محمد خواجویی، مدیرگروه مطالعات لبنان مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه، درباره راهبرد مطلوب ایران در مقابل ترامپ به «انتخاب» گفت:  قبل از ارائه‌ی راهبرد باید تحلیل واقع بینانه‌ای از وضعیت داشته باشیم. ایران چهارسال بسیار سخت و دشواری را در دوره ریاست جمهوری ترامپ در پیش رو دارد. گزینه‌های زیاد و مطلوبی پیش روی ایران نیست و باید با عقلانیت و به دور از شعارزدگی سیاست‌ها را در پیش گرفت. ترامپ یک فرد ناشناخته برای ایران نیست. دوره‌ی اول ریاست جمهوری ترامپ، شدیدترین فشار‌ها علیه ایران اعمال شد و ضربات بزرگی به اقتصاد ایران خورد. تبعات آن سیاست‌ها هنوز در ایران وجود دارد. سیاست فشارحداکثری، سیاست کلان ترامپ در دوره جدید او علیه ایران خواهد بود. ترامپ که این بار با وجود شدیدترین فشار‌های رسانه‌ای وسیاسی و قضایی پیروز انتخابات می‌شود، خود را در موضع قوی‌تری می‌داند. قدرت ریسک‌پذیری ترامپ هم بیشتر است، چون دوره‌ی بعدی را نخواهد داشت. از طرف دیگر طبیعتا اتفاقات چهارسال اخیر از جمله ادعای همراهی ایران در ترور او، احتمال تندترشدن نگاه ترامپ به ایران را جدی‌تر می‌کند. در همین حال تقابل ایران و اسراییل در منطقه باعث می‌شود فشار‌ها علیه ایران از سوی آمریکا چه بسا رنگ و جهت دیگری هم به خود بگیرد. ترامپ همراهی بیشتری با نتانیاهو در منطقه دارد و سیاست نتانیاهو هم تضعیف ایران و محور مقاومت است. به نظر می‌رسد سیاست ایران در دولت اول ترامپ، در دوره کنونی کاربرد ندارد.   

او افزود: اقتصاد ایران شکننده‌تر شده است. اگر سیاست فشار حداکثری تشدید شود، ایران با مشکل مواجه می‌شود؛ بنابراین به نظر می‌رسد که ایران باید در جستجوی مسیری برای مذاکره با آمریکا باشد. ایران نباید به صورت قاطع هرگونه تعامل با آمریکا را رد کند. سیاست ما در این دوره باید منعطف باشد. دیگر نمی‌شود با سیاست‌ها و رویکرد‌های قبلی ادامه داد. کشور در شرایط حساسی است. باید بسیاری از سیاست‌های هزینه زا کنار گذاشته شود. تصور اینکه می‌تواند با صبر از این دوره را عبور کرد اشتباه است. نباید روی فروش نفت به چین حساب کرد، چون این امکان بالاست که چین تحت فشار‌های آمریکا میزان خرید نفت از ایران را کاهش دهد که در این صورت شرایط برای ما بسیار دشوار است، چون گزینه چندان دیگری نداریم.

وی در رابطه با رویکرد دولت پزشکیان نسبت به غرب در ۹۰ روز اخیر اظهار داشت: رویکردی که دولت آقای پزشکیان ارائه کرد، یعنی محدودیت تخاصم با آمریکا، می‌تواند در دوره‌ی ترامپ هم پیش گرفته شود. البته موفقیت این مسأله در گرو رفتار دو طرف است. ایران نباید به صورت پیش فرض، هرگونه تعامل و اقدام برای مدیریت تنش را رد کند. سیاست خارجی ایران نباید دچار عدم انعطاف باشد. از سوی دیگر هرگونه اقدامی برای تشدید تنش‌ها با اسراییل، شرایط را برای ایران دشوار می‌کند. نتانیاهو آمریکا را برای فشار بیشتر بر ایران تشویق می‌کند و ایران نباید به مارپیچ تنش با اسراییل ادامه دهد. یکی از اقداماتی که در دوره‌ی ترامپ پیش گرفته شد این بود که در کنار کشور‌های عربی سیاست ضدایرانی را پیش گرفت؛ بنابراین مسیر احیا روابط با کشور‌های عربی از سوی ایران باید استمرار داشته باشد و نباید کاری کنیم که این کشور‌ها به سوی آمریکا حرکت کنند. در عرصه‌ی بین‌المللی هم کاهش تنش با اروپا بسیار ضروری است. بعد از جنگ اوکراین روابط ایران با غرب متشنج شده و باید به سمت بازسازی این روابط حرکت کنیم. نباید بگذاریم که اجماعی بین اروپا و آمریکا درباره‌ی ایران شکل بگیرد. ما باید قاعدتاً بعد از ژانویه تا اکتبر ۲۰۲۵ که موعد بند غروب برجام است، تلاش کنیم به سمت نوعی توافق بر سر برنامه‌ی هسته‌ای حرکت کنیم. احتمال اینکه تا آن دوره کشور‌های اروپایی به سمت مکانیسم ماشه حرکت کنند وجود دارد. ایران از این فرصت می‌تواند استفاده کند و با کاهش تنش با اروپا اجازه‌ی فعال شدن مکانیسم ماشه را ندهد. اینکه ترامپ گفته مساله اصلی او در قبال ایران، هسته‌ای است می‌تواند فرصت خوبی برای مذاکره باشد. بویژه اینکه دیگر برجام نیز در عمل وجود ندارد و دو طرف می‌توانند به یک توافق جدید دست یابند؛ چیزی که ترامپ هم قبلا درباره آن صحبت می‌کرد. متاسفانه  در سه سال دولت رئیسی عملاً فرصت احیا برجام به دلیل محاسبات غلط دولت او از بین رفت. اینک شرایط ایران برای مذاکره سخت‌تر از گذشته است.

