فولاد به جای نفت

کیوان جعفری طهرانی، تحلیلگر ارشد بین المللی سنگ آهن و فولاد: از زمانیکه مقام معظم رهبری در شهریور 1396 مطرح کردند که صنایع معدنی باید جای درآمد نفتی قرار بگیرند، 7 سال می‌گذرد اما اتفاق خاصی رخ نداده است. درست است که در تولید فولاد جایگاه دهم جهان را به دست آوردیم اما کمبود انرژی بسیاری داشتیم. در شرایط فعلی تولید فولاد بسیار سخت است و اگر ناترازی‌های انرژی نبود سالانه 10 میلیون بیشتر تولید فولاد را به ثبت می‌رساندیم. اجرا کردن بسیاری از ایده‌آل‌ها در حوزه فولاد سخت است. سهم معدن به طور مستقیم در تولید ناخالص داخلی کشور مهم است. هر فعالیت معدنی برای مصرف داخلی و خارجی، نیازمند زیرساخت و حمل و نقل است. سهم معدن در جی. دی. پی 0.9 بود و تا 1.6 افزایش یافت اما امروز سهم معدن در تولید ناخالص داخلی از 1 درصد کاهش یافته است. بسیاری از معادن به دلیل بخشنامه‌های اشتباه و مسائل مالی تعطیل شده‌اند. بخشی از بخشنامه‌های محدود‌کننده مانند ارز نیمایی و قوانینی که در رابطه با حقوق دولتی وضع شد، معادن را دچار مشکل کردند. در رابطه با معدن و فولاد، مشکل نقدینگی جدی است. نقدینگی از محل فروش داخلی و خارجی به دست می‌آید. صادرات با تحریم گره خورده و صادرات عمده فولاد ما به اروپا در اکتبر 2017 بود، در دوره برجام که عوارض برای ورق وضع کردند، از تحریم بیشتر اثرگذار بود.

 

 

اگر بخواهیم اقتصاد غیرنفتی با اقتصاد فولادی داشته باشیم، باید بازار مصرف آن را ایجاد کنیم. سال گذشته بالای 96 میلیون تن فولاد از سوی چین صادر شد و نیمه اول امسال این سیاست را ادامه داد. ۲ ماه گذشته بود که صادرات فولاد چین در حال رسیدن به 100 میلیون تن بود که با وضع بسته‌های حمایتی، محصولات زنجیره فولاد را گران کردند. سپس چین اعلام کرد که صادراتشان را تا محدوده 90 میلیون تن محدود می‌کند و دنبال ایجاد بازار داخل هستند. چین مثل ما تحریم نیست اما یک بازار 1.4 میلیاردی درون خود دارد و روی آن تمرکز کرده است. ترکیه با وجود اینکه 33.7 میلیون تن فولاد تولید می‌کند، به جای تمرکز بر صادرات، به بازار داخلی تکیه کرده‌ است بطوریکه بازار مصرف سال گذشته ترکیه 38 میلیون تن بود. ما هم در ایران باید به تقویت بازار داخلی در صنعت فولاد بپردازیم.

 

 

به علت عدم توازن زنجیره، به کمبود برق و گاز برخوردیم. تا زماینکه انرژی لازم برای فولاد تأمین نشود، طرح‌های توسعه به نتیجه نمی‌رسند. طرح‌های توسعه‌ای که واگذار شده‌اند 75 میلیون تن بود اما الان از 150 میلیون تن هم تجاوز کرده‌اند. طرح جامع فولاد قرار بود 55 میلیون ظرفیت تولید فولاد باشد. این درخت یکنواخت رشد نکرده و برخی از شاخه ‌ها رشد بیش از حد کرده‌اند. با این دست فرمان پیشرفت‌های مناسب رخ نمی‌دهد. در رابطه با خوراک سنگ آهن کسری جدی در ده سال آینده خواهیم داشت. باید معادن کشور را احیا کنیم و در کنار اکتشاف، به برداشتن آهن از معادن هماتیت و تیتانو مگنت و فرآوری آنها بپردازیم. همه دنبال طرح‌های جدید آهن اسفنجی و گندله‌سازی هستند اما سالانه 10 میلیون تن گندله روی زمین می‌ماند و امسال هم شاهد این هستیم که با محدودیت صادرات، بازار صادراتی دچار چالش شده است. به علت سیاست‌های حمایت مالی چین بازار بهتر شده و باید از این زمان استفاده کنیم. توسعه صنعت فولاد باید متوازن با زیرساخت‌ها رخ دهد. در زمینه نورد شاهد کارخانه‌های بسیاری هستیم که میلگرد تولید می‌کنند. این‌ها در تلاش برای صادرات به عراق بودند اما وضع عوارض وارداتی 30 درصدی، باعث ایجاد اخلال در مسیر صادرات به عراق شد. نمی‌توان به بازار کشور‌های هدف متکی بود و به همین خاطر باید بازار مصرف داخلی را افزایش دهیم. پروژه 1 میلیون مسکن ملی در سال که نتوانستند اجرا کنند، اگر اجرا شده بود یک انقلاب در زمینه‌ی تولید و مصرف فولاد ایجاد شده بود.

 

 

کشور و دولت کسری بودجه دارند، حتی اعلام شده کسری بودجه از دولت قبل هم منتقل شده و نباید انتظار معجزه داشت. صنایع معدنی و فولادی باید خودکفا شوند. قوانین تسهیل صادرات باید وضع شود و معادنی که بدهی مالیاتی دارند، باید فرصت پیدا کنند تا از محل تولید بدهی‌هایشان را پرداخت کنند. حمایت لازم اگر نسبت به صنعت فولاد اتفاق نیوفتد، انگیزه لازم برای کار وجود ندارد. تولید برق از طریق سوخت‌های تجدیدپذیر یکی از راهکار‌های افزایش تولید است اما وزارت نیرو باید حمایت کند. اگر دولت قوانین حمایتی از فولاد را وضع کند، افق روشنی برای این صنعت وجود دارد. پروژه‌های فولادی جدی در کشور‌های عربی در حال اجرا شدن هستند. عمان در 2040 تلاش دارد صنعت فولادسازی 25 میلیون تنی راه‌اندازی کند. تا سال 2040 اگر مشکلات کسری‌ها را حل کنیم، ظرفیت تولید فولاد کشور در آن زمان به 70 میلیون تن می‌رسد.

 

چالش‌های تولید فعلی باعث می‌شود از کشور‌های حاشیه خلیج فارس عقب بیوفتیم. ما بازارمان را بدون حمایت دولت، در کشور‌های عربی و دیگر کشور‌ها از دست می‌دهیم. ما باید در زمینه بازار داخلی کار کنیم. مصرف سرانه فولاد حدود 235 کیلو به ازا هر نفر بود اما الان این عدد به 130 کیلوگرم رسیده است. این کاهش مصرف سرانه فولاد در داخل بسیار خطرناک است.