آنچه مهم است، جلوگیری از تشدید فشار‌ها علیه ایران و ممانعت از اجرای روند "کلنگی کردن" ایران و انداختن ایران در یک روند زوال تدریجی است. 

او درباره رویکرد ایران در حوزه‌ی سیاست داخلی بیان کرد: ایران باید در عرصه‌ی داخلی هم به سوی همبستگی ملی حرکت کند. پرهیز از هرگونه اقدامی که موجب شکاف بین مردم و حاکمیت می‌شود، بخشی از رویکرد مطلوب ایران در مقابله با ترامپ است. همبستگی ملی باعث افزایش تاب‌آوری ایران در عرصه‌ی خارجی می‌شود.

مدیرگروه مطالعات لبنان مرکز تحقیقات استراتژیک خاورمیانه، درباره‌ی نقش کشور‌های مختلف در واسطه‌گری بین ایران و آمریکا گفت: صرف نظر از اینکه کشور‌های عربی می‌توانند مسیر انتقال پیام را داشته باشند، اما این تجربه‌ی موفقی نیست. این کشور‌های ثالث هرکدام دارای منافع خاص خودشان هستند و در این مسیر تلاش می‌کنند ملاحضات خودشان را دخیل کنند. بهترین گزینه برای ایران این است که بتواند به صورت مستقیم تعامل با کشور‌های غربی داشته باشد. 

وی افزود: در نقاطی که ایران و غرب توانستند به نتیجه برسند، ناشی از مذاکره‌ی مستقیم بوده است. در زمان کنونی که شاهد افزایش تنش بین ایران و غرب بودیم، داشتن یک دیپلماسی پویا می‌تواند به عبور کم هزینه‌ی ایران کمک کند. آمریکا سیاست فشارحداکثری را کلید می‌زند، اما نباید تعامل با آن را رد کنیم. ما نباید اجازه دهیم روسیه مانعی برای احیا روابط ایران با اروپا شود. متأسفانه به دلیل نبود توازن در سیاست خارجی ایران در سه سال اخیر، عملا باعث شد که روابطمان با کشور‌های غربی به سمت تنش بیشتر حرکت کند. دولت پزشکیان تلاش دارد توازن را به سیاست خارجی ایران برگرداند هر چند که به دلیل تنش‌ها در منطقه هنوز نتوانسته بر آن موضوع تمرکز کند. 

وی تصریح کرد: به نظر من پیروزی ترامپ باعث این نخواهد شد که تنش‌ها بین ایران و کشور‌های عربی تشدید شود. عربستان بعد از تجربه‌ی آرامکو به این نتیجه رسید که آمریکایی‌ها به موقع در کنارشان نخواهند بود. کشور‌های عربی به این نتیجه رسیده اند که تقابل با ایران نفعی برای آنها ندارد. اما یکی از تبعات پیروزی ترامپ، تسریع در عادی‌سازی روابط کشور‌های عربی و اسراییل است و به جدیت این طرح دنبال خواهد شد.   

خواجویی درباره‌ی تأثیر پیروزی ترامپ بر تحولات منطقه گفت: تردیدی در این نیست که پیروزی ترامپ باعث خوشحالی جریان راست گرا اسراییل شده است. اسراییل خود را در یک نبرد سرنوشت ساز می‌بیند تا بتواند یک نظم منطقه‌ای جدید را شکل دهد. تحلیل نتانیاهو این است که ترامپ موانع این مسیر را کم می‌کند. تا زمان روی کار آمدن دولت جدید، شاهد افزایش تنش‌ها در عرصه‌ی میدانی خواهیم بود تا شرایط برای نوعی توافق سیاسی بعد از روی کار آمدن ترامپ فراهم شود. خیال اسراییل راحت است که ترامپ فشاری برای طرح دو دولت نخواهد آورد. بعد از عملیات هفتم اکتبر ایده تشکیل دو دولت خیلی مطرح شده، اما رویکرد ترامپ در این زمینه به رویکرد‌های نتانیاهو نزدیک است. نتانیاهو می‌داند در پی آتش بس منطقه، طرح دو دولت مطرح نخواهد شد و از این بابت خیال او راحت است. هرچند که تجربه ثابت کرده که حل نشدن مساله فلسطین باعث استمرار بحران در این منطقه خواهد شد.